IV.ix
Chrysalvs Atrídae duo fratrés cluent fecísse facinus máxumum, 925
quom Priami patriam Pergamum divina moenitum manu
armis, equis, exercitu atque eximiis bellatoribus
mille cum numero navium decumo anno post subegerunt.
non pedibus termento fuit praeut égo erum expugnabo meum
sine classe sineque exercitu et tanto numero militum. 930
[cepi expugnavi amanti erili filio aurum ab suo patre.]
nunc prius quam húc senex venit, libet lámentari dum éxeat.
o Troia, o patria, o Pergamum, o Priame periisti senex,
qui misere male mulcabere quadringéntis Philippis aureis.
nam ego has tabellas obsignatas consignatas quas fero 935
non sunt tabellae, sed equos quem misere Achivi ligneum.
[Epiust Pistoclerus: ab eo haec sumptae; Mnesilochus Sino est
relictus, ellum non in busto Achilli, sed in lecto accubat;
Bacchidem habet secum: ille olim hábuit ignem qui signum daret,
hunc ipsum exurit; ego sum Vlixes, cuius consilio haec gerunt.] 940
tum quae hic sunt scriptae litterae, hoc in equo ínsunt milites
armati atque animati probe. ita res successit mi usque adhuc.
atque hic equos non in arcem, verum in arcam faciet impetum:
exitium excidium exlecebra fiet hic equos hodie auro senis.
nostro seni huic stolido, ei profecto nomen facio ego Ilio; 945
miles Menelaust, ego Agamemno, ídem Vlixes Lartius,
Mnesilochust Alexander, qui erit exitio rei patriae suae;
is Helenam avexit, cuia causa nunc facio obsidium Ilio.
nam illi ítidem Vlixem audivi, ut ego sum, fuisse et audacem et malum:
<ín> dolis ego prénsus sum, ille mendícans paene invéntus interiit, 950
dum íbi exquirit fata Iliorum; adsímiliter mi hodie óptigit.
vínctus sum, sed dólis me exemi: item se ílle servavít dolis.
Ílio tria fuísse audivi fáta quae illi fórent exitio:
signum ex arce si periisset; alterum etiamst Troili mors;
tertium, cum portae Phrygiae limen superum scinderetur: 955
paria item tria eis tribus sunt fata nostro huic Ilio.
nam dúdum primo ut díxeram nostró seni mendácium
et de hóspite et de auro ét de lembo, ibi sígnum ex arce iam abstuli.
iam dúo restabant fáta tunc, nec mágis id ceperam óppidum.
post ubi tabellas ad senem detuli, ibi occidi Troilum, 960
cum censuit Mnesilochum cum uxore esse dudum militis.
[íbi vix me exsolvi: íd periclum adsímilo, Vlixem ut praédicant
cógnitum ab Helena esse proditum Hecubae; sed ut olim ille se
blanditiis exemit et persuasit sé ut amitteret,
ítem ego dolis me illo éxtuli e períclo et decepí senem.] 965
post cúm magnifico mílite, urbes vérbis qui inermús capit,
conflixi atque hominem reppuli; dein pugnam conserui seni:
eum ego ádeo uno mendácio devíci, uno ictu extémpulo
cépi spolia. is núnc ducentos númmos Philippos míliti,
quos dáre se promisít, dabit. 970
nunc álteris etiam ducentis usus est, qui dispensentur
Ílio capto, ut sit mulsum qui triumphent milites.
[sed Príamus hic multo illi praestat: non quinquaginta modo,
quadringéntos filios habet átque equidem omnis lectos sine probro:
eos égo hodie omnis contruncabo duóbus solis ictibus.] 975
[nunc Príamo nostro si ést quis emptor, cómptionalém senem
vendam ego, venalem quem habeo, extemplo ubi oppidum expugnavero.]
sed Príamum adstantem eccum ánte portam vídeo. adibo atque adloquar.
Nicobvlvs Quóianam vox própe me sonat? Chrys. O Nicobule. Nic. Quid fit?
quíd quod te misi, écquid egísti? Chrys. Rógas? congredere. Nic. Gradior. 980
Chrys. Optumus sum oratór. ad lacrumas coégi hominem cástigando
maleque dictis, quae quidem quívi comminisci. Nic. Quid ait? C. Verbum
nullum fecit: lacrumans tacitus auscultabat quae ego loquebar;
tacitus conscripsit tabellas, obsignatas mi has dedit.
tíbi me iussit dare, sed metuo, né idem cantent quod priores. 985
nosce signum. estne eius? Nic. Novi. libet perlegere has. C. Perlege.
nunc súperum limen scínditur, nunc ádest exitium Ílio,
turbát equos lepide lígneus. Nic. Chrysále, ades, dum ego has pérlego.
Chrys. Quid mé tibi adesse opus ést? N. Volo, [ut quod iubeo facias] 988a
út scias quae hic scrípta sient. 989
Chrys. Níl moror neque scíre volo. 989a
Nic. Támen ades. Chrys. Quid opúst? Nic. Taceas: 990
quód iubeo id faciás. Chrys. Adero. 990a
Nic. Eúge litterás minutas. Chrys. Quí quidem videát parum; 991
vérum, qui satis vídeat, grandes sátis sunt. Nic. Animum advórtito igitur.
Chrys. Nólo inquam. Nic. At volo ínquam. Chrys. Quid opust? Nic. Át enim id quod te iúbeo facias.
Chrys. Iústumst <ut> tuós tibi servos tuo árbitratu sérviat.
Nic. Hoc áge sis nunciam. C. Vbi lubet, recita: aúrium operam tíbi dico. 995
Nic. Ceraé quidem haud parsit néque stilo;
sed quídquid est, pellégere certumst. 996a
'Patér, ducentos Phílippos quaeso Chrýsalo 997
da, si esse salvom vis me aut vitalem tibi.'
malum quidem hercle magnum. Chrys. Tibi dico. Nic. Quid est?
Chrys. Non prius salutem scripsit? Nic. Nusquam sentio. 1000
Chrys. Non dabis, si sapies; verum si das maxume,
ne ille alium gerulum quaerat, si sapiet, sibi:
nam ego non laturus sum, si iubeas maxume.
sat sic suspectus sum, cum careo noxia.
Nic. Ausculta porro, dum hoc quod scriptumst perlego. 1005
Chrys. Inde a principio iam inpudens epistula est.
Nic. 'Pudet prodire me ad te in conspectum, pater:
tantum flagitium te scire audivi meum,
quod cum peregrini cubui uxore militis.'
pol haud derides; nam ducentis aureis 1010
Philippís redemi vitam ex flagitio tuam.
Chrys. Nihil est illorum quin ego illi dixerim.
Nic. 'Stulte fecisse fateor. sed quaeso, pater,
ne me, in stultitia si deliqui, deseras.
ego animo cupido atque oculis indomitis fui; 1015
persuasumst facere quoius me nunc facti pudet.'
prius té cavisse ergo quám pudere aequom fuit.
Chrys. Eadem istaec verba dudum illi dixi omnia.
Nic. 'Quaeso ut sat habeas id, pater, quod Chrysalus
me obiurigavit plurumis verbis malis, 1020
et me meliorem fecit praeceptis suis,
ut te ei habere gratiam aequom sit bonam.'
Chrys. Estne istuc istic scriptum? Nic. Em specta, tum scies.
Chrys. Vt qui deliquit supplex est ultro omnibus.
Nic. 'Nunc si me fas est obsecrare abs te, pater, 1025
da mihi ducentos nummos Philippos, te obsecro.'
Chrys. Ne unum quidem hercle, si sapis. Nic. Sine perlegam.
'ego ius iurandum verbis conceptis dedi,
daturum id me hodie mulieri ante vesperum,
prius quam á me abiret. nunc, pater, ne perierem 1030
cura atque abduce me hinc ab hac quantum potest,
quam propter tantum damni feci et flagiti.
cave tíbi ducenti nummi dividiae fuant;
sescenta tanta reddam, si vivo, tibi.
vale atque haec cura'. quid nunc censes, Chrysale? 1035
Chrys. Nihil ego tibi hodie consili quicquam dabo,
neque ego haud committam ut, si quid peccatum siet,
fecisse dicas de mea sententia.
verum, ut ego opinor, sí ego in istoc sim loco,
dem potius aurum quam illum corrumpi sinam. 1040
duae condiciones sunt: utram tu áccipias vide:
vel ut aurum perdas vel ut amator perieret.
ego neque te iubeo neque veto, neque suadeo.
Nic. Miseret me illius. Chrys. Tuos est, non mirum facis.
si plus perdundum sit, periisse suaviust, 1045
quam illud flagitium volgo dispalescere.
Nic. Ne ille edepol Ephesi multo mavellem foret,
dum salvos esset, quam revenisset domum.
quid ego istic? quod perdundumst properem perdere.
binos ducentos Philippos iam intus ecferam, 1050
et militi quos dudum promisi miser
et istos. mane istic, iam exeo ad te, Chrysale.—
Chrys. Fit vasta Troia, scindunt proceres Pergamum.
scivi ego iam dudum fore me exitio Pergamo.
edepol qui me esse dicat cruciatu malo 1055
dignum, ne ego cum íllo pignus haud ausim dare;
tantas turbellas facio. sed crepuit foris:
ecfertur praeda ex Troia. taceam nunciam.
Nic. Cape hoc tibi aurum, Chrysale, i, fer filio.
ego ad forum autem hinc ibo, ut solvam militi. 1060
Chrys. Non equidem accipiam. proin tu quaeras qui ferat.
nolo ego mihi credi. Nic. Cape vero, odiose facis.
Chrys. Non equidem capiam. Nic. At quaeso. C. Dico ut res se habet.
Nic. Morare. Chrys. Nolo, inquam, aurum concredi mihi.
vel da aliquem qui servet me. Nic. Ohe, odiose facis. 1065
Chrys. Cedo, sí necesse est. Nic. Cura hoc. iam égo huc revenero.—
Chrys. Curatum est—esse te senem miserrumum.
hoc est incepta efficere pulcre: bellule
mi evenit, ut ovans praeda onustus incederem;
salute nostra atque urbe capta per dolum 1070
domum reduco íntegrum omnem exercitum.
sed, spectatores, vos nunc ne miremini
quod non triumpho: pervolgatum est, nil moror;
verum tamen accipientur mulso milites.
nunc hanc praedam omnem iam ad quaestorem deferam.— 1075