| LIBER VI | |
| Interea Psyche uariis iactabatur discursibus, | 6.1.1 |
| dies noctesque mariti uestigationibus inquieta animi, | |
| tanto cupidior iratum licet si non uxoriis blanditiis | |
| lenire certe seruilibus precibus propitiare. Et pro- | |
| specto templo quodam in ardui montis uertice: | 5 |
| "Vnde autem" inquit "scio an istic meus degat domi- | |
| nus?" Et ilico dirigit citatum gradum, quem defec- | |
| tum prorsus adsiduis laboribus spes incitabat et uo- | |
| tum. Iamque nauiter emensis celsioribus iugis pului- | |
| naribus sese proximam intulit. Videt spicas frumen- | 10 |
| tarias in aceruo et alias flexiles in corona et spicas | |
| hordei uidet. Erant et falces et operae messoriae | |
| mundus omnis, sed cuncta passim iacentia et incuria | |
| confusa et, ut solet aestu, laborantium manibus | |
| proiecta. Haec singula Psyche curiose diuidit et | 15 |
| discretim semota rite componit, rata scilicet nullius | |
| dei fana caerimoniasue neclegere se debere sed om- | |
| nium beniuolam misericordiam corrogare. | |
| Haec eam sollicite seduloque curantem Ceres | 2.1 |
| alma deprehendit et longum exclamat protinus: | |
| "Ain, Psyche miseranda? Totum per orbem Venus | |
| anxia disquisitione tuum uestigium furens animi re- | |
| quirit teque ad extremum supplicium expetit et totis | 5 |
| numinis sui uiribus ultionem flagitat: tu uero rerum | |
| mearum tutelam nunc geris et aliud quicquam cogitas | |
| nisi de tua salute?" | |
| Tunc Psyche pedes eius aduoluta et uberi fletu ri- | |
| gans deae uestigia humumque uerrens crinibus suis | 10 |
| multiiugis precibus editis ueniam postulabat: "Per | |
| ego te frugiferam tuam dexteram istam deprecor per | |
| laetificas messium caerimonias per tacita secreta | |
| cistarum et per famulorum tuorum draconum pinnata | |
| curricula et glebae Siculae sulcamina et currum ra- | 15 |
| pacem et terram tenacem et inluminarum Proserpi- | |
| nae nuptiarum demeacula et luminosarum filiae | |
| inuentionum remeacula et cetera quae silentio tegit | |
| Eleusinis Atticae sacrarium, miserandae Psyches ani- | |
| mae supplicis tuae subsiste. Inter istam spicarum | 20 |
| congeriem patere uel pauculos dies delitescam, quoad | |
| deae tantae saeuiens ira spatio temporis mitigetur uel | |
| certe meae uires diutino labore fessae quietis inter- | |
| uallo leniantur." | |
| Suscipit Ceres: "Tuis quidem lacrimosis pre- | 3.1 |
| cibus et commoueor et opitulari cupio, sed cogna- | |
| tae meae, cum qua etiam foedus antiquum amicitiae | |
| colo, bonae praeterea feminae, malam gratiam subire | |
| nequeo. Decede itaque istis aedibus protinus et quod | 5 |
| a me retenta custoditaque non fueris optimi consule." | |
| Contra spem suam repulsa Psyche et afflicta du- | |
| plici maestitia iter retrorsum porrigens inter subsitae | |
| conuallis sublucidum lucum prospicit fanum sollerti | |
| fabrica structum, nec ullam uel dubiam spei melioris | 10 |
| uiam uolens omittere sed adire cuiuscumque dei ue- | |
| niam sacratis foribus proximat. Videt dona pre- | |
| tiosa et lacinias auro litteratas ramis arborum posti- | |
| busque suffixas, quae cum gratia facti nomen deae | |
| cui fuerant dicata testabantur. Tunc genu nixa et ma- | 15 |
| nibus aram tepentem amplexa detersis ante lacrimis | |
| sic adprecatur: | |
| "Magni Iouis germana et coniuga, siue tu | 4.1 |
| Sami, quae sola partu uagituque et alimonia tua glo- | |
| riatur, tenes uetusta delubra, siue celsae Carthaginis, | |
| quae te uirginem uectura leonis caelo commeantem | |
| percolit, beatas sedes frequentas, seu prope ripas | 5 |
| Inachi, qui te iam nuptam Tonantis et reginam deo- | |
| rum memorat, inclitis Argiuorum praesides moeni- | |
| bus, quam cunctus oriens Zygiam ueneratur et om- | |
| nis occidens Lucinam appellat, sis meis extremis casi- | |
| bus Iuno Sospita meque in tantis exanclatis laboribus | 10 |
| defessam imminentis periculi metu libera. Quod | |
| sciam, soles praegnatibus periclitantibus ultro subue- | |
| nire." | |
| Ad istum modum supplicanti statim sese Iuno cum | |
| totius sui numinis augusta dignitate praesentat et pro- | 15 |
| tinus: "Quam uellem" inquit "per fidem nutum | |
| meum precibus tuis accommodare. Sed contra uolun- | |
| tatem Veneris nurus meae, quam filiae semper dilexi | |
| loco, praestare me pudor non sinit. Tunc etiam legi- | |
| bus quae seruos alienos profugos inuitis dominis ue- | 20 |
| tant suscipi prohibeor." | |
| Isto quoque fortunae naufragio Psyche perter- | 5.1 |
| rita nec indipisci iam maritum uolatilem quiens, tota | |
| spe salutis deposita, sic ipsa suas cogitationes consu- | |
| luit: "Iam quae possunt alia meis aerumnis temp- | |
| tari uel adhiberi subsidia, cui nec dearum quidem | 5 |
| quanquam uolentium potuerunt prodesse suffragia? | |
| Quo rursum itaque tantis laqueis inclusa uestigium | |
| porrigam quibusque tectis uel etiam tenebris abscon- | |
| dita magnae Veneris ineuitabiles oculos effugiam? | |
| Quin igitur masculum tandem sumis animum et cas- | 10 |
| sae speculae renuntias fortiter et ultroneam te domi- | |
| nae tuae reddis et uel sera modestia saeuientes impe- | |
| tus eius mitigas? Qui scias an etiam quem diu quae- | |
| ritas illic in domo matris repperias?." Sic ad dubium | |
| obsequium immo ad certum exitium praeparata | 15 |
| principium futurae secum meditabatur obsecrationis. | |
| At Venus terrenis remediis inquisitionis ab- | 6.1 |
| nuens caelum petit. Iubet instrui currum quem ei | |
| Vulcanus aurifex subtili fabrica studiose poliuerat et | |
| ante thalami rudimentum nuptiale munus obtulerat | |
| limae tenuantis detrimento conspicuum et ipsius auri | 5 |
| damno pretiosum. De multis quae circa cubiculum | |
| dominae stabulant procedunt quattuor candidae co- | |
| lumbae et hilaris incessibus picta colla torquentes iu- | |
| gum gemmeum subeunt susceptaque domina laetae | |
| subuolant. Currum deae prosequentes gannitu con- | 10 |
| strepenti lasciuiunt passeres et ceterae quae dulce | |
| cantitant aues melleis modulis suaue resonantes | |
| aduentum deae pronuntiant. Cedunt nubes et Cae- | |
| lum filiae panditur et summus aether cum gaudio | |
| suscipit deam, nec obuias aquilas uel accipitres ra- | 15 |
| paces pertimescit magnae Veneris canora familia. | |
| Tunc se protinus ad Iouis regias arces dirigit | 7.1 |
| et petitu superbo Mercuri dei uocalis operae necessa- | |
| riam usuram postulat. Nec rennuit Iouis caerulum | |
| supercilium. Tunc ouans ilico, comitante etiam Mer- | |
| curio, Venus caelo demeat eique sollicite serit uerba: | 5 |
| "Frater Arcadi, scis nempe sororem tuam Venerem | |
| sine Mercuri praesentia nil unquam fecisse nec te | |
| praeterit utique quanto iam tempore delitescentem | |
| ancillam nequiuerim repperire. Nil ergo superest | |
| quam tuo praeconio praemium inuestigationis publi- | 10 |
| citus edicere. Fac ergo mandatum matures meum et | |
| indicia qui possit agnosci manifeste designes, ne si | |
| quis occultationis illicitae crimen subierit, ignorantiae | |
| se possit excusatione defendere"; et simul dicens li- | |
| bellum ei porrigit ubi Psyches nomen continebatur et | 15 |
| cetera. Quo facto protinus domum secessit. | |
| Nec Mercurius omisit obsequium. Nam per | 8.1 |
| omnium ora populorum passim discurrens sic manda- | |
| tae praedicationis munus exequebatur: "Si quis a | |
| fuga retrahere uel occultam demonstrare poterit fugi- | |
| tiuam regis filiam, Veneris ancillam, nomine Psychen, | 5 |
| conueniat retro metas Murtias Mercurium praedica- | |
| torem, accepturus indiciuae nomine ab ipsa Venere | |
| septem sauia suauia et unum blandientis adpulsu lin- | |
| guae longe mellitum." | |
| Ad hunc modum pronuntiante Mercurio tanti | 10 |
| praemii cupido certatim omnium mortalium studium | |
| adrexerat. Quae res nunc uel maxime sustulit Psyches | |
| omnem cunctationem. Iamque fores ei dominae | |
| proximanti occurrit una de famulitione Veneris no- | |
| mine Consuetudo statimque quantum maxime potuit | 15 |
| exclamat: "Tandem, ancilla nequissima, dominam | |
| habere te scire coepisti? An pro cetera morum tuorum | |
| temeritate istud quoque nescire te fingis quantos la- | |
| bores circa tuas inquisitiones sustinuerimus? Sed | |
| bene, quod meas potissimum manus incidisti et inter | 20 |
| Orci cancros iam ipsos haesisti datura scilicet actu- | |
| tum tantae contumaciae poenas", | |
| et audaciter | 9.1 |
| in capillos eius inmissa manu trahebat eam nequa- | |
| quam renitentem. Quam ubi primum inductam obla- | |
| tamque sibi conspexit Venus, latissimum cachinnum | |
| extollit et qualem solent furenter irati, caputque qua- | 5 |
| tiens et ascalpens aurem dexteram: "Tandem" in- | |
| quit "dignata es socrum tuam salutare? An potius | |
| maritum, qui tuo uulnere periclitatur, interuisere | |
| uenisti? Sed esto secura, iam enim excipiam te ut | |
| bonam nurum condecet"; et: "Vbi sunt" inquit | 10 |
| "Sollicitudo atque Tristities ancillae meae?" Quibus | |
| intro uocatis torquendam tradidit eam. At illae se- | |
| quentes erile praeceptum Psychen misellam flagellis | |
| afflictam et ceteris tormentis excruciatam iterum do- | |
| minae conspectui reddunt. Tunc rursus sublato risu | 15 |
| Venus: "Et ecce" inquit "nobis turgidi uentris sui | |
| lenocinio commouet miserationem, unde me praeclara | |
| subole auiam beatam scilicet faciat. Felix uero ego | |
| quae in ipso aetatis meae flore uocabor auia et uilis | |
| ancillae filius nepos Veneris audiet. Quanquam | 20 |
| inepta ego <quae> frustra filium dicam; impares enim | |
| nuptiae et praeterea in uilla sine testibus et patre non | |
| consentiente factae legitimae non possunt uideri ac | |
| per hoc spurius iste nascetur, si tamen partum omnino | |
| perferre te patiemur." | 25 |
| His editis inuolat eam uestemque plurifariam | 10.1 |
| diloricat capilloque discisso et capite conquassato | |
| grauiter affligit, et accepto frumento et hordeo et mi- | |
| lio et papauere et cicere et lente et faba commixtisque | |
| aceruatim confusis<que> in unum grumulum sic ad | 5 |
| illam: "Videris enim mihi tam deformis ancilla nullo | |
| alio sed tantum sedulo ministerio amatores tuos pro- | |
| mereri: iam ergo et ipsa frugem tuam periclitabor. | |
| Discerne seminum istorum passiuam congeriem sin- | |
| gulisque granis rite dispositis atque seiugatis ante | 10 |
| istam uesperam opus expeditum approbato mihi." | |
| Sic assignato tantorum seminum cumulo ipsa ce- | |
| nae nuptiali concessit. Nec Psyche manus admolitur | |
| inconditae illi et inextricabili moli, sed immanitate | |
| praecepti consternata silens obstupescit. Tunc for- | 15 |
| micula illa paruula atque ruricola certa difficultatis | |
| tantae laborisque miserta contubernalis magni dei | |
| socrusque saeuitiam execrata discurrens nauiter con- | |
| uocat corrogatque cunctam formicarum accolarum | |
| classem: "Miseremini terrae omniparentis agiles | 20 |
| alumnae, miseremini et Amoris uxori puellae lepidae | |
| periclitanti prompta uelocitate succurrite." Ruunt | |
| aliae superque aliae sepedum populorum undae sum- | |
| moque studio singulae granatim totum digerunt acer- | |
| uum separatimque distributis dissitisque generibus e | 25 |
| conspectu perniciter abeunt. | |
| Sed initio noctis e conuiuio nuptiali uino ma- | 11.1 |
| dens et fraglans balsama Venus remeat totumque | |
| reuincta corpus rosis micantibus, uisaque diligentia | |
| miri laboris: "Non tuum," inquit "nequissima, nec | |
| tuarum manuum istud opus, sed illius cui tuo immo | 5 |
| et ipsius malo placuisti", et frusto cibarii panis ei | |
| proiecto cubitum facessit. | |
| Interim Cupido solus interioris domus unici cubi- | |
| culi custodia clausus coercebatur acriter, partim ne | |
| petulanti luxurie uulnus grauaret, partim ne cum sua | 10 |
| cupita conueniret. Sic ergo distentis et sub uno tecto | |
| separatis amatoribus tetra nox exanclata. | |
| Sed Aurora commodum inequitante uocatae Psy- | |
| chae Venus infit talia: "Videsne illud nemus, quod | |
| fluuio praeterluenti ripisque longis attenditur, cuius | 15 |
| imi frutices uicinum fontem despiciunt? Oues ibi ni- | |
| tentis auri uero decore florentes incustodito pastu ua- | |
| gantur. Inde de coma pretiosi uelleris floccum mihi | |
| confestim quoque modo quaesitum afferas censeo." | |
| Perrexit Psyche uolenter non obsequium qui- | 12.1 |
| dem illa functura sed requiem malorum praecipitio | |
| fluuialis rupis habitura. Sed inde de fluuio musicae | |
| suauis nutricula leni crepitu dulcis aurae diuinitus | |
| inspirata sic uaticinatur harundo uiridis: "Psyche | 5 |
| tantis aerumnis exercita, neque tua miserrima morte | |
| meas sanctas aquas polluas nec uero istud horae con- | |
| tra formidabiles oues feras aditum, quoad de solis | |
| fraglantia mutuatae calorem truci rabie solent efferri | |
| cornuque acuto et fronte saxea et non nunquam ue- | 10 |
| nenatis morsibus in exitium saeuire mortalium; sed | |
| dum meridies solis sedauerit uaporem et pecua spiri- | |
| tus fluuialis serenitate conquieuerint, poteris sub illa | |
| procerissima platano, quae mecum simul unum fluen- | |
| tum bibit, latenter abscondere. Et cum primum | 15 |
| mitigata furia laxauerint oues animum, percussis | |
| frondibus attigui nemoris lanosum aurum repperies, | |
| quod passim stirpibus conexis obhaerescit." | |
| Sic harundo simplex et humana Psychen ae- | 13.1 |
| gerrimam salutem suam docebat. Nec auscultatu pae- | |
| nitendo indiligenter instructa illa cessauit, sed obser- | |
| uatis omnibus furatrina facili flauentis auri mollitie | |
| congestum gremium Veneri reportat. Nec tamen | 5 |
| apud dominam saltem secundi laboris periculum se- | |
| cundum testimonium meruit, sed contortis superciliis | |
| subridens amarum sic inquit: "Nec me praeterit | |
| huius quoque facti auctor adulterinus. Sed iam nunc | |
| ego sedulo periclitabor an oppido forti animo singu- | 10 |
| larique prudentia sis praedita. Videsne insistentem | |
| celsissimae illi rupi montis ardui uerticem, de quo | |
| fontis atri fuscae defluunt undae proxumaeque con- | |
| ceptaculo uallis inclusae Stygias inrigant paludes et | |
| rauca Cocyti fluenta nutriunt? Indidem mihi de | 15 |
| summi fontis penita scaturrigine rorem rigentem hau- | |
| ritum ista confestim defer urnula." Sic aiens crustallo | |
| dedolatum uasculum insuper ei grauiora comminata | |
| tradidit. | |
| At illa studiose gradum celerans montis ex- | 14.1 |
| tremum petit cumulum certe uel illic in<uentura> ui- | |
| tae pessimae finem. Sed cum primum praedicti iugi | |
| conterminos locos appulit, uidet rei uastae letalem | |
| difficultatem. Namque saxum immani magnitudine | 5 |
| procerum et inaccessa salebritate lubricum mediis | |
| e faucibus lapidis fontes horridos euomebat, qui sta- | |
| tim proni foraminis lacunis editi perque procliue de- | |
| lapsi et angusti canalis exarato contecti tramite | |
| proxumam conuallem latenter incidebant. Dextra | 10 |
| laeuaque cautibus cauatis proserpunt ecce longa colla | |
| porrecti saeui dracones inconiuae uigiliae luminibus | |
| addictis et in perpetuam lucem pupulis excubantibus. | |
| Iamque et ipsae semet muniebant uocales aquae. | |
| Nam et "Discede" et "Quid facis? Vide" et "Quid | 15 |
| agis? Caue" et "Fuge" et "Peribis" subinde clamant. | |
| Sic impossibilitate ipsa mutata in lapidem Psyche, | |
| quamuis praesenti corpore, sensibus tamen aberat et | |
| inextricabilis periculi mole prorsus obruta lacruma- | |
| rum etiam extremo solacio carebat. | 20 |
| Nec Proui- | 15.1 |
| dentiae bonae graues oculos innocentis animae latuit | |
| aerumna. Nam supremi Iouis regalis ales illa repente | |
| propansis utrimque pinnis affuit rapax aquila me- | |
| morque ueteris obsequii, quo ductu Cupidinis Ioui | 5 |
| pocillatorem Phrygium substulerat, opportunam fe- | |
| rens opem deique numen in uxoris laboribus perco- | |
| lens alti culminis diales uias deserit et ob os puellae | |
| praeuolans incipit: "At tu, simplex alioquin et ex- | |
| pers rerum talium, sperasne te sanctissimi nec minus | 10 |
| truculenti fontis uel unam stillam posse furari uel | |
| omnino contingere? Diis etiam ipsique Ioui formi- | |
| dabiles aquas istas Stygias uel fando comperisti, quod- | |
| que uos deieratis per numina deorum deos per Stygis | |
| maiestatem solere? Sed cedo istam urnulam", et pro- | 15 |
| tinus adrepta complexaque festinat libratisque pin- | |
| narum nutantium molibus inter genas saeuientium | |
| dentium et trisulca uibramina draconum remigium | |
| dextra laeuaque porrigens nolentes aquas et ut abi- | |
| ret innoxius praeminantes excipit, commentus ob | 20 |
| iussum Veneris petere eique se praeministrare, quare | |
| paulo facilior adeundi fuit copia. | |
| Sic acceptam cum gaudio plenam urnulam | 16.1 |
| Psyche Veneri citata rettulit. Nec tamen nutum | |
| deae saeuientis uel tunc expiare potuit. Nam sic | |
| eam maiora atque peiora flagitia comminans ap- | |
| pellat renidens exitiabile: "Iam tu quidem ma- | 5 |
| gna uideris quaedam mihi et alta prorsus ma- | |
| lefica, quae talibus praeceptis meis obtemperasti | |
| nauiter. Sed adhuc istud, mea pupula, ministrare de- | |
| bebis. Sume istam pyxidem", et dedit; "protinus | |
| usque ad inferos et ipsius Orci ferales penates te de- | 10 |
| rige. Tunc conferens pyxidem Proserpinae: 'petit | |
| de te Venus' dicito 'modicum de tua mittas ei for- | |
| monsitate uel ad unam saltem dieculam sufficiens. | |
| Nam quod habuit, dum filium curat aegrotum, con- | |
| sumpsit atque contriuit omne'. Sed haud immaturius | 15 |
| redito, quia me necesse est indidem delitam theatrum | |
| deorum frequentare." | |
| Tunc Psyche uel maxime sensit ultimas for- | 17.1 |
| tunas suas et uelamento reiecto ad promptum exi- | |
| tium sese compelli manifeste comperit. Quidni? quae | |
| suis pedibus ultro ad Tartarum manesque commeare | |
| cogeretur. Nec cunctata diutius pergit ad quampiam | 5 |
| turrim praealtam, indidem sese datura praecipitem: | |
| sic enim rebatur ad inferos recte atque pulcherrime | |
| se posse descendere. Sed turris prorumpit in uocem | |
| subitam et: "Quid te" inquit "praecipitio, misella, | |
| quaeris extinguere? Quidque iam nouissimo periculo | 10 |
| laborique isto temere succumbis? Nam si spiritus | |
| corpore tuo semel fuerit seiugatus, ibis quidem pro- | |
| fecto ad imum Tartarum, sed inde nullo pacto redire | |
| poteris. Mihi ausculta. | |
| Lacedaemo Achaiae | 18.1 |
| nobilis ciuitas non longe sita est: huius conterminam | |
| deuiis abditam locis quaere Taenarum. Inibi spira- | |
| culum Ditis et per portas hiantes monstratur iter | |
| inuium, cui te limine transmeato simul commiseris | 5 |
| iam canale directo perges ad ipsam Orci regiam. Sed | |
| non hactenus uacua debebis per illas tenebras ince- | |
| dere, sed offas polentae mulso concretas ambabus | |
| gestare manibus at in ipso ore duas ferre stipes. | |
| Iamque confecta bona parte mortiferae uiae conti- | 10 |
| naberis claudum asinum lignorum gerulum cum aga- | |
| sone simili, qui te rogabit decidentis sarcinae fusti- | |
| culos aliquos porrigas ei, sed tu nulla uoce deprompta | |
| tacita praeterito. Nec mora, cum ad flumen mor- | |
| tuum uenies, cui praefectus Charon protenus expe- | 15 |
| tens portorium sic ad ripam ulteriorem sutili cumba | |
| deducit commeantes. Ergo et inter mortuos auaritia | |
| uiuit nec Charon ille Ditis exactor tantus deus quic- | |
| quam gratuito facit: set moriens pauper uiaticum | |
| debet quaerere, et aes si forte prae manu non fuerit, | 20 |
| nemo eum expirare patietur. Huic squalido seni da- | |
| bis nauli nomine de stipibus quas feres alteram, sic | |
| tamen ut ipse sua manu de tuo sumat ore. Nec setius | |
| tibi pigrum fluentum transmeanti quidam superna- | |
| tans senex mortuus putris adtollens manus orabit ut | 25 |
| eum intra nauigium trahas, nec tu tamen inlicita ad- | |
| flectare pietate. | |
| Transito fluuio modicum te | 19.1 |
| progressam textrices orabunt anus telam struentes | |
| manus paulisper accommodes, nec id tamen tibi con- | |
| tingere fas est. Nam haec omnia tibi et multa alia | |
| de Veneris insidiis orientur, ut uel unam de manibus | 5 |
| omittas offulam. Nec putes futile istud polentacium | |
| damnum leue; altera enim perdita lux haec tibi pror- | |
| sus denegabitur. Canis namque praegrandis teriugo | |
| et satis amplo capite praeditus immanis et formida- | |
| bilis tonantibus oblatrans faucibus mortuos, quibus | 10 |
| iam nil mali potest facere, frustra territando ante | |
| ipsum limen et atra atria Proserpinae semper excu- | |
| bans seruat uacuam Ditis domum. Hunc offrenatum | |
| unius offulae praeda facile praeteribis ad ipsamque | |
| protinus Proserpinam introibis, quae te comiter exci- | 15 |
| piet ac benigne, ut et molliter assidere et prandium | |
| opipare suadeat sumere. Sed tu et humi reside et pa- | |
| nem sordidum petitum esto, deinde nuntiato quid | |
| adueneris susceptoque quod offeretur rursus re- | |
| means canis saeuitiam offula reliqua redime ac | 20 |
| deinde auaro nauitae data quam reseruaueris stipe | |
| transitoque eius fluuio recalcans priora uestigia ad | |
| istum caelestium siderum redies chorum. Sed inter | |
| omnia hoc obseruandum praecipue tibi censeo, ne | |
| uelis aperire uel inspicere illam quam feres pyxidem | 25 |
| uel omnino diuinae formonsitatis abditum curiosius | |
| <temptare> thensaurum." | |
| Sic turris illa prospicua uaticinationis munus | 20.1 |
| explicuit. Nec morata Psyche pergit Taenarum sump- | |
| tisque rite stipibus illis et offulis infernum decurrit | |
| meatum transitoque per silentium asinario debili et | |
| amnica stipe uectori data neglecto supernatantis | 5 |
| mortui desiderio et spretis textricum subdolis preci- | |
| bus et offulae cibo sopita canis horrenda rabie do- | |
| mum Proserpinae penetrat. Nec offerentis hospitae | |
| sedile delicatum uel cibum beatum amplexa sed ante | |
| pedes eius residens humilis cibario pane contenta Ve- | 10 |
| neriam pertulit legationem. Statimque secreto reple- | |
| tam conclusamque pyxidem suscipit et offulae se- | |
| quentis fraude caninis latratibus obseratis residuaque | |
| nauitae reddita stipe longe uegetior ab inferis recur- | |
| rit. Et repetita atque adorata candida ista luce, | 15 |
| quanquam festinans obsequium terminare, mentem | |
| capitur temeraria curiositate et: "Ecce" inquit | |
| "inepta ego diuinae formonsitatis gerula, quae nec | |
| tantillum quidem indidem mihi delibo uel sic illi | |
| amatori meo formonso placitura", | 20 |
| et cum | 21.1 |
| dicto reserat pyxidem. Nec quicquam ibi rerum nec | |
| formonsitas ulla, sed infernus somnus ac uere Sty- | |
| gius, qui statim coperculo releuatus inuadit eam cras- | |
| saque soporis nebula cunctis eius membris perfundi- | 5 |
| tur et in ipso uestigio ipsaque semita conlapsam pos- | |
| sidet. Et iacebat immobilis et nihil aliud quam dor- | |
| miens cadauer. | |
| Sed Cupido iam cicatrice solida reualescens nec | |
| diutinam suae Psyches absentiam tolerans per al- | 10 |
| tissimam cubiculi quo cohibebatur elapsus fenes- | |
| tram refectisque pinnis aliquanta quiete longe ue- | |
| locius prouolans Psychen accurrit suam detersoque | |
| somno curiose et rursum in pristinam pyxidis sedem | |
| recondito Psychen innoxio punctulo sagittae suae | 15 |
| suscitat et: "Ecce" inquit "rursum perieras, misella, | |
| simili curiositate. Sed interim quidem tu prouinciam | |
| quae tibi matris meae praecepto mandata est exse- | |
| quere nauiter, cetera egomet uidero." His dictis ama- | |
| tor leuis in pinnas se dedit, Psyche uero confestim | 20 |
| Veneri munus reportat Proserpinae. | |
| Interea Cupido amore nimio peresus et | 22.1 |
| aegra facie matris suae repentinam sobrietatem perti- | |
| mescens ad armillum redit alisque pernicibus caeli | |
| penetrato uertice magno Ioui supplicat suamque cau- | |
| sam probat. Tunc Iuppiter prehensa Cupidinis buc- | 5 |
| cula manuque ad os suum relata consauiat atque sic | |
| ad illum: "Licet tu," inquit "domine fili, numquam | |
| mihi concessu deum decretum seruaris honorem, sed | |
| istud pectus meum quo leges elementorum et uices | |
| siderum disponuntur conuulneraris assiduis ictibus | 10 |
| crebrisque terrenae libidinis foedaueris casibus con- | |
| traque leges et ipsam Iuliam disciplinamque publi- | |
| cam turpibus adulteriis existimationem famamque | |
| meam laeseris in serpentes in ignes in feras in aues | |
| et gregalia pecua serenos uultus meos sordide refor- | 15 |
| mando, at tamen modestiae meae memor quodque | |
| inter istas meas manus creueris cuncta perficiam, | |
| dum tamen scias aemulos tuos cauere, ac si qua nunc | |
| in terris puella praepollet pulcritudine, praesentis | |
| beneficii uicem per eam mihi repensare te debere." | 20 |
| Sic fatus iubet Mercurium deos omnes ad | 23.1 |
| contionem protinus conuocare, ac si qui coetu caeles- | |
| tium defuisset, in poenam decem milium nummum | |
| conuentum iri pronuntiare. Quo metu statim com- | |
| pleto caelesti theatro pro sede sublimi sedens proce- | 5 |
| rus Iuppiter sic enuntiat: | |
| "Dei conscripti Musarum albo, adolescentem istum | |
| quod manibus meis alumnatus sim profecto scitis | |
| omnes. Cuius primae iuuentutis caloratos impetus | |
| freno quodam coercendos existimaui; sat est coti- | 10 |
| dianis eum fabulis ob adulteria cunctasque corrupte- | |
| las infamatum. Tollenda est omnis occasio et luxuria | |
| puerilis nuptialibus pedicis alliganda. Puellam elegit | |
| et uirginitate priuauit: teneat, possideat, amplexus | |
| Psychen semper suis amoribus perfruatur." Et ad | 15 |
| Venerem conlata facie: "Nec tu," inquit "filia, quic- | |
| quam contristere nec prosapiae tantae tuae statuque | |
| de matrimonio mortali metuas. Iam faxo nuptias non | |
| impares sed legitimas et iure ciuili congruas", et ilico | |
| per Mercurium arripi Psychen et in caelum perduci | 20 |
| iubet. Porrecto ambrosiae poculo: "Sume," inquit | |
| "Psyche, et immortalis esto, nec umquam digredietur | |
| a tuo nexu Cupido sed istae uobis erunt perpetuae | |
| nuptiae." | |
| Nec mora, cum cena nuptialis affluens | 24.1 |
| exhibetur. Accumbebat summum torum maritus Psy- | |
| chen gremio suo complexus. Sic et cum sua Iunone | |
| Iuppiter ac deinde per ordinem toti dei. Tunc pocu- | |
| lum nectaris, quod uinum deorum est, Ioui quidem | 5 |
| suus pocillator ille rusticus puer, ceteris uero Liber | |
| ministrabat, Vulcanus cenam coquebat; Horae rosis | |
| et ceteris floribus purpurabant omnia, Gratiae spar- | |
| gebant balsama, Musae quoque canora personabant. | |
| <Tunc> Apollo cantauit ad citharam, Venus suaui mu- | 10 |
| sicae superingressa formonsa saltauit, scaena sibi sic | |
| concinnata, ut Musae quidem chorum canerent, tibias | |
| inflaret Saturus, et Paniscus ad fistulam diceret. Sic | |
| rite Psyche conuenit in manum Cupidinis et nascitur | |
| illis maturo partu filia, quam Voluptatem nominamus'. | 15 |
| Sic captiuae puellae delira et temulenta | 25.1 |
| illa narrabat anicula; sed astans ego non procul dole- | |
| bam mehercules quod pugillares et stilum non habe- | |
| bam qui tam bellam fabellam praenotarem. | |
| Ecce confecto nescio quo graui proelio latrones adue- | 5 |
| niunt onusti, non nulli tamen immo promptiores uulne- | |
| ratis domi relictis et plagas recurantibus ipsi ad reli- | |
| quas occultatas in quadam spelunca sarcinas, ut aie- | |
| bant, proficisci gestiunt. Prandioque raptim tuburci- | |
| nato me et equum uectores rerum illarum futuros fusti- | 10 |
| bus exinde tundentes producunt in uiam multisque | |
| cliuis et anfractibus fatigatos prope ipsam uesperam | |
| perducunt ad quampiam speluncam, unde multis onus- | |
| tos rebus rursum ne breuiculo quidem tempore refec- | |
| tos ociter reducunt. Tantaque trepidatione festinabant | 15 |
| ut me plagis multis obtundentes propellentesque su- | |
| per lapidem propter uiam positum deicerent, unde | |
| crebris aeque ingestis ictibus crure dextero et ungula | |
| sinistra me debilitatum aegre ad exurgendum com- | |
| pellunt. | 20 |
| Et unus: 'Quo usque' inquit 'rup- | 26.1 |
| tum istum asellum, nunc etiam claudum, frustra pa- | |
| scemus?' Et alius: 'Quid quod et pessumo pede do- | |
| mum nostram accessit nec quicquam idonei lucri | |
| exinde cepimus sed uulnera et fortissimorum occi- | 5 |
| siones?' Alius iterum: 'Certe ego, cum primum sar- | |
| cinas istas quanquam inuitus pertulerit, protinus eum | |
| uulturiis gratissimum pabulum futurum praecipi- | |
| tabo.' | |
| Dum secum mitissimi homines altercant de mea | 10 |
| nece, iam et domum perueneramus. Nam timor un- | |
| gulas mihi alas fecerat. Tum quae ferebamus amoliti | |
| properiter nulla salutis nostrae cura ac ne meae qui- | |
| dem necis habita comitibus adscitis, qui uulnerati | |
| remanserant dudum, recurrunt re<liqua ipsi> laturi | 15 |
| taedio, ut aiebant, nostrae tarditatis. Nec me tamen | |
| mediocris carpebat scrupulus contemplatione com- | |
| minatae mihi mortis; et ipse mecum: 'Quid stas, Luci, | |
| uel quid iam nouissimum expectas? Mors et haec | |
| acerbissima decreto latronum tibi comparata est. | 20 |
| Nec magno conatu res indiget; uides istas rupinas | |
| proximas et praeacutas in his prominentes silices, | |
| quae te penetrantes <ante>quam decideris membra- | |
| tim dissipabunt. Nam et illa ipsa praeclara magia tua | |
| uultum laboresque tibi tantum asini, uerum corium | 25 |
| non asini crassum sed hirudinis tenue membranulum | |
| circumdedit. Quin igitur masculum tandem sumis | |
| animum tuaeque saluti, dum licet, consulis? Habes | |
| summam opportunitatem fugae, dum latrones ab- | |
| sunt. An custodiam anus semimortuae formidabis, | 30 |
| quam licet claudi pedis tui calce unica finire poteris? | |
| —Sed quo gentium capessetur fuga uel hospitium | |
| quis dabit? Haec quidem inepta et prorsus asinina | |
| cogitatio; quis enim uiantium uectorem suum non | |
| libenter auferat secum?' | 35 |
| Et alacri statim nisu lorum quo fueram | 27.1 |
| destinatus abrumpo meque quadripedi cursu proripio. | |
| Nec tamen astutulae anus miluinos oculos effugere | |
| potui. Nam ubi me conspexit absolutum, capta super | |
| sexum et aetatem audacia lorum prehendit ac me | 5 |
| deducere ac reuocare contendit. Nec tamen ego, me- | |
| mor exitiabilis propositi latronum, pietate ulla com- | |
| moueor, sed incussis in eam posteriorum pedum cal- | |
| cibus protinus adplodo terrae. At illa quamuis humi | |
| prostrata loro tamen tenaciter inhaerebat, ut me pro- | 10 |
| currentem aliquantisper tractu sui sequeretur. Et oc- | |
| cipit statim clamosis ululatibus auxilium ualidioris | |
| manus implorare. Sed frustra fletibus cassum tumul- | |
| tum commouebat, quippe cum nullus adforet qui | |
| suppetias ei ferre posset nisi sola illa uirgo captiua, | 15 |
| quae uocis excitu procurrens uidet hercules memo- | |
| randi spectaculi scaenam, non tauro sed asino depen- | |
| dentem Dircen aniculam, sumptaque constantia ui- | |
| rili facinus audet pulcherrimum. Extorto etenim loro | |
| manibus eius me placidis gannitibus ab impetu reuo- | 20 |
| catum nauiter inscendit et sic ad cursum rursum in- | |
| citat. | |
| Ego simul uoluntariae fugae uoto et | 28.1 |
| liberandae uirginis studio, sed et plagarum suasu | |
| quae me saepicule commonebant, equestri celeritate | |
| quadripedi cursu solum replaudens uirgini delicatas | |
| uoculas adhinnire temptabam. Sed et scabendi dorsi | 5 |
| mei simulatione nonnumquam obliquata ceruice | |
| pedes decoros puellae basiabam. Tunc illa spirans al- | |
| tius caelumque sollicito uultu petens: | |
| 'Vos', inquit 'Superi, tandem meis supremis peri- | |
| culis opem facite, et tu, Fortuna durior, iam saeuire | 10 |
| desiste. Sat tibi miseris istis cruciatibus meis litatum | |
| est. Tuque, praesidium meae libertatis meaeque sa- | |
| lutis, si me domum peruexeris incolumem parenti- | |
| busque et formonso proco reddideris, quas tibi gra- | |
| tias perhibebo, quos honores habebo, quos cibos exhi- | 15 |
| bebo! Iam primum iubam istam tuam probe pecti- | |
| natam meis uirginalibus monilibus adornabo, fron- | |
| tem uero crispatam prius decoriter discriminabo cau- | |
| daeque setas incuria lauacri congestas et horridas | |
| prompta diligentia perpolibo bullisque te multis au- | 20 |
| reis inoculatum ueluti stellis sidereis relucentem et | |
| gaudiis popularium pomparum ouantem, sinu serico | |
| progestans nucleos <et> edulia mitiora, te meum sospi- | |
| tatorem cotidie saginabo. | |
| Sed nec inter | 29.1 |
| cibos delicatos et otium profundum uitaeque totius | |
| beatitudinem deerit tibi dignitas gloriosa. Nam me- | |
| moriam praesentis fortunae meae diuinaeque proui- | |
| dentiae perpetua testatione signabo et depictam in | 5 |
| tabula fugae praesentis imaginem meae domus atrio | |
| dedicabo. Visetur et in fabulis audietur doctorumque | |
| stilis rudis perpetuabitur historia "Asino uectore uirgo | |
| regia fugiens captiuitatem". Accedes antiquis et ipse | |
| miraculis, et iam credemus exemplo tuae ueritatis et | 10 |
| Phrixum arieti supernatasse et Arionem delphinum | |
| gubernasse et Europam tauro supercubasse. Quodsi | |
| uere Iupiter mugiuit in boue, potest in asino meo la- | |
| tere aliqui uel uultus hominis uel facies deorum.' | |
| Dum haec identidem puella replicat uotisque cre- | 15 |
| bros intermiscet suspiratus, ad quoddam peruenimus | |
| triuium, unde me adrepto capistro dirigere dextror- | |
| sum magnopere gestiebat, quod ad parentes eius ea | |
| scilicet iretur uia. Sed ego gnarus latrones illac ad | |
| reliquas commeasse praedas renitebar firmiter atque | 20 |
| sic in animo meo tacitus expostulabam: 'Quid facis, | |
| infelix puella? Quid agis? Cur festinas ad Orcum? | |
| Quid meis pedibus facere contendis? Non enim te tan- | |
| tum uerum etiam me perditum ibis.' Sic nos diuersa | |
| tendentes et in causa finali de proprietate soli immo | 25 |
| uiae herciscundae contendentes rapinis suis onusti co- | |
| ram deprehendunt ipsi latrones et ad lunae splendo- | |
| rem iam inde longius cognitos risu maligno salutant. | |
| Et unus e numero sic appellat: 'Quorsum | 30.1 |
| istam festinanti uestigio lucubratis uiam nec noctis | |
| intempestae Manes Laruasque formidatis? An tu, | |
| probissima puella, parentes tuos interuisere properas? | |
| Sed nos et solitudini tuae praesidium praebebimus | 5 |
| et compendiosum ad tuos iter monstrabimus.' Et | |
| uerbum manu secutus prehenso loro retrorsum me | |
| circumtorquet nec baculi nodosi quod gerebat suetis | |
| ictibus temperat. Tunc ingratis ad promptum recur- | |
| rens exitium reminiscor doloris ungulae et occipio | 10 |
| nutanti capite claudicare. Sed: 'Ecce,' inquit ille qui | |
| me retraxerat 'rursum titubas et uaccillas, et putres | |
| isti tui pedes fugere possunt, ambulare nesciunt? At | |
| paulo ante pinnatam Pegasi uincebas celeritatem.' | |
| Dum sic mecum fustem quatiens benignus iocatur | 15 |
| comes, iam domus eorum extremam loricam perue- | |
| neramus. Et ecce de quodam ramo procerae cupressus | |
| induta laqueum anus illa pendebat. Quam quidem | |
| detractam protinus cum suo sibi funiculo deuinctam | |
| dedere praecipitem puellaque statim distenta uinculis | 20 |
| cenam, quam postuma diligentia praeparauerat in- | |
| felix anicula, ferinis inuadunt animis. | |
| Ac dum auida uoracitate cuncta con- | 31.1 |
| truncant, iam incipiunt de nostra poena suaque uin- | |
| dicta secum considerare. Et utpote in coetu turbu- | |
| lento uariae fuere sententiae, ut primus uiuam cre- | |
| mari censeret puellam, secundus bestiis obici suade- | 5 |
| ret, tertius patibulo suffigi iuberet, quartus tormentis | |
| excarnificari praeciperet; certe calculo cunctorum | |
| utcumque mors ei fuerat destinata. Tunc unus, om- | |
| nium sedato tumultu, placido sermone sic orsus est: | |
| 'Nec sectae collegii nec mansuetudini singulorum | 10 |
| ac ne meae quidem modestiae congruit pati uos ultra | |
| modum delictique saeuire terminum nec feras nec | |
| cruces nec ignes nec tormenta ac ne mortis quidem | |
| maturatae festinas tenebras accersere. Meis itaque | |
| consiliis auscultantes uitam puellae, sed quam mere- | 15 |
| tur, largimini. Nec uos memoria deseruit utique quid | |
| iam dudum decreueritis de isto asino semper pigro | |
| quidem sed manducone summo nunc etiam mendaci | |
| fictae debilitatis et uirginalis fugae sequestro mini- | |
| stroque. Hunc igitur iugulare crastino placeat to- | 20 |
| tisque uacuefacto praecordiis per mediam aluum nu- | |
| dam uirginem, quam praetulit nobis, insuere, ut sola | |
| facie praeminente ceterum corpus puellae nexu fe- | |
| rino coerceat, tunc super aliquod saxum scruposum | |
| insiciatum et fartilem asinum exponere et solis arden- | 25 |
| tis uaporibus tradere. | |
| Sic enim cuncta quae | 32.1 |
| recte statuistis ambo sustinebunt, et mortem asinus | |
| quam pridem meruit, et illa morsus ferarum, cum | |
| uermes membra laniabunt, et ignis flagrantiam, cum | |
| sol nimiis caloribus inflammarit uterum, et patibuli | 5 |
| cruciatum, cum canes et uultures intima protrahent | |
| uiscera. Sed et ceteras eius aerumnas et tormenta nu- | |
| merate: mortuae bestiae ipsa uiuens uentrem habi- | |
| tabit, tum faetore nimio nares aestu<abit>, et inediae | |
| diutinae letali fame tabescet, nec suis saltem liberis | 10 |
| manibus mortem sibi fabricare poterit.' | |
| Talibus dictis non pedibus sed totis animis la- | |
| trones in eius uadunt sententiam. Quam meis tam | |
| magnis auribus accipiens quid aliud quam meum | |
| crastinum deflebam cadauer? | 15 |