Hae autem inter se discrepantes et dissimiles habent vir- 2.9.5.1
tutes, uti robur, ulmus, populus, cupressus, abies ceteraque,
quae maxime in aedificiis sunt idonea. namque non potest
id robur, quod abies, nec cupressus, quod ulmus, nec ce-
tera easdem habent inter se natura rerum similitates, sed 5
singula genera principiorum proprietatibus comparata alios
alii generis praestant in operibus effectus. et primum abies 6.1
aeris habens plurimum et ignis minimumque umoris et
terreni, levioribus rerum natura e potestatibus comparata
non est ponderosa. itaque rigore naturali contenta non
cito flectitur ab onere, sed directa permanet in conti- 5
gnatione. sed ea, quod habet in se plus caloris, procreat
et alit cariem ab eaque vitiatur, etiamque ideo celeriter
accenditur, quod quae inest in eo corpore aeris raritas,
ut est patens, accipit ignem et ita vehementem ex se
mittit flammam. ex ea autem, aut nequam est excisa, quae 7.1
pars est proxima terrae, per radices recipiens ex proximi-
tate umorem enodis et liquida efficitur; quae vero est
superior, vehementia caloris eductis in aera per nodos
ramis, praecisa alte circiter pedes xx et perdolata propter 5
nodationis duritiem dicitur esse fusterna. ima autem, cum
excisa quadrifluviis disparatur, eiecto torulo ex eadem ar-
bore ad intestina opera comparatur et <ab> infima fuster-
na sappinea vocatur. contra vero quercus terrenis prin- 8.1
cipiorum satietatibus abundans parumque habens umoris
et aeris et ignis, cum in terrenis operibus obruitur, infi-
nitam habet aeternitatem. ex eo cum tangitur umore, non
habens foraminum raritates propter spissitatem non potest 5
in corpus recipere liquorem, sed fugiens ab umore resistit
et torquetur et efficit, in quibus est operibus, ea rimosa.
aesculus vero, quod est omnibus principiis temperata, ha- 9.1
bet in aedificiis magnas utilitates; sed ea, cum in umore
conlocatur, recipiens penitus per foramina liquorem eiecto
aere et igni operatione umidae potestatis vitiatur. cerrus,
[quercus] fagus, quod pariter habent mixtionem umoris et 5
ignis et terreni, aeris plurimum, per huius raritates umores
penitus recipiendo celeriter marcescunt. populus alba et
nigra, item salix, tilia, cum non sint dura terreni mixtione,
propter raritatem sunt candida et in sculpturis commodam
praestant tractabilitatem. vitex ignis et aeris habendo sa- 10
tietatem, umoris temperate, parum autem terreni habens
leviore temperatura comparata egregiam habere videtur
in usu rigiditatem. alnus autem, quae proxima fluminum 10.1
ripis procreatur et minime materies utilis videtur, habet
in se egregias rationes. etenim <est> aere et igni plurimo
temperata, non multum terreno, umore paulo. itaque in
palustribus locis infra fundamenta aedificiorum palationi- 5
bus crebre fixa, recipiens in se quod minus habet in cor-
pore liquoris, permanet inmortalis ad aeternitatem et sus-
tinet inmania pondera structurae et sine vitiis conservat.
ita quae non potest extra terram paulum tempus durare,
ea in umore obruta permanet ad diuturnitatem. est autem 11.1
maxime id considerare Ravennae, quod ibi omnia opera
et publica et privata sub fundamentis eius generis habeant
palos. ulmus vero et fraxinus maximos habent umores mi-
nimumque aeris et ignis, terreni temperate. <ea e> mix- 5
tione comparatae, sunt in operibus, cum fabricantur, len-
tae et ab pondere umoris non habent rigorem et celeriter
pandant; simul autem vetustate sunt aridae factae aut in
agro perfecto qui est eis liquor stantes emoriuntur, fiunt
duriores et in commissuris et coagmentationibus ab lenti- 10
tudine firmas recipiunt catenationes. item carpinus, quod 12.1
est minima ignis et terreni mixtione, aeris autem et umo-
ris summa continetur temperatura, non est fragilis, sed
habet utilissimam tractabilitatem. itaque Graeci, quod ex
ea materia iuga iumentis comparant, quod apud eos iuga 5
ζυγα vocitantur, item ζυγιαν eam appellant. non minus
est admirandum de cupresso et pinu, quod eae habentes
umoris abundantiam aequamque ceterorum mixtionem,
propter umoris satietatem in operibus solent esse pandae,
sed in vetustatem sine vitiis conservantur, quod is liquor, 10
qui inest penitus in corporibus earum, habet amarum sa-
porem, qui propter acritudinem non patitur penetrare ca-
riem neque eas bestiolas, quae sunt nocentes. ideoque quae
ex his generibus opera constituuntur, permanent ad aeter-
nam diuturnitatem. item cedrus et iuniperus easdem ha- 13.1
bent virtutes et utilitates; sed quemadmodum ex cupressu
<et> pinu resina, ex cedro oleum, quod cedrium dicitur,
nascitur, quo reliquae res cum sunt unctae, uti etiam libri,
a tineis et carie non laeduntur. arboris autem eius sunt 5
similes cupresseae foliaturae; materies vena directa. Ephesi
in aede simulacrum Dianae ex ea, lacunaria et ibi et in
ceteris nobilibus fanis propter aeternitatem sunt facta.
nascuntur autem eae arbores maxime Cretae et Africae
et nonnullis Syriae regionibus. larix vero, qui non est 14.1
notus nisi îs municipalibus, qui sunt circa ripam fluminis
Padi et litora maris Hadriani, non solum ab suci vehe-
menti amaritate ab carie aut tinea non nocetur, sed etiam
flammam ex igni non recipit, nec ipse per se potest ar- 5
dere, nisi uti saxum in fornace ad calcem coquendam aliis
lignis uratur; nec tamen tunc flammam recipit nec car-
bonem remittit, sed longo spatio tarde comburitur. <nam-
que ea materies,> quod est minima ignis et aeris e prin-
cipiis temperatura, umore autem et terreno est spisse 10
solidata, non habet spatia foraminum, qua possit ignis
penetrare, reicitque eius vim nec patitur ab eo sibi cito
noceri, propterque pondus ab aqua non sustinetur, sed
cum portatur, aut in navibus aut supra abiegnas rates
conlocatur. 15