DE MVTATIONE MORVM AVT
FORTVNAE
  Multum animis hominum et fiduciae adicere et 6.9.pr.1
sollicitudinis detrahere potest morum ac fortunae
in claris uiris recognita mutatio, siue nostros status
siue proximorum [ingenia] contemplemur: nam cum
aliorum fortunas spectando ex condicione abiecta 5
atque contempta emersisse claritatem uideamus, quid
aberit quin et ipsi meliora de nobis semper cogite-
mus, memores stultum esse perpetuae infelicitatis
se praedamnare spemque, quae etiam incerta recte
fouetur, interdum certam in desperationem con- 10
uertere?
  Manlius Torquatus adeo hebetis atque obtunsi 1.1
cordis inter initia iuuentae existimatus, ut a patre
L. Manlio amplissimo uiro, quia et domesticis et
rei publicae usibus inutilis uidebatur, rus relegatus
agresti opere fatigaretur, postmodum patrem reum 5
iudiciali periculo liberauit, filium uictorem, quod
aduersus imperium suum cum hoste manum conse-
ruerat, securi percussit, patriam Latino tumultu fes-
sam speciosissimo triumpho recreauit, in hoc, credo,
[ne] fortunae nubilo adulescentiae contemptu per- 10
fusus, quo senectutis eius decus lucidius enitesceret.
  Scipio autem Africanus superior, quem di 2.1
immortales nasci uoluerunt, ut esset in quo uirtus
se per omnes numeros hominibus efficaciter osten-
deret, solutioris uitae primos adulescentiae annos
egisse fertur, remotos quidem a luxuriae crimine, 5
sed tamen Punicis tropaeis, deuictae Karthaginis
ceruicibus inposito iugo teneriores.
  C. quoque Valerius Flaccus secundi Punici 3.1
belli temporibus luxu perditam adulescentiam in-
choauit. ceterum a P. Licinio pontifice maximo fla-
men factus, quo facilius a uitiis recederet, ad curam
sacrorum et caerimoniarum conuerso animo, usus 5
duce frugalitatis religione, quantum prius luxuriae
fuerat exemplum, tantum postea modestiae et san-
ctitatis specimen euasit.
  Nihil Q. Fabio Maximo, qui Gallica uictoria 4.1
cognomen Allobrogi<ci> sibimet ac posteris peperit,
adulescente magis infame, nihil eodem sene ornatius
aut speciosius illo saeculo nostra ciuitas habuit.
  Quis ignorat Q. Catuli auctoritatem in ma- 5.1
ximo clarissimorum uirorum prouentu excelsum gra-
dum obtinuisse? cuius si superior aetas reuoluatur,
multi lusus, multae deliciae reperiantur. quae qui-
dem ei inpedimento non fuerunt quo minus patriae 5
princeps existeret, nomenque eius in Capitolino fa-
stigio fulgeret ac uirtute ciuile bellum ingenti motu
oriens sepeliret.
  L. uero Sulla usque ad quaesturae suae co- 6.1
mitia uitam libidine, uino, ludicrae artis amore in-
quinatam perduxit. quapropter C. Marius consul
moleste tulisse traditur, quod sibi asperrimum in
Africa bellum gerenti tam delicatus quaestor sorte 5
obuenisset. eiusdem uirtus quasi perruptis et dis-
iectis nequitiae, qua obsidebatur, claustris catenas
Iugurthae manibus iniecit, Mitridatem conpescuit,
socialis belli fluctus repressit, Cinnae dominationem
fregit eumque, qui se in Africa quaestorem fastidie- 10
rat, ipsam illam prouinciam proscriptum et exulem
petere coegit. quae tam diuersa tamque inter se
contraria si quis apud animum suum attentiore con-
paratione expendere uelit, duos in uno homine Sullas
fuisse crediderit, turpem adulescentulum et uirum, 15
dicerem fortem, nisi ipse <se> felicem appellari ma-
luisset.
  Atque ut nobilitati, beneficio paenitentiae se 7.1
ipsam admonitae respicere, altiora modo suo sperare
ausos subtexamus, T. Aufidius, cum Asiatici publici
exiguam admodum particulam habuisset, postea to-
tam Asiam proconsulari imperio obtinuit. nec in- 5
dignati sunt socii eius parere fascibus, quem aliena
tribunalia adulantem uiderant. gessit etiam se in-
tegerrime atque splendidissime. quo quidem modo
demonstrauit pristinum quaestum suum fortunae,
praesens uero dignitatis incrementum moribus ipsius 10
inputari debere.
  At P. Rupilius non publicanum in Sicilia egit, 8.1
sed operas publicanis dedit. idem ultimam inopiam
suam auctorato sociis officio sustentauit. ab hoc
postmodum consule leges uniuersi Siculi acceperunt
acerbissimoque praedonum ac fugitiuorum bello li- 5
berati sunt. portus ipsos, si quis modo mutis rebus
inest sensus, tantam in eodem homine uarietatem
status admiratos arbitror: quem enim diurnas captu-
ras exigentem animaduerterant, eundem iura dantem
classesque et exercitus regentem uiderunt. 10
  Huic tanto incremento maius adiciam. Asculo 9.1
capto Cn. Pompei<us> Magni pater P. Ventidium aetate
<in>puberem in triumpho suo populi oculis subiecit.
hic est Ventidius, qui postea Romae ex Parthis et
per Parthos de Crassi manibus in hostili solo mise- 5
rabiliter iacentibus triumphum duxit. ita qui capti-
uus carcerem exhorruerat, uictor Capitolium felici-
tate celebrauit. in eodem etiam illud eximium, quod
eodem anno praetor <et consul> est factus.
  Casuum nunc contemplemur uarietatem. L. 10.1
Lentulus consularis lege Caecilia repetundarum cri-
mine oppressus censor cum L. Censorino creatus est.
quem quidem fortuna inter ornamenta et dedecora
alterna uice uersauit, consulatu illius damnationem, 5
damnationi censuram subiciendo et neque bonis eum
perpetuis frui neque malis aeternis ingemescere pa-
tiendo.
  Isdem uiribus uti uoluit in Cn. Cornelio 11.1
Scipione Asina. qui consul a Poenis apud Liparas
captus, cum belli iure omnia perdidisset, laetiore
subinde uultu eius adiutus cuncta recuperauit, con-
sul etiam iterum creatus est. quis crederet illum a 5
xii securibus ad Karthaginiensium peruenturum ca-
tenas? quis rursus existimaret a Punicis uinculis ad
summi imperii peruenturum insignia? sed tamen ex
consule captiuus et ex captiuo consul est factus.
  Quid, Crasso nonne pecuniae magnitudo lo- 12.1
cupletis nomen dedit? sed eidem postea inopia tur-
pem decoctoris appellationem inussit, siquidem bona
eius a creditoribus, quia solidum praestare non po-
terat, uenierunt. † itaque qui amara suggillatione 5
non caruit, cum egens ambularet, Diues ab occur-
rentibus salutabatur.
  Crassum casus acerbitate Q. Caepio praecu- 13.1
currit: is namque praeturae splendore, triumphi
claritate, consulatus decore, maximi pontificis sacer-
dotio ut senatus patronus diceretur adsecutus in
publicis uinculis spiritum deposuit, corpusque eius 5
funestis carnificis manibus laceratum in scalis Ge-
moniis iacens magno cum horrore totius fori Romani
conspectum est.
  Iam C. Marius † maximae fortunae lucta- 14.1
tione: omnes enim eius impetus qua corporis qua
animi robore fortissime sustinuit. Arpinatibus ho-
noribus iudicatus inferior quaesturam Romae petere
ausus est. patientia deinde repulsarum inrupit ma- 5
gis in curiam quam uenit. in tribunatus quoque et
aedilitatis petitione consimilem campi notam exper-
tus praeturae candidatus supremo in loco adhaesit,
quem tamen non sine periculo obtinuit: ambitus
enim accusatus uix atque aegre absolutionem ab 10
iudicibus impetrauit. ex illo Mario tam humili Ar-
pini, tam ignobili Romae, tam fastidiendo candidato
ille Marius euasit, qui Africam subegit, qui Iugur-
tham regem ante currum egit, qui Teutonorum Cim-
brorumque exercitus deleuit, cuius bina tropaea in 15
urbe spectantur, cuius septem in fastis consulatus
leguntur, cui post exilium consulem creari proscri-
ptoque facere proscriptionem contigit. quid huius
condicione inconstantius aut mutabilius? quem si
inter miseros posueris, miserrimus, <si> inter <felices,> 20
felicissimus reperietur.
  C. autem Caesar, cuius uirtutes aditum sibi 15.1
in caelum struxerunt, inter primae iuuentae initia
priuatus Asiam petens, a maritimis praedonibus circa
insulam Pharmacusam exceptus L se talentis rede-
mit. parua igitur summa clarissimum mundi sidus 5
in piratico myoparone rependi fortuna uoluit. quid
est ergo quod amplius de ea queramur, si ne con-
sortibus quidem diuinitatis suae parcit? sed caeleste
numen se ab iniuria uindicauit: continuo enim ca-
ptos praedones crucibus adfixit. 10