| LIBER V | |
| Psyche teneris et herbosis locis in ipso toro ro- | 5.1.1 |
| scidi graminis suaue recubans, tanta mentis pertur- | |
| batione sedata, dulce conquieuit. Iamque sufficienti | |
| recreata somno placido resurgit animo. Videt lucum | |
| proceris et uastis arboribus consitum, uidet fontem | 5 |
| uitreo latice perlucidum; medio luci meditullio prope | |
| fontis adlapsum domus regia est aedificata non hu- | |
| manis manibus sed diuinis artibus. Iam scies ab in- | |
| troitu primo dei cuiuspiam luculentum et amoenum | |
| uidere te diuersorium. Nam summa laquearia citro | 10 |
| et ebore curiose cauata subeunt aureae columnae, | |
| parietes omnes argenteo caelamine conteguntur bes- | |
| tiis et id genus pecudibus occurrentibus ob os in- | |
| troeuntium. Mirus prorsum [magnae artis] homo | |
| immo semideus uel certe deus, qui magnae artis sup- | 15 |
| tilitate tantum efferauit argentum. Enimuero paui- | |
| menta ipsa lapide pretioso caesim deminuto in uaria | |
| picturae genera discriminantur: uehementer iterum | |
| ac saepius beatos illos qui super gemmas et monilia | |
| calcant! Iam ceterae partes longe lateque dispositae | 20 |
| domus sine pretio pretiosae totique parietes solidati | |
| massis aureis splendore proprio coruscant, ut diem | |
| suum sibi domi faciant licet sole nolente: sic cubicula | |
| sic porticus sic ipsae ualuae fulgurant. Nec setius | |
| opes ceterae maiestati domus respondent, ut equi- | 25 |
| dem illud recte uideatur ad conuersationem huma- | |
| nam magno Ioui fabricatum caeleste palatium. | |
| Inuitata Psyche talium locorum oblectatione | 2.1 |
| propius accessit et paulo fidentior intra limen sese | |
| facit, mox prolectante studio pulcherrimae uisionis | |
| rimatur singula et altrinsecus aedium horrea su- | |
| blimi fabrica perfecta magnisque congesta gazis cons- | 5 |
| picit. Nec est quicquam quod ibi non est. Sed prae- | |
| ter ceteram tantarum diuitiarum admirationem hoc | |
| erat praecipue mirificum, quod nullo uinculo nullo | |
| claustro nullo custode totius orbis thensaurus ille | |
| muniebatur. Haec ei summa cum uoluptate uisenti | 10 |
| offert sese uox quaedam corporis sui nuda et: "Quid," | |
| inquit "domina, tantis obstupescis opibus? Tua sunt | |
| haec omnia. Prohinc cubiculo te refer et lectulo lassi- | |
| tudinem refoue et ex arbitrio lauacrum pete. Nos, | |
| quarum uoces accipis, tuae famulae sedulo tibi prae- | 15 |
| ministrabimus nec corporis curatae tibi regales epu- | |
| lae morabuntur." | |
| Sensit Psyche diuinae prouidentiae beatitudi- | 3.1 |
| nem, monitusque uocis informis audiens et prius | |
| somno et mox lauacro fatigationem sui diluit, uisoque | |
| statim proximo semirotundo suggestu, propter instru- | |
| mentum cenatorium rata refectui suo commodum | 5 |
| libens accumbit. Et ilico uini nectarei eduliumque | |
| uariorum fercula copiosa nullo seruiente sed tantum | |
| spiritu quodam impulsa subministrantur. Nec quem- | |
| quam tamen illa uidere poterat, sed uerba tantum | |
| audiebat excidentia et solas uoces famulas habebat. | 10 |
| Post opimas dapes quidam introcessit et cantauit | |
| inuisus et alius citharam pulsauit, quae uidebatur nec | |
| ipsa. Tunc modulatae multitudinis conserta uox aures | |
| eius affertur, ut, quamuis hominum nemo pareret, | |
| chorus tamen esse pateret. | 15 |
| Finitis uoluptatibus uespera suadente concedit | 4.1 |
| Psyche cubitum. Iamque prouecta nocte clemens qui- | |
| dam sonus aures eius accedit. Tunc uirginitati suae | |
| pro tanta solitudine metuens et pauet et horrescit et | |
| quouis malo plus timet quod ignorat. Iamque aderat | 5 |
| ignobilis maritus et torum inscenderat et uxorem sibi | |
| Psychen fecerat et ante lucis exortum propere disces- | |
| serat. Statim uoces cubiculo praestolatae nouam | |
| nuptam interfectae uirginitatis curant. Haec diutino | |
| tempore sic agebantur. Atque ut est natura reddi- | 10 |
| tum, nouitas per assiduam consuetudinem delectatio- | |
| nem ei commendarat et sonus uocis incertae solitudi- | |
| nis erat solacium. | |
| Interea parentes eius indefesso luctu atque mae- | |
| rore consenescebant, latiusque porrecta fama sorores | 15 |
| illae maiores cuncta cognorant propereque maestae | |
| atque lugubres deserto lare certatim ad parentum | |
| suorum conspectum adfatumque perrexerant. | |
| Ea nocte ad suam Psychen sic infit maritus— | 5.1 |
| namque praeter oculos et manibus et auribus <ut | |
| praesent>ius nihil sentiebatur: "Psyche dulcissima | |
| et cara uxor, exitiabile tibi periculum minatur for- | |
| tuna saeuior, quod obseruandum pressiore cautela | 5 |
| censeo. Sorores iam tuae mortis opinione turbatae | |
| tuumque uestigium requirentes scopulum istum pro- | |
| tinus aderunt, quarum si quas forte lamentationes | |
| acceperis, neque respondeas immo nec prospicias om- | |
| nino; ceterum mihi quidem grauissimum dolorem | 10 |
| tibi uero summum creabis exitium." | |
| Annuit et ex arbitrio mariti se facturam spopondit, | |
| sed eo simul cum nocte dilapso diem totum lacrimis | |
| ac plangoribus misella consumit, se nunc maxime | |
| prorsus perisse iterans, quae beati carceris custodia | 15 |
| septa et humanae conuersationis colloquio uiduata | |
| nec sororibus quidem suis de se maerentibus opem | |
| salutarem ferre ac ne uidere eas quidem omnino pos- | |
| set. Nec lauacro nec cibo nec ulla denique refectione | |
| recreata flens ubertim decessit ad somnum. | 20 |
| Nec mora, cum paulo maturius lectum mari- | 6.1 |
| tus accubans eamque etiam nunc lacrimantem com- | |
| plexus sic expostulat: "Haecine mihi pollicebare, | |
| Psyche mea? Quid iam de te tuus maritus expecto, | |
| quid spero? Et perdia et pernox nec inter amplexus | 5 |
| coniugales desinis cruciatum. Age iam nunc ut uoles, | |
| et animo tuo damnosa poscenti pareto! Tantum me- | |
| mineris meae seriae monitionis, cum coeperis sero | |
| paenitere." | |
| Tunc illa precibus et dum se morituram commina- | 10 |
| tur extorquet a marito cupitis adnuat, ut sorores ui- | |
| deat, luctus mulceat, ora conferat. Sic ille nouae nup- | |
| tae precibus ueniam tribuit et insuper quibuscumque | |
| uellet eas auri uel monilium donare concessit, sed | |
| identidem monuit ac saepe terruit ne quando soro- | 15 |
| rum pernicioso consilio suasa de forma mariti quae- | |
| rat neue se sacrilega curiositate de tanto fortunarum | |
| suggestu pessum deiciat nec suum postea contingat | |
| amplexum. Gratias egit marito iamque laetior animo: | |
| "Sed prius" inquit "centies moriar quam tuo isto | 20 |
| dulcissimo conubio caream. Amo enim et efflictim te, | |
| quicumque es, diligo aeque ut meum spiritum, nec | |
| ipsi Cupidini comparo. Sed istud etiam meis preci- | |
| bus, oro, largire et illi tuo famulo Zephyro praecipe | |
| simili uectura sorores hic mihi sistat", et imprimens | 25 |
| oscula suasoria et ingerens uerba mulcentia et inse- | |
| rens membra cohibentia haec etiam blanditiis astruit: | |
| "Mi mellite, mi marite, tuae Psychae dulcis anima." | |
| Vi ac potestate Venerii susurrus inuitus succubuit | |
| maritus et cuncta se facturum spopondit atque etiam | 30 |
| luce proxumante de manibus uxoris euanuit. | |
| At illae sorores percontatae scopulum locum- | 7.1 |
| que illum quo fuerat Psyche deserta festinanter adue- | |
| niunt ibique difflebant oculos et plangebant ubera, | |
| quoad crebris earum heiulatibus saxa cautesque pari- | |
| lem sonum resultarent. Iamque nomine proprio so- | 5 |
| rorem miseram ciebant, quoad sono penetrabili uocis | |
| ululabilis per prona delapso amens et trepida Psyche | |
| procurrit e domo et: "Quid" inquit "uos miseris la- | |
| mentationibus necquicquam effligitis? Quam lugetis, | |
| adsum. Lugubres uoces desinite et diutinis lacrimis | 10 |
| madentes genas siccate tandem, quippe cum iam pos- | |
| sitis quam plangebatis amplecti." | |
| Tunc uocatum Zephyrum praecepti maritalis ad- | |
| monet. Nec mora, cum ille parens imperio statim cle- | |
| mentissimis flatibus innoxia uectura deportat illas. | 15 |
| Iam mutuis amplexibus et festinantibus sauiis sese | |
| perfruuntur et illae sedatae lacrimae postliminio re- | |
| deunt prolectante gaudio. "Sed et tectum" inquit | |
| "et larem nostrum laetae succedite et afflictas animas | |
| cum Psyche uestra recreate." | 20 |
| Sic allocuta sum- | 8.1 |
| mas opes domus aureae uocumque seruientium po- | |
| pulosam familiam demonstrat auribus earum laua- | |
| croque pulcherrimo et inhumanae mensae lautitiis eas | |
| opipare reficit, ut illarum prorsus caelestium diuitia- | 5 |
| rum copiis affluentibus satiatae iam praecordiis peni- | |
| tus nutrirent inuidiam. Denique altera earum satis | |
| scrupulose curioseque percontari non desinit, quis illa- | |
| rum caelestium rerum dominus, quisue uel qualis ip- | |
| sius sit maritus. Nec tamen Psyche coniugale illud | 10 |
| praeceptum ullo pacto temerat uel pectoris arcanis | |
| exigit, sed e re nata confingit esse iuuenem quendam | |
| et speciosum, commodum lanoso barbitio genas inum- | |
| brantem, plerumque rurestribus ac montanis uenati- | |
| bus occupatum, et ne qua sermonis procedentis labe | 15 |
| consilium tacitum proderetur, auro facto gemmo- | |
| sisque monilibus onustas eas statim uocato Zephyro | |
| tradit reportandas. | |
| Quo protenus perpetrato sorores egregiae do- | 9.1 |
| mum redeuntes iamque gliscentis inuidiae felle fra- | |
| glantes multa secum sermonibus mutuis perstrepe- | |
| bant. Sic denique infit altera: "En orba et saeua et | |
| iniqua Fortuna! Hocine tibi complacuit, ut utroque | 5 |
| parente prognatae <germanae> diuersam sortem susti- | |
| neremus? Et nos quidem quae natu maiores sumus | |
| maritis aduenis ancillae deditae extorres et lare et | |
| ipsa patria degamus longe parentum uelut exulantes, | |
| haec autem nouissima, quam fetu satiante postre- | 10 |
| mus partus effudit, tantis opibus et deo marito potita | |
| sit, quae nec uti recte tanta bonorum copia nouit? | |
| Vidisti, soror, quanta in domo iacent et qualia mo- | |
| nilia, quae praenitent uestes, quae splendicant gem- | |
| mae, quantum praeterea passim calcatur aurum. | 15 |
| Quodsi maritum etiam tam formonsum tenet ut af- | |
| firmat, nulla nunc in orbe toto felicior uiuit. Fortas- | |
| sis tamen procedente consuetudine et adfectione ro- | |
| borata deam quoque illam deus maritus efficiet. Sic | |
| est hercules, sic se gerebat ferebatque. Iam iam sur- | 20 |
| sum respicit et deam spirat mulier, quae uoces ancil- | |
| las habet et uentis ipsis imperat. At ego misera pri- | |
| mum patre meo seniorem maritum sortita sum, dein | |
| cucurbita caluiorem et quouis puero pusilliorem, | |
| cunctam domum seris et catenis obditam custodien- | 25 |
| tem." | |
| Suscipit alia: "Ego uero maritum articulari | 10.1 |
| etiam morbo complicatum curuatumque ac per hoc | |
| rarissimo uenerem meam recolentem sustineo, ple- | |
| rumque detortos et duratos in lapidem digitos eius | |
| perfricans, fomentis olidis et pannis sordidis et fae- | 5 |
| tidis cataplasmatibus manus tam delicatas istas adu- | |
| rens, nec uxoris officiosam faciem sed medicae labo- | |
| riosam personam sustinens. Et tu quidem soror uide- | |
| ris quam patienti uel potius seruili—dicam enim li- | |
| bere quod sentio—haec perferas animo: enimuero | 10 |
| ego nequeo sustinere ulterius tam beatam fortunam | |
| allapsam indignae. Recordare enim quam superbe | |
| quam adroganter nobiscum egerit et ipsa iactatione | |
| inmodicae ostentationis tumentem suum prodiderit | |
| animum deque tantis diuitiis exigua nobis inuita | 15 |
| proiecerit confestimque praesentiam nostram grauata | |
| propelli et efflari exsibilarique nos iusserit. Nec sum | |
| mulier nec omnino spiro, nisi eam pessum de tantis | |
| opibus deiecero. Ac si tibi etiam, ut par est, inacuit | |
| nostra contumelia, consilium ualidum requiramus | 20 |
| ambae. Iamque ista quae ferimus non parentibus | |
| nostris ac nec ulli monstremus alii, immo nec omnino | |
| quicquam de eius salute norimus. Sat est quod ipsae | |
| uidimus quae uidisse paenitet, nedum ut genitoribus | |
| et omnibus populis tam beatum eius differamus prae- | 25 |
| conium. Nec sunt enim beati quorum diuitias nemo | |
| nouit. Sciet se non ancillas sed sorores habere | |
| maiores. Et nunc quidem concedamus ad maritos, et | |
| lares pauperes nostros sed plane sobrios reuisamus, | |
| diuque cogitationibus pressioribus instructae ad su- | 30 |
| perbiam poeniendam firmiores redeamus." | |
| Placet pro bono duabus malis malum consi- | 11.1 |
| lium totisque illis tam pretiosis muneribus absconditis | |
| comam trahentes et proinde ut merebantur ora lace- | |
| rantes simulatos redintegrant fletus. Ac sic parentes | |
| quoque redulcerato prorsum dolore raptim deter- | 5 |
| rentes uesania turgidae domus suas contendunt do- | |
| lum scelestum immo uero parricidium struentes con- | |
| tra sororem insontem. | |
| Interea Psychen maritus ille quem nescit rursum | |
| suis illis nocturnis sermonibus sic commonet: "Vi- | 10 |
| desne quantum tibi periculum? Velitatur Fortuna | |
| eminus, ac nisi longe firmiter praecaues mox commi- | |
| nus congredietur. Perfidae lupulae magnis conatibus | |
| nefarias insidias tibi comparant, quarum summa est | |
| ut te suadeant meos explorare uultus, quos, ut tibi | 15 |
| saepe praedixi, non uidebis si uideris. Ergo igitur si | |
| posthac pessimae illae lamiae noxiis animis armatae | |
| uenerint—uenient autem, scio—neque omnino | |
| sermonem conferas, et si id tolerare pro genuina sim- | |
| plicitate proque animi tui teneritudine non potueris, | 20 |
| certe de marito nil quicquam uel audias uel respon- | |
| deas. Nam et familiam nostram iam propagabimus | |
| et hic adhuc infantilis uterus gestat nobis infantem | |
| alium, si texeris nostra secreta silentio, diuinum, si | |
| profanaueris, mortalem." | 25 |
| Nuntio Psyche laeta florebat et diuinae subo- | 12.1 |
| lis solacio plaudebat et futuri pignoris gloria gestiebat | |
| et materni nominis dignitate gaudebat. Crescentes | |
| dies et menses exeuntes anxia numerat et sarcinae | |
| nesciae rudimento miratur de breui punctulo tantum | 5 |
| incrementulum locupletis uteri. Sed iam pestes illae | |
| taeterrimaeque Furiae anhelantes uipereum uirus et | |
| festinantes impia celeritate nauigabant. Tunc sic ite- | |
| rum momentarius maritus suam Psychen admonet: | |
| "<En> dies ultima et casus extremus [et]! Sexus in- | 10 |
| festus et sanguis inimicus iam sumpsit arma et castra | |
| commouit et aciem direxit et classicum personauit; | |
| iam mucrone destricto iugulum tuum nefariae tuae | |
| sorores petunt. Heu quantis urguemur cladibus, | |
| Psyche dulcissima! Tui nostrique miserere religiosa- | 15 |
| que continentia domum maritum teque et istum par- | |
| uulum nostrum imminentis ruinae infortunio libera. | |
| Nec illas scelestas feminas, quas tibi post interne- | |
| ciuum odium et calcata sanguinis foedera sorores ap- | |
| pellare non licet, uel uideas uel audias, cum in morem | 20 |
| Sirenum scopulo prominentes funestis uocibus saxa | |
| personabunt." | |
| Suscipit Psyche singultu lacrimoso sermo- | 13.1 |
| nem incertans: "Iam dudum, quod sciam, fidei atque | |
| parciloquio meo perpendisti documenta, nec eo se- | |
| tius adprobabitur tibi nunc etiam firmitas animi mei. | |
| Tu modo Zephyro nostro rursum praecipe fungatur | 5 |
| obsequio, et in uicem denegatae sacrosanctae imagi- | |
| nis tuae redde saltem conspectum sororum. Per istos | |
| cinnameos et undique pendulos crines tuos per tene- | |
| ras et teretis et mei similes genas per pectus nescio | |
| quo calore feruidum sic in hoc saltem paruulo co- | 10 |
| gnoscam faciem tuam: supplicis anxiae piis precibus | |
| erogatus germani complexus indulge fructum et tibi | |
| deuotae dicataeque Psychae animam gaudio recrea. | |
| Nec quicquam amplius in tuo uultu requiro, iam nil | |
| officiunt mihi nec ipsae nocturnae tenebrae: teneo te, | 15 |
| meum lumen." | |
| His uerbis et amplexibus mollibus decantatus ma- | |
| ritus lacrimasque eius suis crinibus detergens factu- | |
| rum spopondit et praeuertit statim lumen nascentis | |
| diei. | 20 |
| Iugum sororium consponsae factionis ne pa- | 14.1 |
| rentibus quidem uisis recta de nauibus scopulum pe- | |
| tunt illum praecipiti cum uelocitate nec uenti ferentis | |
| oppertae praesentiam licentiosa cum temeritate pro- | |
| siliunt in altum. Nec immemor Zephyrus regalis | 5 |
| edicti, quamuis inuitus, susceptas eas gremio spiran- | |
| tis aurae solo reddidit. At illae incunctatae statim | |
| conferto uestigio domum penetrant complexaeque | |
| praedam suam sorores nomine mentientes thensau- | |
| rumque penitus abditae fraudis uultu laeto tegentes | 10 |
| sic adulant: "Psyche, non ita ut pridem paruula, et | |
| ipsa iam mater es. Quantum, putas, boni nobis in | |
| ista geris perula! Quantis gaudiis totam domum nos- | |
| tram hilarabis! O nos beatas quas infantis aurei nu- | |
| trimenta laetabunt! Qui si parentum, ut oportet, pul- | 15 |
| chritudini responderit, prorsus Cupido nascetur." | |
| Sic adfectione simulata paulatim sororis inua- | 15.1 |
| dunt animum. Statimque eas lassitudinem uiae sedi- | |
| libus refotas et balnearum uaporosis fontibus curatas | |
| pulcherrime triclinio mirisque illis et beatis edulibus | |
| atque tuccetis oblectat. Iubet citharam loqui: psal- | 5 |
| litur; tibias agere: sonatur; choros canere: cantatur. | |
| Quae cuncta nullo praesente dulcissimis modulis ani- | |
| mos audientium remulcebant. Nec tamen scelesta- | |
| rum feminarum nequitia uel illa mellita cantus dul- | |
| cedine mollita conquieuit, sed ad destinatam frau- | 10 |
| dium pedicam sermonem conferentes dissimulanter | |
| occipiunt sciscitari qualis ei maritus et unde nata- | |
| lium secta cuia proueniret. Tunc illa simplicitate | |
| nimia pristini sermonis oblita nouum commentum | |
| instruit aitque maritum suum de prouincia proxima | 15 |
| magnis pecuniis negotiantem iam medium cursum | |
| aetatis agere interspersum rara canitie. Nec in ser- | |
| mone isto tantillum morata rursum opiparis mune- | |
| ribus eas onustas uentoso uehiculo reddidit. | |
| Sed dum Zephyri tranquillo spiritu subli- | 16.1 |
| matae domum redeunt, sic secum altercantes: "Quid, | |
| soror, dicimus de tam monstruoso fatuae illius men- | |
| dacio? Tunc adolescens modo florenti lanugine bar- | |
| bam instruens, nunc aetate media candenti canitie | 5 |
| lucidus. Quis ille quem temporis modici spatium re- | |
| pentina senecta reformauit? Nil aliud repperies, mi | |
| soror, quam uel mendacia istam pessimam feminam | |
| confingere uel formam mariti sui nescire; quorum | |
| utrum uerum est, opibus istis quam primum exter- | 10 |
| minanda est. Quodsi uiri sui faciem ignorat, deo pro- | |
| fecto denupsit et deum nobis praegnatione ista gerit. | |
| Certe si diuini puelli—quod absit—haec mater au- | |
| dierit, statim me laqueo nexili suspendam. Ergo inte- | |
| rim ad parentes nostros redeamus et exordio sermo- | 15 |
| nis huius quam concolores fallacias adtexamus." | |
| Sic inflammatae, parentibus fastidienter | 17.1 |
| appellatis et nocte turbata uigiliis, perditae matutino | |
| scopulum peruolant et inde solito uenti praesidio | |
| uehementer deuolant lacrimisque pressura palpebra- | |
| rum coactis hoc astu puellam appellant: "Tu qui- | 5 |
| dem felix et ipsa tanti mali ignorantia beata sedes in- | |
| curiosa periculi tui, nos autem, quae peruigili cura | |
| rebus tuis excubamus, cladibus tuis misere crucia- | |
| mur. Pro uero namque comperimus nec te, sociae | |
| scilicet doloris casusque tui, celare possumus imma- | 10 |
| nem colubrum multinodis uoluminibus serpentem, | |
| ueneno noxio colla sanguinantem hiantemque in- | |
| gluuie profunda, tecum noctibus latenter adquiescere. | |
| Nunc recordare sortis Pythicae, quae te trucis bes- | |
| tiae nuptiis destinatam esse clamauit. Et multi co- | 15 |
| loni quique circumsecus uenantur et accolae plu- | |
| rimi uiderunt eum uespera redeuntem e pastu proxi- | |
| mique fluminis uadis innatantem. | |
| Nec diu | 18.1 |
| blandis alimoniarum obsequiis te saginaturum omnes | |
| adfirmant, sed cum primum praegnationem tuam ple- | |
| nus maturauerit uterus, opimiore fructu praeditam | |
| deuoraturum. Ad haec iam tua est existimatio, utrum | 5 |
| sororibus pro tua cara salute sollicitis adsentiri uelis | |
| et declinata morte nobiscum secura periculi uiuere an | |
| saeuissimae bestiae sepeliri uisceribus. Quodsi te ru- | |
| ris huius uocalis solitudo uel clandestinae ueneris fae- | |
| tidi periculosique concubitus et uenenati serpentis | 10 |
| amplexus delectant, certe piae sorores nostrum fece- | |
| rimus." | |
| Tunc Psyche misella, utpote simplex et animi te- | |
| nella, rapitur uerborum tam tristium formidine: | |
| extra terminum mentis suae posita prorsus omnium | 15 |
| mariti monitionum suarumque promissionum memo- | |
| riam effudit et in profundum calamitatis sese prae- | |
| cipitauit tremensque et exsangui colore lurida ter- | |
| tiata uerba semihianti uoce substrepens sic ad illas | |
| ait: | 20 |
| "Vos quidem, carissimae sorores, ut par | 19.1 |
| erat, in officio uestrae pietatis permanetis, uerum et | |
| illi qui talia uobis adfirmant non uidentur mihi men- | |
| dacium fingere. Nec enim umquam uiri mei uidi fa- | |
| ciem uel omnino cuiatis sit noui, sed tantum noctur- | 5 |
| nis subaudiens uocibus maritum incerti status et | |
| prorsus lucifugam tolero, bestiamque aliquam recte | |
| dicentibus uobis merito consentio. Meque magnopere | |
| semper a suis terret aspectibus malumque grande de | |
| uultus curiositate praeminatur. Nunc si quam salu- | 10 |
| tarem opem periclitanti sorori uestrae potestis ad- | |
| ferre, iam nunc subsistite; ceterum incuria sequens | |
| prioris prouidentiae beneficia conrumpet." | |
| Tunc nanctae iam portis patentibus nudatum so- | |
| roris animum facinerosae mulieres, omissis tectae ma- | 15 |
| chinae latibulis, destrictis gladiis fraudium simplicis | |
| puellae pauentes cogitationes inuadunt. | |
| Sic de- | 20.1 |
| nique altera: "Quoniam nos originis nexus pro tua | |
| incolumitate <ne> periculum quidem ullum ante ocu- | |
| los habere compellit, uiam quae sola deducit iter ad | |
| salutem diu diuque cogitatam monstrabimus tibi. | 5 |
| Nouaculam praeacutam adpulsu etiam palmulae le- | |
| nientis exasperatam tori qua parte cubare consuesti | |
| latenter absconde, lucernamque concinnem com- | |
| pletam oleo claro lumine praemicantem subde ali- | |
| quo claudentis aululae tegmine, omnique isto appa- | 10 |
| ratu tenacissime dissimulato, postquam sulcatum | |
| trahens gressum cubile solitum conscenderit iamque | |
| porrectus et exordio somni prementis implicitus al- | |
| tum soporem flare coeperit, toro delapsa nudoque | |
| uestigio pensilem gradum paullulatim minuens, cae- | 15 |
| cae tenebrae custodia liberata lucerna, praeclari tui | |
| facinoris opportunitatem de luminis consilio mu- | |
| tuare, et ancipiti telo illo audaciter, prius dextera | |
| sursum elata, nisu quam ualido noxii serpentis nodum | |
| ceruicis et capitis abscide. Nec nostrum tibi deerit | 20 |
| subsidium; sed cum primum illius morte salutem tibi | |
| feceris, anxie praestola<tae aduola>bimus cunctisque | |
| istis ocius tecum relatis uotiuis nuptiis hominem te | |
| iungemus homini." | |
| Tali uerborum incendio flammata uiscera | 21.1 |
| sororis iam prorsus ardentis deserentes ipsae protinus | |
| tanti mali confinium sibi etiam eximie metuentes | |
| flatus alitis impulsu solito porrectae super scopulum | |
| ilico pernici se fuga proripiunt statimque conscensis | 5 |
| nauibus abeunt. | |
| At Psyche relicta sola, nisi quod infestis Furiis | |
| agitata sola non est aestu pelagi simile maerendo | |
| fluctuat, et quamuis statuto consilio et obstinato | |
| animo iam tamen facinori manus admouens adhuc | 10 |
| incerta consilii titubat multisque calamitatis suae | |
| distrahitur affectibus. Festinat differt, audet trepi- | |
| dat, diffidit irascitur et, quod est ultimum, in eodem | |
| corpore odit bestiam, diligit maritum. Vespera ta- | |
| men iam noctem trahente praecipiti festinatione nefa- | 15 |
| rii sceleris instruit apparatum. Nox aderat et maritus | |
| aderat primisque Veneris proeliis uelitatus <in> altum | |
| soporem descenderat. | |
| Tunc Psyche et cor- | 22.1 |
| poris et animi alioquin infirma, fati tamen saeuitia | |
| subministrante uiribus roboratur, et prolata lucerna | |
| et adrepta nouacula sexum audacia mutatur. | |
| Sed cum primum luminis oblatione tori secreta cla- | 5 |
| ruerunt, uidet omnium ferarum mitissimam dulcissi- | |
| mamque bestiam, ipsum illum Cupidinem formon- | |
| sum deum formonse cubantem, cuius aspectu lucer- | |
| nae quoque lumen hilaratum increbruit et acuminis | |
| sacrilegi nouaculam paenitebat. At uero Psyche | 10 |
| tanto aspectu deterrita et impos animi marcido pal- | |
| lore defecta tremensque desedit in imos poplites et | |
| ferrum quaerit abscondere, sed in suo pectore; quod | |
| profecto fecisset, nisi ferrum timore tanti flagitii ma- | |
| nibus temerariis delapsum euolasset. Iamque lassa, | 15 |
| salute defecta, dum saepius diuini uultus intuetur | |
| pulchritudinem, recreatur animi. Videt capitis aurei | |
| genialem caesariem ambrosia temulentam, ceruices | |
| lacteas genasque purpureas pererrantes crinium glo- | |
| bos decoriter impeditos, alios antependulos, alios re- | 20 |
| tropendulos, quorum splendore nimio fulgurante iam | |
| et ipsum lumen lucernae uacillabat; per umeros | |
| uolatilis dei pinnae roscidae micanti flore candicant | |
| et quamuis alis quiescentibus extimae plumulae te- | |
| nellae ac delicatae tremule resultantes inquieta las- | 25 |
| ciuiunt; ceterum corpus glabellum atque luculentum | |
| et quale peperisse Venerem non paeniteret. Ante lec- | |
| tuli pedes iacebat arcus et pharetra et sagittae, magni | |
| dei propitia tela. | |
| Quae dum insatiabili animo Psyche, satis | 23.1 |
| et curiosa, rimatur atque pertrectat et mariti sui mi- | |
| ratur arma, depromit unam de pharetra sagittam et | |
| punctu pollicis extremam aciem periclitabunda tre- | |
| mentis etiam nunc articuli nisu fortiore pupugit | 5 |
| altius, ut per summam cutem rorauerint paruulae | |
| sanguinis rosei guttae. Sic ignara Psyche sponte | |
| in Amoris incidit amorem. Tunc magis magisque | |
| cupidine fraglans Cupidinis prona in eum efflictim | |
| inhians patulis ac petulantibus sauiis festinanter | 10 |
| ingestis de somni mensura metuebat. Sed dum | |
| bono tanto percita saucia mente fluctuat, lucerna | |
| illa, siue perfidia pessima siue inuidia noxia siue | |
| quod tale corpus contingere et quasi basiare et ipsa | |
| gestiebat, euomuit de summa luminis sui stillam fer- | 15 |
| uentis olei super umerum dei dexterum. Hem audax | |
| et temeraria lucerna et amoris uile ministerium, ip- | |
| sum ignis totius deum aduris, cum te scilicet amator | |
| aliquis, ut diutius cupitis etiam nocte potiretur, pri- | |
| mus inuenerit. Sic inustus exiluit deus uisaque de- | 20 |
| tectae fidei colluuie prorsus ex osculis et manibus in- | |
| felicissimae coniugis tacitus auolauit. | |
| At Psyche statim resurgentis eius crure dex- | 24.1 |
| tero manibus ambabus adrepto sublimis euectionis ad- | |
| pendix miseranda et per nubilas plagas penduli comi- | |
| tatus extrema consequia tandem fessa delabitur solo. | |
| Nec deus amator humi iacentem deserens inuo- | 5 |
| lauit proximam cupressum deque eius alto cacumine | |
| sic eam grauiter commotus adfatur: | |
| "Ego quidem, simplicissima Psyche, parentis meae | |
| Veneris praeceptorum immemor, quae te miseri ex- | |
| tremique hominis deuinctam cupidine infimo matri- | 10 |
| monio addici iusserat, ipse potius amator aduolaui | |
| tibi. Sed hoc feci leuiter, scio, et praeclarus ille sagit- | |
| tarius ipse me telo meo percussi teque coniugem | |
| meam feci, ut bestia scilicet tibi uiderer et ferro caput | |
| excideres meum quod istos amatores tuos oculos gerit. | 15 |
| Haec tibi identidem semper cauenda censebam, haec | |
| beniuole remonebam. Sed illae quidem consiliatrices | |
| egregiae tuae tam perniciosi magisterii dabunt actu- | |
| tum mihi poenas, te uero tantum fuga mea puniuero." | |
| Et cum termino sermonis pinnis in altum se prori- | 20 |
| puit. | |
| Psyche uero humi prostrata et, quantum | 25.1 |
| uisi poterat, uolatus mariti prospiciens extremis affli- | |
| gebat lamentationibus animum. Sed ubi remigio plu- | |
| mae raptum maritum proceritas spatii fecerat alie- | |
| num, per proximi fluminis marginem praecipitem sese | 5 |
| dedit. Sed mitis fluuius in honorem dei scilicet qui et | |
| ipsas aquas urere consueuit metuens sibi confestim | |
| eam innoxio uolumine super ripam florentem herbis | |
| exposuit. | |
| Tunc forte Pan deus rusticus iuxta supercilium am- | 10 |
| nis sedebat complexus Echo montanam deam eamque | |
| uoculas omnimodas edocens reccinere; proxime ri- | |
| pam uago pastu lasciuiunt comam fluuii tondentes | |
| capellae. Hircuosus deus sauciam Psychen atque | |
| defectam, utcumque casus eius non inscius, clemen- | 15 |
| ter ad se uocatam sic permulcet uerbis lenientibus: | |
| "Puella scitula, sum quidem rusticanus et upilio | |
| sed senectutis prolixae beneficio multis experimentis | |
| instructus. Verum si recte coniecto, quod profecto | |
| prudentes uiri diuinationem autumant, ab isto titu- | 20 |
| bante et saepius uaccillante uestigio deque nimio pal- | |
| lore corporis et assiduo suspiritu immo et ipsis mar- | |
| centibus oculis tuis amore nimio laboras. Ergo mihi | |
| ausculta nec te rursus praecipitio uel ullo mortis ac- | |
| cersitae genere perimas. Luctum desine et pone mae- | 25 |
| rorem precibusque potius Cupidinem deorum maxi- | |
| mum percole et utpote adolescentem delicatum luxu- | |
| riosumque blandis obsequiis promerere." | |
| Sic locuto deo pastore nulloque sermone | 26.1 |
| reddito sed adorato tantum numine salutari Psyche | |
| pergit ire. Sed <cum> aliquam multum uiae laboranti | |
| uestigio pererrasset, inscia quodam tramite iam die | |
| labente accedit quandam ciuitatem, in qua regnum | 5 |
| maritus unius sororis eius optinebat. Qua re cognita | |
| Psyche nuntiari praesentiam suam sorori desiderat; | |
| mox inducta mutuis amplexibus alternae salutationis | |
| expletis percontanti causas aduentus sui sic incipit: | |
| "Meministi consilium uestrum, scilicet quo mihi | 10 |
| suasistis ut bestiam, quae mariti mentito nomine me- | |
| cum quiescebat, prius quam ingluuie uoraci me mi- | |
| sellam hauriret, ancipiti nouacula peremerem. Set | |
| cum primum, ut aeque placuerat, conscio lumine uul- | |
| tus eius aspexi, uideo mirum diuinumque prorsus | 15 |
| spectaculum, ipsum illum deae Veneris filium, ipsum | |
| inquam Cupidinem, leni quiete sopitum. Ac dum | |
| tanti boni spectaculo percita et nimia uoluptatis co- | |
| pia turbata fruendi laborarem inopia, casu scilicet | |
| pessumo lucerna feruens oleum rebulliuit in eius ume- | 20 |
| rum. Quo dolore statim somno recussus, ubi me ferro | |
| et igni conspexit armatam, 'Tu quidem' inquit | |
| 'ob istud tam dirum facinus confestim toro meo | |
| diuorte tibique res tuas habeto, ego uero sororem | |
| tuam'—et nomen quo tu censeris aiebat—'iam | 25 |
| mihi confarreatis nuptis coniugabo' et statim Ze- | |
| phyro praecipit ultra terminos me domus eius ef- | |
| flaret." | |
| Necdum sermonem Psyche finierat, <et> | 27.1 |
| illa uesanae libidinis et inuidiae noxiae stimulis agi- | |
| tata, e re concinnato mendacio fallens maritum, quasi | |
| de morte parentum aliquid comperisset, statim nauem | |
| ascendit et ad illum scopulum protinus pergit et | 5 |
| quamuis alio flante uento caeca spe tamen inhians, | |
| "Accipe me," dicens "Cupido, dignam te coniugem | |
| et tu, Zephyre, suscipe dominam" saltu se maximo | |
| praecipitem dedit. Nec tamen ad illum locum uel sal- | |
| tem mortua peruenire potuit. Nam per saxa cautium | 10 |
| membris iactatis atque dissipatis et proinde ut mere- | |
| batur laceratis uisceribus suis alitibus bestiisque | |
| obuium ferens pabulum interiit. | |
| Nec uindictae sequentis poena tardauit. Nam | |
| Psyche rursus errabundo gradu peruenit ad ciuitatem | 15 |
| aliam, in qua pari modo soror morabatur alia. Nec | |
| setius et ipsa fallacie germanitatis inducta et in soro- | |
| ris sceleratas nuptias aemula festinauit ad scopulum | |
| inque simile mortis exitium cecidit. | |
| Interim, dum Psyche quaesitioni Cupi- | 28.1 |
| dinis intenta populos circumibat, at ille uulnere lu- | |
| cernae dolens in ipso thalamo matris iacens ingeme- | |
| bat. Tunc auis peralba illa gauia quae super fluctus | |
| marinos pinnis natat demergit sese propere ad Oceani | 5 |
| profundum gremium. Ibi commodum Venerem lauan- | |
| tem natantemque propter assistens indicat adustum | |
| filium eius graui uulneris dolore maerentem dubium | |
| salutis iacere, iamque per cunctorum ora populorum | |
| rumoribus conuiciisque uariis omnem Veneris fami- | 10 |
| liam male audire, quod ille quidem montano scortatu | |
| tu uero marino natatu secesseritis, ac per hoc non | |
| uoluptas ulla non gratia non lepos, sed incompta et | |
| agrestia et horrida cuncta sint, non nuptiae coniu- | |
| gales non amicitiae sociales non liberum caritates, | 15 |
| sed enormis colluuies et squalentium foederum in- | |
| suaue fastidium. | |
| Haec illa uerbosa et satis curiosa auis in auribus | |
| Veneris fili lacerans existimationem ganniebat. At | |
| Venus irata solidum exclamat repente: "Ergo iam | 20 |
| ille bonus filius meus habet amicam aliquam? Prome | |
| agedum, quae sola mihi seruis amanter, nomen eius | |
| quae puerum ingenuum et inuestem sollicitauit, siue | |
| illa de Nympharum populo seu de Horarum numero | |
| seu de Musarum choro uel de mearum Gratiarum mi- | 25 |
| nisterio." | |
| Nec loquax illa conticuit auis, sed: "Nescio," in- | |
| quit "domina: puto puellam, si probe memini, | |
| Psyches nomine <dici: illam> dicitur efflicte cupere." | |
| Tunc indignata Venus exclamauit uel maxime: | 30 |
| "Psychen ille meae formae succubam mei nominis | |
| aemulam uere diligit? Nimirum illud incrementum | |
| lenam me putauit cuius monstratu puellam illam co- | |
| gnosceret." | |
| Haec quiritans properiter emergit e mari | 29.1 |
| suumque protinus aureum thalamum petit et reperto, | |
| sicut audierat, aegroto puero iam inde a foribus quam | |
| maxime boans: "Honesta" inquit "haec et natalibus | |
| nostris bonaeque tuae frugi congruentia, ut primum | 5 |
| quidem tuae parentis immo dominae praecepta cal- | |
| cares, nec sordidis amoribus inimicam meam cru- | |
| ciares, uerum etiam hoc aetatis puer tuis licentiosis | |
| et immaturis iungeres amplexibus, ut ego nurum sci- | |
| licet tolerarem inimicam. Sed utique praesumis nugo | 10 |
| et corruptor et inamabilis te solum generosum nec me | |
| iam per aetatem posse concipere. Velim ergo scias | |
| multo te meliorem filium alium genituram, immo ut | |
| contumeliam magis sentias aliquem de meis adopta- | |
| turam uernulis, eique donaturam istas pinnas et flam- | 15 |
| mas et arcum et ipsas sagittas et omnem meam supel- | |
| lectilem, quam tibi non ad hos usus dederam: nec | |
| enim de patris tui bonis ad instructionem istam quic- | |
| quam concessum est. | |
| Sed male prima <a> pue- | 30.1 |
| ritia inductus es et acutas manus habes et maiores | |
| tuos irreuerenter pulsasti totiens et ipsam matrem | |
| tuam, me inquam ipsam, parricida denudas cotidie | |
| et percussisti saepius et quasi uiduam utique con- | 5 |
| temnis nec uitricum tuum fortissimum illum maxi- | |
| mumque bellatorem metuis. Quidni? cui saepius in | |
| angorem mei paelicatus puellas propinare consuesti. | |
| Sed iam faxo te lusus huius paeniteat et sentias acidas | |
| et amaras istas nuptias.—Sed nunc inrisui habita | 10 |
| quid agam? Quo me conferam? Quibus modis stelio- | |
| nem istum cohibeam? Petamne auxilium ab inimica | |
| mea Sobrietate, quam propter huius ipsius luxuriam | |
| offendi saepius? At rusticae squalentisque feminae | |
| conloquium prorsus [adhibendum est] horresco. Nec | 15 |
| tamen uindictae solacium undeunde spernendum est. | |
| Illa mihi prorsus adhibenda est nec ulla alia, quae | |
| castiget asperrime nugonem istum, pharetram expli- | |
| cet et sagittas dearmet, arcum enodet, taedam de- | |
| flammet, immo et ipsum corpus eius acrioribus reme- | 20 |
| diis coerceat. Tunc iniuriae meae litatum crediderim | |
| cum eius comas quas istis manibus meis subinde aureo | |
| nitore perstrinxi deraserit, pinnas quas meo gremio | |
| nectarei fontis infeci praetotonderit." | |
| Sic effata foras sese proripit infesta et sto- | 31.1 |
| machata biles Venerias. Sed eam protinus Ceres et | |
| Iuno continantur uisamque uultu tumido quaesiere | |
| cur truci supercilio tantam uenustatem micantium | |
| oculorum coerceret. At illa: "Opportune" inquit | 5 |
| "ardenti prorsus isto meo pectori uolentiam scilicet | |
| perpetraturae uenitis. Sed totis, oro, uestris uiribus | |
| Psychen illam fugitiuam uolaticam mihi requirite. | |
| Nec enim uos utique domus meae famosa fabula et | |
| non dicendi filii mei facta latuerunt." | 10 |
| Tunc illae <non> ignarae quae gesta sunt palpare | |
| Veneris iram saeuientem sic adortae: "Quid tale, | |
| domina, deliquit tuus filius ut animo peruicaci uolup- | |
| tates illius impugnes et, quam ille diligit, tu quoque | |
| perdere gestias? Quod autem, oramus, isti crimen si | 15 |
| puellae lepidae libenter adrisit? An ignoras eum ma- | |
| sculum et iuuenem esse uel certe iam quot sit anno- | |
| rum oblita es? An, quod aetatem portat bellule, puer | |
| tibi semper uidetur? Mater autem tu et praeterea | |
| cordata mulier filii tui lusus semper explorabis cu- | 20 |
| riose et in eo luxuriem culpabis et amores reuinces et | |
| tuas artes tuasque delicias in formonso filio repre- | |
| hendes? Quis autem te deum, quis hominum patietur | |
| passim cupidines populis disseminantem, cum tuae | |
| domus amores amare coerceas et uitiorum muliebrium | 25 |
| publicam praecludas officinam?" | |
| Sic illae metu sagittarum patrocinio gratioso Cupi- | |
| dini quamuis absenti blandiebantur. Sed Venus indi- | |
| gnata ridicule tractari suas iniurias praeuersis illis | |
| alterorsus concito gradu pelago uiam capessit. | 30 |