LIBER X
|
|
Die sequenti meus quidem dominus hortulanus
|
10.1.1
|
quid egerit nescio, me tamen miles ille, qui propter
|
|
eximiam impotentiam pulcherrime uapularat, ab illo
|
|
praesepio nullo equidem contradicente diductum ab-
|
|
ducit atque a suo contubernio—hoc enim mihi uide-
|
5
|
batur—sarcinis propriis onustum et prorsum exor-
|
|
natum armatumque militariter producit ad uiam.
|
|
Nam et galeam nitore praemicantem et scutum gere-
|
|
bam longius relucens, sed etiam lanceam longissimo
|
|
hastili conspicuam, quae scilicet non disciplinae tunc
|
10
|
quidem causa, sed propter terrendos miseros uiatores
|
|
in summo atque edito sarcinarum cumulo ad instar
|
|
exercitus sedulo composuerat. Confecta campestri
|
|
nec adeo difficili uia ad quandam ciuitatulam perue-
|
|
nimus nec in stabulo, sed in domo cuiusdam decurio-
|
15
|
nis deuertimus. Statimque me commendato cuidam
|
|
seruulo ipse ad praepositum suum, qui mille armato-
|
|
rum ducatum sustinebat, sollicite proficiscitur.
|
|
Post dies plusculos ibidem dissignatum sce-
|
2.1
|
lestum ac nefarium facinus memini, sed ut uos etiam
|
|
legatis, ad librum profero.
|
|
Dominus aedium habebat iuuenem filium probe lit-
|
|
teratum atque ob id consequenter pietate modestia
|
5
|
praecipuum, quem tibi quoque prouenisse cuperes uel
|
|
talem. Huius matre multo ante defuncta rursum
|
|
matrimonium sibi reparauerat ductaque alia filium
|
|
procreauerat alium, qui adaeque iam duodecimum
|
|
annum aetatis supergressus erat. Sed nouerca forma
|
10
|
magis quam moribus in domo mariti praepollens, seu
|
|
naturaliter impudica seu fato ad extremum impulsa
|
|
flagitium, oculos ad priuignum adiecit. Iam ergo, lec-
|
|
tor optime, scito te tragoediam, non fabulam legere et
|
|
a socco ad coturnum ascendere.
|
15
|
Sed mulier illa, quamdiu primis elementis Cupido
|
|
paruulus nutriebatur, inbecillis adhuc eius uiribus
|
|
facile ruborem tenuem deprimens silentio resistebat.
|
|
At ubi completis igne uaesano totis praecordiis inmo-
|
|
dice bacchatus Amor exaestuabat, saeuienti deo iam
|
20
|
succubuit, et languore simulato uulnus animi men-
|
|
titur [in] corporis ualetudinem. Iam cetera salutis
|
|
uultusque detrimenta et aegris et amantibus examus-
|
|
sim conuenire nemo qui nesciat: pallor deformis,
|
|
marcentes oculi, lassa genua, quies turbida et suspi-
|
25
|
ritus cruciatus tarditate uehementior. Crederes et
|
|
illam fluctuare tantum uaporibus febrium, nisi quod
|
|
et flebat. Heu medicorum ignarae mentes, quid
|
|
uenae pulsus, quid coloris intemperantia, quid fati-
|
|
gatus anhelitus et utrimquesecus iactatae crebriter
|
30
|
laterum mutuae uicissitudines? Dii boni, quam facilis
|
|
licet non artifici medico cuiuis tamen docto Veneriae
|
|
cupidinis comprehensio, cum uideas aliquem sine cor-
|
|
poris calore flagrantem!
|
|
Ergo igitur inpatientia furoris altius agitata
|
3.1
|
diutinum rupit silentium et ad se uocari praecipit
|
|
filium—quod nomen in eo, si posset, ne ruboris ad-
|
|
moneretur, libenter eraderet. Nec adulescens aegrae
|
|
parentis moratus imperium, senili tristitie striatam
|
5
|
gerens frontem, cubiculum petit, uxori patris ma-
|
|
trique fratris utcumque debitum sistens obsequium.
|
|
Sed illa cruciabili silentio diutissime fatigata et ut in
|
|
quodam uado dubitationis haerens omne uerbum,
|
|
quod praesenti sermoni putabat aptissimum, rursum
|
10
|
improbans nutante etiam nunc pudore, unde potissi-
|
|
mum caperet exordium, decunctatur. At iuuenis
|
|
nihil etiam tunc sequius suspicatus summisso uultu
|
|
rogat ultro praesentis causas aegritudinis. Tunc illa
|
|
nancta solitudinis damnosam occasionem prorumpit
|
15
|
in audaciam et ubertim adlacrimans laciniaque con-
|
|
tegens faciem uoce trepida sic eum breuiter adfatur:
|
|
'Causa omnis et origo praesentis doloris set etiam
|
|
medela ipsa et salus unica mihi tute ipse es. Isti enim
|
|
tui oculi per meos oculos ad intima delapsi praecordia
|
20
|
meis medullis acerrimum commouent incendium.
|
|
Ergo miserere tua causa pereuntis nec te religio pa-
|
|
tris omnino deterreat, cui morituram prorsus serua-
|
|
bis uxorem. Illius enim recognoscens imaginem in tua
|
|
facie merito te diligo. Habes solitudinis plenam fidu-
|
25
|
ciam, habes capax necessarii facinoris otium. Nam
|
|
quod nemo nouit, paene non fit.'
|
|
Repentino malo perturbatus adolescens, quan-
|
4.1
|
quam tale facinus protinus exhorruisset, non tamen
|
|
negationis intempestiua seueritate putauit exaspe-
|
|
randum, sed cautae promissionis dilatione lenien-
|
|
dum. Ergo prolixe pollicetur et bonum caperet ani-
|
5
|
mum refectionique se ac saluti redderet impendio sua-
|
|
det, donec patris aliqua profectione liberum uolup-
|
|
tati concederetur spatium, statimque se refert a noxio
|
|
conspectu nouercae. Et tam magnam domus cladem
|
|
ratus indigere consilio pleniore ad quendam com-
|
10
|
pertae grauitatis educatorem senem protinus refert.
|
|
Nec quicquam diutina deliberatione tam salubre ui-
|
|
sum quam fuga celeri procellam fortunae saeuientis
|
|
euadere. Sed impatiens uel exiguae dilationis mulier
|
|
ficta qualibet causa confestim marito miris persuadet
|
15
|
artibus ad longissime dissitas festinare uillulas. Quo
|
|
facto maturatae spei uaesania praeceps promissae
|
|
libidinis flagitat uadimonium. Sed iuuenis, modo
|
|
istud modo aliud causae faciens, execrabilem frustra-
|
|
tur eius conspectum, quoad illa, nuntiorum uarietate
|
20
|
pollicitationem sibi denegatam manifesto perspiciens,
|
|
mobilitate lubrica nefarium amorem ad longe dete-
|
|
rius transtulisset odium. Et adsumpto statim ne-
|
|
quissimo et ad omne facinus emancipato quodam
|
|
dotali seruulo perfidiae suae consilia communicat;
|
25
|
nec quicquam melius uidetur quam uita miserum
|
|
priuare iuuenem. Ergo missus continuo furcifer uene-
|
|
num praesentarium comparat idque uino diligenter
|
|
dilutum insontis priuigni praeparat exitio.
|
|
Ac dum de oblationis opportunitate secum
|
5.1
|
noxii deliberant homines, forte fortuna puer ille
|
|
iunior, proprius pessimae feminae filius, post matuti-
|
|
num laborem studiorum domum se recipiens, prandio
|
|
iam capto sitiens repertum uini poculum, in quo
|
5
|
uenenum latebat inclusum, nescius fraudis occultae
|
|
continuo perduxit haustu. Atque ubi fratri suo para-
|
|
tam mortem ebibit, exanimis terrae procumbit, ili-
|
|
coque repentina pueri pernicie paedagogus commotus
|
|
ululabili clamore matrem totamque ciet familiam.
|
10
|
Iamque cognito casu noxiae potionis uarie quisque
|
|
praesentium auctores insimulabant extremi facino-
|
|
ris. Sed dira illa femina et malitiae nouercalis exem-
|
|
plar unicum non acerba filii morte, non parricidii
|
|
conscientia, non infortunio domus, non luctu mariti
|
15
|
uel aerumna funeris commota cladem familiae in
|
|
uindictae compendium traxit, missoque protinus cur-
|
|
sore, qui uianti marito domus expugnationem nun-
|
|
tiaret, ac mox eodem ocius ab itinere regresso perso-
|
|
nata nimia temeritate insimulat priuigni ueneno
|
20
|
filium suum interceptum. Et hoc quidem non adeo
|
|
mentiebatur, quod iam destinatam iuueni mortem
|
|
praeuenisset puer, sed fratrem iuniorem fingebat ideo
|
|
priuigni scelere peremptum, quod eius probrosae libi-
|
|
dini, qua se comprimere temptauerat, noluisset suc-
|
25
|
cumbere. Nec tam immanibus contenta mendacis
|
|
addebat sibi quoque ob detectum flagitium eundem
|
|
illum gladium comminari. Tunc infelix duplici filio-
|
|
rum morte percussus magnis aerumnarum procellis
|
|
aestuat. Nam et iuniorem incoram sui funerari uide-
|
30
|
bat et alterum ob incestum parricidiumque capitis
|
|
scilicet damnatum iri certo sciebat. Ad hoc uxoris
|
|
dilectae nimium mentitis lamentationibus ad extre-
|
|
mum subolis impellebatur odium.
|
|
Vixdum pompae funebres et sepultura filii
|
6.1
|
fuerant explicatae, et statim ab ipso eius rogo senex
|
|
infelix, ora sua recentibus adhuc rigans lacrimis tra-
|
|
hensque cinere sordentem canitiem, foro se festinus
|
|
immittit. Atque ibi tum fletu tum precibus genua
|
5
|
etiam decurionum contingens nescius fraudium pessi-
|
|
mae mulieris in exitium reliqui filii plenis operabatur
|
|
affectibus: illum incestum paterno thalamo, illum
|
|
parricidam fraterno exitio et in comminata nouercae
|
|
caede sicarium. Tanta denique miseratione tantaque
|
10
|
indignatione curiam sed et plebem maerens inflam-
|
|
mauerat, ut remoto iudicandi taedio et accusationis
|
|
manifestis probationibus et responsionis meditatis
|
|
ambagibus cuncti conclamarint lapidibus obrutum
|
|
publicum malum publice uindicari.
|
15
|
Magistratus interim metu periculi proprii, ne de
|
|
paruis indignationis elementis ad exitium disciplinae
|
|
ciuitatisque seditio procederet, partim decuriones
|
|
deprecari, partim populares compescere, ut rite et
|
|
more maiorum iudicio reddito et utrimquesecus alle-
|
20
|
gationibus examinatis ciuiliter sententia promeretur,
|
|
nec ad instar barbaricae feritatis uel tyrannicae im-
|
|
potentiae damnaretur aliquis inauditus et in pace pla-
|
|
cida tam dirum saeculo proderetur exemplum.
|
|
Placuit salubre consilium et ilico iussus
|
7.1
|
praeco pronuntiat, patres in curiam conuenirent.
|
|
Quibus protinus dignitatis iure consueta loca residen-
|
|
tibus rursum praeconis uocatu primus accusator in-
|
|
cedit. Tunc demum clamatus inducitur etiam reus,
|
5
|
et exemplo legis Atticae Martiique iudicii causae pa-
|
|
tronis denuntiat praeco neque principia dicere neque
|
|
miserationem commouere.
|
|
Haec ad istum modum gesta compluribus mutuo
|
|
sermocinantibus cognoui. Quibus autem uerbis accu-
|
10
|
sator urserit, quibus rebus diluerit reus ac prorsus
|
|
orationes altercationesque neque ipse absens apud
|
|
praesepium scire neque ad uos, quae ignoraui, pos-
|
|
sum enuntiare, sed quae plane comperi, ad istas lit-
|
|
teras proferam.
|
15
|
Simul enim finita est dicentium contentio, ueri-
|
|
tatem criminum fidemque probationibus certis in-
|
|
strui nec suspicionibus tantam coniecturam permitti
|
|
placuit, atque illum potissimum seruum, qui solus
|
|
haec ita gesta esse scire diceretur, sisti modis omnibus
|
20
|
oportere. Nec tantillum cruciarius ille uel fortuna
|
|
tam magni iudicii uel confertae conspectu curiae uel
|
|
certe noxia conscientia sua deterritus, quae ipse
|
|
finxerat, quasi uera adseuerare atque adserere inci-
|
|
pit: quod se uocasset indignatus fastidio nouercae
|
25
|
iuuenis, quod, ulciscens iniuriam, filii eius mandauerit
|
|
necem, quod promisisset grande silentii praemium,
|
|
quod recusanti mortem sit comminatus, quod uene-
|
|
num sua manu temperatum dandum fratri reddiderit,
|
|
quod ad criminis probationem reseruatum poculum
|
30
|
neclexisse <se> suspicatus sua postremum manu por-
|
|
rexerit puero.
|
|
Haec eximie nimis ad ueritatis imaginem uerbe-
|
|
rone illo simulata cum trepidatione proferente fini-
|
|
tum est iudicium.
|
35
|
Nec quisquam decurionum tam aequus re-
|
8.1
|
manserat iuueni, quin eum euidenter noxae comper-
|
|
tum insui culleo pronuntiaret. Cum iam sententiae
|
|
pares, cunctorum stilis ad unum sermonem congruen-
|
|
tibus, ex more perpetuo in urnam aeream deberent
|
5
|
coici, quo semel conditis calculis, iam cum rei fortuna
|
|
transacto, nihil postea commutari licebat, sed man-
|
|
cipabatur potestas capitis in manum carnificis, unus e
|
|
curia senior prae ceteris compertae fidi atque aucto-
|
|
ritatis praecipuae medicus orificium urnae manu con-
|
10
|
tegens, ne quis mitteret calculum temere, haec ad
|
|
ordinem pertulit:
|
|
'Quod aetatis sum, uobis adprobatum me uixisse
|
|
gaudeo, nec patiar falsis criminibus petito reo mani-
|
|
festum homicidium perpetrari nec uos, qui iure
|
15
|
iurando adstricti iudicatis, inductos seruuli mendacio
|
|
peierare. Ipse non possum calcata numinum reli-
|
|
gione conscientiam meam fallens perperam pronun-
|
|
tiare. Ergo, ut res est, de me cognoscite.
|
|
Furcifer iste, uenenum praesentarium com-
|
9.1
|
parare sollicitus centumque aureos solidos offerens
|
|
pretium, me non olim conuenerat, quod aegroto cui-
|
|
dam dicebat necessarium, qui morbi inextricabilis
|
|
ueterno uehementer implicitus uitae se cruciatui
|
5
|
subtrahere gestiret. At ego, perspiciens malum istum
|
|
uerberonem blaterantem atque inconcinne causifi-
|
|
cantem certusque aliquod moliri flagitium, dedi
|
|
quidem potionem, dedi; sed futurae quaestioni
|
|
praecauens non statim pretium, quod offerebatur,
|
10
|
accepi, sed "Ne forte aliquis" inquam "istorum quos
|
|
offers aureorum nequam uel adulter repperiatur, in
|
|
hoc ipso sacculo conditos eos anulo tuo praenota,
|
|
donec altera die nummulario praesente comproben-
|
|
tur". Sic inductus signauit pecuniam, quam exinde,
|
15
|
ut iste repraesentatus est iudicio, iussi de meis ali-
|
|
quem curriculo taberna promptam adferre et en ecce
|
|
perlatam coram exhibeo. Videat et suum sigillum
|
|
recognoscat. Nam quem ad modum eius ueneni fra-
|
|
ter insimulari potest, quod iste comparauerit?'
|
20
|
Ingens exinde uerberonem corripit trepidatio
|
10.1
|
et in uicem humani coloris succedit pallor infernus
|
|
perque uniuersa membra frigidus sudor emanabat:
|
|
tunc pedes incertis alternationibus commouere,
|
|
modo hanc, modo illam capitis partem scalpere et ore
|
5
|
semiclauso balbuttiens nescio quas afannas effutire,
|
|
ut eum nemo prorsus a culpa uacuum merito crede-
|
|
ret; sed reualescente rursus astutia constantissime
|
|
negare et accersere mendacii non desinit medicum.
|
|
Qui praeter iudicii religionem cum fidem suam coram
|
10
|
lacerari uideret, multiplicato studio uerberonem
|
|
illum contendit redarguere, donec iussu magistra-
|
|
tuum ministeria publica contrectatis nequissimi serui
|
|
manibus anulum ferreum deprehensum cum signo
|
|
sacculi conferunt, quae comparatio praecedentem
|
15
|
roborauit suspicionem. Nec rota uel eculeus more
|
|
Graecorum tormentis eius apparata iam deerant, sed
|
|
offirmatus mira praesumptione nullis uerberibus ac
|
|
ne ipso quidem succumbit igni.
|
|
Tum medicus: 'Non patiar' inquit 'hercules,
|
11.1
|
non patiar uel contra fas de innocente isto iuuene
|
|
supplicium uos sumere uel hunc ludificato nostro
|
|
iudicio poenam noxii facinoris euadere. Dabo enim
|
|
rei praesentis euidens argumentum. Nam cum uene-
|
5
|
num peremptorium comparare pessimus iste gestiret
|
|
nec meae sectae crederem conuenire causas ulli prae-
|
|
bere mortis nec exitio sed saluti hominum medici-
|
|
nam quaesitam esse didicissem, uerens ne, si daturum
|
|
me negassem, intempestiua repulsa uiam sceleri sub-
|
10
|
ministrarem et ab alio quopiam exitiabilem mercatus
|
|
hic potionem uel postremum gladio uel quouis telo
|
|
nefas inchoatum perficeret, dedi uenenum, sed som-
|
|
niferum, mandragoram illum grauedinis compertae
|
|
famosum et morti simillimi soporis efficacem. Nec
|
15
|
mirum desperatissimum istum latronem certum extre-
|
|
mae poenae, quae more maiorum in eum competit,
|
|
cruciatus istos ut leuiores facile tolerare. Sed si uere
|
|
puer meis temperatam manibus sumpsit potionem,
|
|
uiuit et quiescit et dormit et protinus marcido sopore
|
20
|
discusso remeabit ad diem lucidam. Quod [siue per-
|
|
emptus est] si morte praeuentus est, quaeratis licet
|
|
causas mortis eius alias.'
|
|
Ad istum modum seniore adorante placuit, et
|
12.1
|
itur confestim magna cum festinatione ad illud se-
|
|
pulchrum quo corpus pueri depositum iacebat. Nemo
|
|
de curia, de optimatibus nemo ac ne de ipso quidem
|
|
populo quisquam, qui non illuc curiose confluxerit.
|
5
|
Ecce pater, suis ipse manibus coperculo capuli
|
|
remoto, commodum discusso mortifero sopore surgen-
|
|
tem postliminio mortis deprehendit filium eumque
|
|
complexus artissime, uerbis impar praesenti gaudio,
|
|
producit ad populum. Atque ut erat adhuc feralibus
|
10
|
amiculis instrictus atque obditus deportatur ad iudi-
|
|
cium puer. Iamque liquido serui nequissimi atque
|
|
mulieris nequioris patefactis sceleribus procedit in
|
|
medium nuda ueritas et nouercae quidem perpetuum
|
|
indicitur exilium, seruus uero patibulo suffigitur et
|
15
|
omnium consensu bono medico sinuntur aurei,
|
|
opportuni somni pretium. Et illius quidem senis fa-
|
|
mosa atque fabulosa fortuna prouidentiae diuinae
|
|
condignum accepit exitum, qui momento modico
|
|
immo puncto exiguo post orbitatis periculum adu-
|
20
|
lescentium duorum pater repente factus est.
|
|
At ego tunc temporis talibus fatorum flucti-
|
13.1
|
bus uolutabar. Miles ille, qui me nullo uendente com-
|
|
parauerat et sine pretio suum fecerat, tribuni sui prae-
|
|
cepto debitum sustinens obsequium, litteras ad mag-
|
|
num scriptas principem Romam uersus perlaturus,
|
5
|
uicinis me quibusdam duobus seruis fratribus unde-
|
|
cim denariis uendidit. His erat diues admodum do-
|
|
minus. At illorum alter pistor dulciarius, qui panes
|
|
et mellita concinnabat edulia, alter cocus, qui sapi-
|
|
dissimis intrimentis sucuum pulmenta condita uapore
|
10
|
mollibat. Vnico illi contubernio communem uitam
|
|
sustinebant meque ad uasa illa compluria gestanda
|
|
praestinarant, quae domini regiones plusculas perer-
|
|
rantis uariis usibus erant necessaria. Adsciscor
|
|
itaque inter duos illos fratres tertius contubernalis,
|
15
|
haud ullo tempore tam beniuolam fortunam exper-
|
|
tus. Nam uespera post opiparas cenas earumque
|
|
splendidissimos apparatus multas numero partes in
|
|
cellulam suam mei solebant reportare domini: ille
|
|
porcorum, pullorum, piscium et cuiusce modi pulmen-
|
20
|
torum largissimas reliquias, hic panes, crustula, lu-
|
|
cunculos, hamos, lacertulos et plura scitamenta mel-
|
|
lita. Qui cum se refecturi clausa cellula balneas pe-
|
|
tissent, oblatis ego diuinitus dapibus adfatim sagi-
|
|
nabar. Nec enim tam stultus eram tamque uere asi-
|
25
|
nus, ut dulcissimis illis relictis cibis cenarem asperri-
|
|
mum faenum.
|
|
Et diu quidem pulcherrime mihi furatrinae
|
14.1
|
procedebat artificium, quippe adhuc timide et satis
|
|
parce subripienti de tam multis pauciora nec illis
|
|
fraudes ullas in asino suspicantibus. At ubi fiducia
|
|
latendi pleniore capta partes opimas quasque deuo-
|
5
|
rabam et iucundiora eligens abligurribam dulcia,
|
|
suspicio non exilis fratrum pupugit animos, et quan-
|
|
quam de me nihil etiam tum tale crederent, tamen
|
|
cotidiani damni studiose uestigabant reum.
|
|
Illi uero postremo etiam mutuo sese rapinae tur-
|
10
|
pissimae criminabantur, iamque curam diligentiorem
|
|
et acriorem custodelam et dinumerationem adhibe-
|
|
bant partium. Tandem denique rupta uerecundia sic
|
|
alter alterum compellat:
|
|
'At istud iam neque aequum ac ne humanum qui-
|
15
|
dem cotidie te partes electiores surripere atque iis
|
|
diuenditis peculium latenter augere, de reliquis
|
|
aequam uindicare diuisionem. Si tibi denique socie-
|
|
tas ista displicet, possumus omnia quidem cetera
|
|
fratres manere, ab isto tamen nexu communionis
|
20
|
discedere. Nam uideo in immensum damni proceden-
|
|
tem querelam nutrire nobis immanem discordiam.'
|
|
Subicit alius: 'Laudo istam tuam mehercules et
|
|
ipse constantiam, quod cotidie furatis clanculo par-
|
|
tibus praeuenisti querimoniam, quam diutissime susti-
|
25
|
nens tacitus ingemescebam, ne uiderer rapinae sor-
|
|
didae meum fratrem arguere. Sed bene, quod utrim-
|
|
quesecus sermone prolato iacturae remedium quaeri-
|
|
tur, ne silentio procedens simultas Eteocleas nobis
|
|
contentiones pariat.'
|
30
|
His et similibus altercati conuiciis deierantur
|
15.1
|
utrique nullam se prorsus fraudem, nullam denique
|
|
subreptionem factitasse, sed plane debere cunctis arti-
|
|
bus communis dispendii latronem inquiri; nam
|
|
neque asinum, qui solus interesset, talibus cibis adfici
|
5
|
posse, et tamen cotidie partis electiles conparere
|
|
nusquam, nec utique cellulam suam tam immanes
|
|
inuolare muscas, ut olim Harpyiae fuere, quae diri-
|
|
piebant Phineias dapes.
|
|
Interea liberalibus cenis inescatus et humanis ad-
|
10
|
fatim cibis saginatus corpus obesa pinguitie compleue-
|
|
ram, corium aruina suculenta molliueram, pilum libe-
|
|
rali nitore nutriueram. Sed iste corporis mei decor
|
|
pudori peperit grande dedecus. Insolita namque ter-
|
|
goris uastitate commoti, faenum prorsus intactum
|
15
|
cotidie remanere cernentes, iam totos ad me dirigunt
|
|
animos. Et hora consueta uelut balneas petituri clau-
|
|
sis ex more foribus per quandam modicam cauernam
|
|
rimantur me passim expositis epulis inhaerentem.
|
|
Nec ulla cura iam damni sui habita mirati monstruo-
|
20
|
sas asini delicias risu maximo dirumpuntur uoca-
|
|
toque uno et altero ac dein pluribus conseruis de-
|
|
monstrant infandam memoratu hebetis iumenti gu-
|
|
lam. Tantus denique ac tam liberalis cachinnus
|
|
cunctos inuaserat, ut ad aures quoque praetereuntis
|
25
|
perueniret domini.
|
|
Sciscitatus denique, quid bonum rideret fa-
|
16.1
|
milia, cognito quod res erat, ipse quoque per idem
|
|
prospiciens foramen delectatur eximie; ac dehinc
|
|
risu ipse quoque latissimo adusque intestinorum dolo-
|
|
rem redactus, iam patefacto cubiculo proxime con-
|
5
|
sistens coram arbitratur. Nam et ego tandem ex ali-
|
|
qua parte mollius mihi renidentis fortunae contem-
|
|
platus faciem, gaudio praesentium fiduciam mihi sub-
|
|
ministrante, nec tantillum commotus securus esita-
|
|
bam, quoad nouitate spectaculi laetus dominus
|
10
|
aedium duci me iussit, immo uero suis etiam ipse ma-
|
|
nibus ad triclinium perduxit mensaque posita omne
|
|
genus edulium solidorum et inlibata fercula iussit ad-
|
|
poni. At ego quanquam iam bellule suffarcinatus,
|
|
gratiosum commendatioremque me tamen ei facere
|
15
|
cupiens esurienter exhibitas escas adpetebam. Nam et
|
|
quid potissimum abhorreret asino excogitantes scru-
|
|
pulose ad explorandam mansuetudinem id offerebant
|
|
mihi, carnes lasere infectas, altilia pipere inspersa,
|
|
pisces exotico iure perfusos. Interim conuiuium
|
20
|
summo risu personabat. Quidam denique praesens
|
|
scurrula: 'Date' inquit 'sodali huic quippiam meri.'
|
|
Quod dictum dominus secutus: 'Non adeo' respon-
|
|
dit 'absurde iocatus es, furcifer; ualde enim fieri po-
|
|
test, ut contubernalis noster poculum quoque mulsi
|
25
|
libenter adpetat.' Et 'heus', ait 'puer, lautum dili-
|
|
genter ecce illum aureum cantharum mulso contem-
|
|
pera et offer parasito meo; simul, quod ei praebibe-
|
|
rim, commoneto.'
|
|
Ingens exin oborta est epulonum expectatio. Nec
|
30
|
ulla tamen ego ratione conterritus, otiose ac satis ge-
|
|
nialiter contorta in modum linguae postrema labia
|
|
grandissimum illum calicem uno haustu perduxi. Et
|
|
clamor exurgit consona uoce cunctorum salute me
|
|
prosequentium.
|
35
|
Magno denique delibutus
|
17.1
|
gaudio dominus, uocatis seruis suis, emptoribus meis,
|
|
iubet quadruplum restitui pretium meque cuidam
|
|
acceptissimo liberto suo et satis peculiato magnam
|
|
praefatus diligentiam tradidit.
|
5
|
Qui me satis humane satisque comiter nutriebat
|
|
et, quo se patrono commendatiorem faceret, studio-
|
|
sissime uoluptates eius per meas argutias instruebat.
|
|
Et primum me quidem mensam accumbere suffixo
|
|
cubito, dein adluctari et etiam saltare sublatis pri-
|
10
|
moribus pedibus perdocuit, quodque esset adprime
|
|
mirabile, uerbis nutum commodare, ut quod nollem
|
|
relato, quod uellem deiecto capite monstrarem, si-
|
|
tiensque pocillatore respecto, ciliis alterna coniuens,
|
|
bibere flagitarem. Atque haec omnia perfacile oboe-
|
15
|
diebam, quae nullo etiam monstrante scilicet facerem.
|
|
Sed uerebar ne, si forte sine magistro humano ritu
|
|
ederem pleraque, rati scaeuum praesagium porten-
|
|
dere, uelut monstrum ostentumque me obtruncatum
|
|
uulturiis opimum pabulum redderent. Iamque ru-
|
20
|
mor publice crebruerat, quo conspectum atque fami-
|
|
gerabilem meis miris artibus effeceram dominum:
|
|
hic est, qui sodalem conuiuamque possidet asinum
|
|
luctantem, asinum saltantem, asinum uoces huma-
|
|
nas intellegentem, sensum nutibus exprimentem.
|
25
|
Sed prius est ut uobis, quod initio facere
|
18.1
|
debueram, uel nunc saltem referam, quis iste uel
|
|
unde fuerit: Thiasus—hoc enim nomine meus nun-
|
|
cupabatur dominus—oriundus patria Corintho,
|
|
quod caput est totius Achaiae prouinciae, ut eius pro-
|
5
|
sapia atque dignitas postulabat, gradatim permensis
|
|
honoribus quinquennali magistratui fuerat destina-
|
|
tus, et ut splendori capessendorum responderet
|
|
fascium, munus gladiatorium triduani spectaculi pol-
|
|
licitus latius munificentiam suam porrigebat. De-
|
10
|
nique gloriae publicae studio tunc Thessaliam etiam
|
|
accesserat nobilissimas feras et famosos inde gladia-
|
|
tores comparaturus, iamque ex arbitrio dispositis
|
|
coemptisque omnibus domuitionem parabat. Spretis
|
|
luculentis illis suis uehiculis ac posthabitis decoris
|
15
|
raedarum carpentis, quae partim contecta partim
|
|
reuelata frustra nouissimis trahebantur consequiis,
|
|
equis etiam Thessalicis et aliis iumentis Gallicanis,
|
|
quibus generosa suboles perhibet pretiosam dignita-
|
|
tem, me phaleris aureis et fucatis ephippiis et purpu-
|
20
|
reis tapetis et frenis argenteis et pictilibus balteis et
|
|
tintinnabulis perargutis exornatum ipse residens
|
|
amantissime nonnunquam comissimis adfatur ser-
|
|
monibus atque inter alia pleraque summe se delectari
|
|
profitebatur, quod haberet in me simul et conuiuam
|
25
|
et uectorem.
|
|
At ubi partim terrestri partim maritimo iti-
|
19.1
|
nere confecto Corinthum accessimus, magnae ciuium
|
|
turbae confluebant, ut mihi uidebatur, non tantum
|
|
Thiasi studentes honori quam mei conspectus cu-
|
|
pientes. Nam tanta etiam ibidem de me fama perua-
|
5
|
serat, ut non mediocri quaestui praeposito illi meo
|
|
fuerim. Qui cum multos uideret nimio fauore lusus
|
|
meos spectare gestientes, obserata fore atque singulis
|
|
eorum sorsus admissis, stipes acceptans non paruas
|
|
summulas diurnas corradere consuerat.
|
10
|
Fuit in illo conuenticulo matrona quaedam pollens
|
|
et opulens. Quae more ceterorum uisum meum mer-
|
|
cata ac dehinc multiformibus ludicris delectata per
|
|
admirationem adsiduam paulatim in admirabilem
|
|
mei cupidinem incidit; nec ullam uaesanae libidini
|
15
|
medelam capiens ad instar asinariae Pasiphaae com-
|
|
plexus meos ardenter expectabat. Grandi denique
|
|
praemio cum altore meo depecta est noctis unius
|
|
concubitum; at ille nequaquam <anxius, ecquid> pos-
|
|
set de me suaue prouenire, lucro suo tantum conten-
|
20
|
tus, adnuit.
|
|
Iam denique cenati e triclinio domini deces-
|
20.1
|
seramus et iam dudum praestolantem cubiculo meo
|
|
matronam offendimus. Dii boni, qualis ille quamque
|
|
praeclarus apparatus! Quattuor eunuchi confestim
|
|
puluillis compluribus uentose tumentibus pluma deli-
|
5
|
cata terrestrem nobis cubitum praestruunt, sed et
|
|
stragula ueste auro ac murice Tyrio depicta probe
|
|
consternunt ac desuper breuibus admodum, sed satis
|
|
copiosis puluillis aliis nimis modicis, quis maxillas et
|
|
ceruices delicatae mulieres suffulcire consuerunt, su-
|
10
|
perstruunt. Nec dominae uoluptates diutina sua
|
|
praesentia morati, clausis cubiculi foribus facessunt.
|
|
At intus cerei praeclara micantes luce nocturnas nobis
|
|
tenebras inalbabant.
|
|
Tunc ipsa cuncto prorsus spoliata tegmine,
|
21.1
|
taenia quoque, qua decoras deuinxerat papillas, lu-
|
|
men propter adsistens, de stagneo uasculo multo sese
|
|
perungit oleo balsamino meque indidem largissime
|
|
perfricat, sed multo tanta impensius [cura] etiam
|
5
|
nares perfundit meas. Tunc exosculata pressule, non
|
|
qualia in lupanari solent basiola iactari uel meretri-
|
|
cum poscinummia uel aduentorum negantinummia,
|
|
sed pura atque sincera instruit et blandissimos adfa-
|
|
tus: 'Amo' et 'Cupio' et 'Te solum diligo' et 'Sine te
|
10
|
iam uiuere nequeo' et cetera, quis mulieres et alios
|
|
inducunt et suas testantur adfectationes, capistroque
|
|
me prehensum more, quo didiceram, reclinat facile,
|
|
quippe cum nil noui nihilque difficile facturus mihi
|
|
uiderer, praesertim post tantum temporis tam for-
|
15
|
monsae mulieris cupientis amplexus obiturus; nam
|
|
et uino pulcherrimo atque copioso memet madefece-
|
|
ram et ungento fraglantissimo prolubium libidinis
|
|
suscitaram.
|
|
Sed angebar plane non exili metu reputans,
|
22.1
|
quem ad modum tantis tamque magnis cruribus pos-
|
|
sem delicatam matronam inscendere uel tam lucida
|
|
tamque tenera et lacte ac melle confecta membra
|
|
duris ungulis complecti labiasque modicas ambroseo
|
5
|
rore purpurantes tam amplo ore tamque enormi et
|
|
saxeis dentibus deformi sauiari, nouissime quo pacto,
|
|
quanquam ex unguiculis perpruriscens, mulier tam
|
|
uastum genitale susciperet: heu me, qui dirrupta
|
|
nobili femina bestiis obiectus munus instructurus sim
|
10
|
mei domini! Molles interdum uoculas et adsidua
|
|
sauia et dulces gannitus commorsicantibus oculis ite-
|
|
rabat illa, et in summa: 'Teneo te' inquit 'teneo,
|
|
meum palumbulum, meum passerem' et cum dicto
|
|
uanas fuisse cogitationes meas ineptumque monstrat
|
15
|
metum. Artissime namque complexa totum me pror-
|
|
sus, sed totum recepit. Illa uero quotiens ei parcens
|
|
nates recellebam, accedens, totiens nisu rabido et spi-
|
|
nam prehendens meam adplicitiore nexu inhaerebat,
|
|
ut hercules etiam deesse mihi aliquid ad supplendam
|
20
|
eius libidinem crederem, nec Minotauri matrem
|
|
frustra delectatam putarem adultero mugiente.
|
|
Iamque operosa et peruigili nocte transacta, uitata
|
|
lucis conscientia facessit mulier condicto pari noctis
|
|
futurae pretio.
|
25
|
Nec grauate magister meus uoluptates ex
|
23.1
|
eius arbitrio largiebatur partim mercedes amplissimas
|
|
acceptando, partim nouum spectaculum domino
|
|
praeparando. Incunctanter ei denique libidinis nos-
|
|
trae totam detegit scaenam. At ille liberto magnifice
|
5
|
munerato destinat me spectaculo publico. Et quo-
|
|
niam neque egregia illa uxor mea propter dignitatem
|
|
neque prorsus ulla alia inueniri potuerat grandi prae-
|
|
mio, uilis acquiritur aliqua sententia praesidis bestiis
|
|
addicta, quae mecum incoram publica<ns pudici-
|
10
|
tia>m populi caueam frequentaret. Eius poenae ta-
|
|
lem cognoueram fabulam.
|
|
Maritum habuit, cuius pater peregre proficiscens
|
|
mandauit uxori suae, matri eiusdem iuuenis—quod
|
|
enim sarcina praegnationis oneratam eam relinque-
|
15
|
bat—ut, si sexus sequioris edidisset fetum, protinus
|
|
quod esset editum necaretur. At illa, per absentiam
|
|
mariti nata puella, insita matribus pietate praeuenta
|
|
desciuit ab obsequio mariti eamque prodidit uicinis
|
|
alumnandam, regressoque iam marito natam neca-
|
20
|
tamque nuntiauit. Sed ubi flos aetatis nuptialem
|
|
uirgini diem flagitabat nec ignaro marito dotare
|
|
filiam pro natalibus quibat, quod solum potuit, filio
|
|
suo tacitum secretum aperuit. Nam et oppido uere-
|
|
batur ne quo casu, caloris iuuenalis impetu lapsus,
|
25
|
nescius nesciam sororem incurreret. Sed pietatis
|
|
spectatae iuuenis et matris obsequium et sororis offi-
|
|
cium religiose dispensat et arcanis domus uenerabilis
|
|
silentii custodiae traditis, plebeiam facie tenus prae-
|
|
tendens humanitatem, sic necessarium sanguinis sui
|
30
|
munus adgreditur ut desolatam uicinam puellam
|
|
parentumque praesidio uiduatam domus suae tutela
|
|
receptaret ac mox artissimo multumque sibi dilecto
|
|
contubernali, largitus de proprio dotem, liberalissime
|
|
traderet.
|
35
|
Sed haec bene atque optime plenaque cum
|
24.1
|
sanctimonia disposita feralem Fortunae nutum latere
|
|
non potuerunt, cuius instinctu domum iuuenis pro-
|
|
tinus se direxit saeua Riualitas. Et ilico haec eadem
|
|
uxor eius, quae nunc bestiis propter haec ipsa fuerat
|
5
|
addicta, coepit puellam uelut aemulam tori succu-
|
|
bamque primo suspicari, dehinc detestari, dehinc
|
|
crudelissimis laqueis mortis insidiari. Tale denique
|
|
comminiscitur facinus.
|
|
Anulo mariti surrepto rus profecta mittit quen-
|
10
|
dam seruulum sibi quidem fidelem, sed de ipsa Fide
|
|
pessime merentem, qui puellae nuntiaret quod eam
|
|
iuuenis profectus ad uillulam uocaret ad sese, addito
|
|
ut sola et sine ullo comite quam maturissime perue-
|
|
niret. Et ne qua forte nasceretur ueniendi cunctatio,
|
15
|
tradit anulum marito subtractum, qui monstratus
|
|
fidem uerbis adstipularetur. At illa mandatu fra-
|
|
tris obsequens—hoc enim nomen sola sciebat—
|
|
respecto etiam signo eius, quod offerebatur, nauiter,
|
|
ut praeceptum fuerat, incomitata festinat. Sed ubi
|
20
|
fraudis extremae lapsa decipulo laqueos insidiarum
|
|
accessit, tunc illa uxor egregia sororem mariti libidi-
|
|
nosae furiae stimulis efferata primum quidem nudam
|
|
flagris ultime uerberat, dehinc, quod res erat, cla-
|
|
mantem quodque frustra paelicatus indignatione bul-
|
25
|
liret fratrisque nomen saepius iterantem uelut men-
|
|
titam atque cuncta fingentem titione candenti inter
|
|
media femina detruso crudelissime necauit.
|
|
Tunc acerbae mortis exciti nuntiis frater et
|
25.1
|
maritus accurrunt uariisque lamentationibus defle-
|
|
tam puellam tradunt sepulturae. Nec iuuenis sororis
|
|
suae mortem tam miseram et qua minime par erat
|
|
inlatam aequo tolerare quiuit animo, sed medullitus
|
5
|
dolore commotus acerrimaeque bilis noxio furore per-
|
|
fusus exin flagrantissimis febribus ardebat, ut ipsi
|
|
quoque iam medela uideretur esse necessaria. Sed
|
|
uxor, quae iam pridem nomen uxoris cum fide perdi-
|
|
derat, medicum conuenit quendam notae perfidiae,
|
10
|
qui iam multarum palmarum spectatus proeliis magna
|
|
dexterae suae tropaea numerabat, eique protinus
|
|
quinquaginta promittit sestertia, ut ille quidem mo-
|
|
mentarium uenenum uenderet, ipsa autem emeret
|
|
mortem mariti sui. Quo compecto simulatur neces-
|
15
|
saria praecordiis leniendis bilique subtrahendae illa
|
|
praenobilis potio, quam sacram doctiores nominant,
|
|
sed in eius uicem subditur alia Proserpinae sacra Sa-
|
|
luti. Iamque praesente familia et nonnullis amicis et
|
|
adfinibus aegroto medicus poculum probe tempera-
|
20
|
tum manu sua porrigebat.
|
|
Sed audax illa
|
26.1
|
mulier, ut simul et conscium sceleris amoliretur et
|
|
quam desponderat pecuniam lucraretur, coram de-
|
|
tento calice: 'Non prius', inquit 'medicorum optime,
|
|
non prius carissimo mihi marito trades istam potio-
|
5
|
nem quam de ea bonam partem hauseris ipse. Vnde
|
|
enim scio an noxium in ea lateat uenenum? Quae res
|
|
utique te tam prudentem tamque doctum uirum ne-
|
|
quaquam offendet, si religiosa uxor circa salutem
|
|
mariti sollicita necessariam adfero pietatem.'
|
10
|
Qua mira desperatione truculentae feminae re-
|
|
pente perturbatus medicus excussusque toto consilio
|
|
et ob angustiam temporis spatio cogitandi priuatus,
|
|
antequam trepidatione aliqua uel cunctatione ipsa
|
|
daret malae conscientiae suspicionem, indidem de
|
15
|
potione gustauit ampliter. Quam fidem secutus adu-
|
|
lescens etiam, sumpto calice, quod offerebatur hausit.
|
|
Ad istum modum praesenti transacto negotio medicus
|
|
quam celerrime domum remeabat, salutifera potione
|
|
pestem praecedentis ueneni festinans extinguere.
|
20
|
Nec eum obstinatione sacrilega, qua semel coeperat,
|
|
truculenta mulier ungue latius a se discedere passa
|
|
est—'priusquam' inquit 'digesta potione medicinae
|
|
prouentus appareat'—, sed aegre precibus et obtes-
|
|
tationibus eius multum ac diu fatigata tandem abire
|
25
|
concessit. Interdum perniciem caecam totis uisceri-
|
|
bus furentem medullae penitus adtraxerant, multum
|
|
denique saucius et grauedine somnulenta iam demer-
|
|
sus domum peruadit aegerrime. Vixque enarratis
|
|
cunctis ad uxorem mandato saltem promissam mer-
|
30
|
cedem mortis geminatae deposceret, sic elisum uio-
|
|
lenter spectatissimus medicus effundit spiritum.
|
|
Nec ille tamen iuuenis diutius uitam te-
|
27.1
|
nuerat, sed inter fictas mentitasque lacrimas uxoris
|
|
pari casu mortis fuerat extinctus. Iamque eo sepulto,
|
|
paucis interiectis diebus, quis feralia mortuis litantur
|
|
obsequia, uxor medici pretium geminae mortis petens
|
5
|
aderat. Sed mulier usquequaque sui similis, fidei
|
|
supprimens faciem, praetendens imaginem, blandi-
|
|
cule respondit et omnia prolixe adcumulateque pol-
|
|
licetur et statutum praemium sine mora se redditu-
|
|
ram constituit, modo pauxillum de ea potione lar-
|
10
|
giri sibi uellet ad incepti negotii persecutionem. Quid
|
|
pluribus? Laqueis fraudium pessimarum uxor in-
|
|
ducta medici facile consentit et, quo se gratiorem
|
|
locupleti feminae faceret, properiter domo petitam
|
|
totam prorsus ueneni pyxidem mulieri tradidit. Quae
|
15
|
grandem scelerum nancta materiam longe lateque
|
|
cruentas suas manus porrigit.
|
|
Habebat filiam paruulam de marito,
|
28.1
|
quem nuper necauerat. Huic infantulae quod leges
|
|
necessariam patris successionem deferrent, sustine-
|
|
bat aegerrime inhiansque toto filiae patrimonio in-
|
|
minebat et capiti. Ergo certa defunctorum liberorum
|
5
|
matres sceleratas hereditates excipere, talem paren-
|
|
tem praebuit, qualem exhibuerat uxorem, prandioque
|
|
commento pro tempore et uxorem medici simul et
|
|
suam filiam ueneno eodem percutit. Sed paruulae
|
|
quidem tenuem spiritum et delicata ac tenera prae-
|
10
|
cordia conficit protinus uirus infestum, at uxor me-
|
|
dici, dum noxiis ambagibus pulmones eius pererrat
|
|
tempestas detestabilis potionis, primum suspicata,
|
|
quod res erat, mox urgente spiritu iam certo certior
|
|
contendit ad ipsam praesidis domum magnoque
|
15
|
fidem eius protestata clamore et populi concitato
|
|
tumultu, utpote tam immania detectura flagitia, effi-
|
|
cit, statim sibi simul et domus et aures praesidis pate-
|
|
fierent. Iamque ab ipso exordio crudelissimae mu-
|
|
lieris cunctis atrocitatibus diligenter expositis, re-
|
20
|
pente mentis nubilo turbine correpta semihiantes
|
|
adhuc compressit labias et, attritu dentium longo
|
|
stridore reddito, ante ipsos praesidis pedes exanimis
|
|
corruit. Nec ille uir, alioquin exercitus, tam multi-
|
|
forme facinus excetrae uenenatae dilatione languida
|
25
|
passus marcescere confestim cubiculariis mulieris ad-
|
|
tractis ui tormentorum ueritatem eruit atque illam,
|
|
minus quidem quam merebatur, sed quod dignus cru-
|
|
ciatus alius excogitari non poterat, certe bestiis obi-
|
|
ciendam pronuntiauit.
|
30
|
Talis mulieris publicitus matrimonium
|
29.1
|
confarreaturus ingentique angore oppido suspensus
|
|
expectabam diem muneris, saepius quidem mortem
|
|
mihimet uolens consciscere, priusquam scelerosae mu-
|
|
lieris contagio macularer uel infamia publici spectaculi
|
5
|
depudescerem. Sed priuatus humana manu, priuatus
|
|
digitis, ungula rutunda atque mutila gladium strin-
|
|
gere nequaquam poteram. Plane tenui specula sola-
|
|
bar clades ultimas, quod uer in ipso ortu iam gemmu-
|
|
lis floridis cuncta depingeret et iam purpureo nitore
|
10
|
prata uestiret et commodum dirrupto spineo tegmine
|
|
spirantes cinnameos odores promicarent rosae, quae
|
|
me priori meo Lucio redderent.
|
|
Dies ecce muneri destinatus aderat. Ad conseptum
|
|
caueae prosequente populo pompatico fauore dedu-
|
15
|
cor. Ac dum ludicris scaenicorum choreis primitiae
|
|
spectaculi dedicantur, tantisper ante portam consti-
|
|
tutus pabulum laetissimi graminis, quod in ipso ger-
|
|
minabat aditu, libens adfectabam, subinde curiosos
|
|
oculos patente porta spectaculi prospectu gratissimo
|
20
|
reficiens.
|
|
Nam puelli puellaeque uirenti florentes aetatula,
|
|
forma conspicui, ueste nitidi, incessu gestuosi, Grae-
|
|
canicam saltaturi pyrricam dispositis ordinationibus
|
|
decoros ambitus inerrabant nunc in orbem rotatum
|
25
|
flexuosi, nunc in obliquam seriem conexi et in qua-
|
|
dratum patorem cuneati et in cateruae discidium
|
|
separati. At ubi discursus reciproci multinodas am-
|
|
bages tubae terminalis cantus explicuit, aulaeo sub-
|
|
ducto et complicitis siparis scaena disponitur.
|
30
|
Erat mons ligneus, ad instar incliti montis
|
30.1
|
illius, quem uates Homerus Idaeum cecinit, sublimi
|
|
instructus fabrica, consitus uirectis et uiuis arboribus,
|
|
summo cacumine, de manibus fabri fonte manante,
|
|
fluuialis aquas eliquans. Capellae pauculae tonde-
|
5
|
bant herbulas et in modum Paridis, Phrygii pastoris,
|
|
barbaricis amiculis umeris defluentibus, pulchre in-
|
|
dusiatus adulescens, aurea tiara contecto capite, pe-
|
|
cuarium simulabat magisterium. Adest luculentus
|
|
puer nudus, nisi quod ephebica chlamida sinistrum
|
10
|
tegebat umerum, flauis crinibus usquequaque con-
|
|
spicuus, et inter comas eius aureae pinnulae colliga-
|
|
tione simili sociatae prominebant; quem [cadu-
|
|
caeum] et uirgula Mercurium indicabat. Is salta-
|
|
torie procurrens malumque bracteis inauratum dextra
|
15
|
gerens <adulescenti>, qui Paris uidebatur, porrigit,
|
|
quid mandaret Iuppiter nutu significans, et protinus
|
|
gradum scitule referens e conspectu facessit.
|
|
Insequitur puella uultu honesta in deae Iunonis
|
|
speciem similis: nam et caput stringebat diadema
|
20
|
candida, ferebat et sceptrum. Inrupit alia, quam pu-
|
|
tares Mineruam, caput contecta fulgenti galea—et
|
|
oleaginea corona tegebatur ipsa galea—clypeum attol-
|
|
lens et hastam quatiens et qualis illa, cum pugnat.
|
|
Super has introcessit alia, uisendo decore
|
31.1
|
praepollens, gratia coloris ambrosei designans Vene-
|
|
rem, qualis fuit Venus, cum fuit uirgo, nudo et intecto
|
|
corpore perfectam formonsitatem professa, nisi quod
|
|
tenui pallio bombycino inumbrabat spectabilem pu-
|
5
|
bem. Quam quidem laciniam curiosulus uentus satis
|
|
amanter nunc lasciuiens reflabat, ut dimota pateret
|
|
flos aetatulae, nunc luxurians aspirabat, ut adhae-
|
|
rens pressule membrorum uoluptatem graphice linia-
|
|
ret. Ipse autem color deae diuersus in speciem, cor-
|
10
|
pus candidum, quod caelo demeat, amictus caeru-
|
|
lus, quod mari remeat.
|
|
Iam singulas uirgines, quae deae putabantur, <sui
|
|
tutabantur> comites, Iunonem quidem Castor et Pol-
|
|
lux, quorum capita cassides ouatae stellarum apici-
|
15
|
bus insignes contegebant, sed et isti Castores erant
|
|
scaenici pueri. Haec puella uarios modulos Iastia
|
|
concinente tibia procedens quieta et inadfectata gesti-
|
|
culatione nutibus honestis pastori pollicetur, si sibi
|
|
praemium decoris addixisset, sese regnum totius
|
20
|
Asiae tributuram. At illam quam cultus armorum
|
|
Mineruam fecerat duo pueri muniebant, proeliaris
|
|
deae comites armigeri, Terror et Metus, nudis insul-
|
|
tantes gladiis. At pone tergum tibicen Dorium cane-
|
|
bat bellicosum et permiscens bombis grauibus tinni-
|
25
|
tus acutos in modum tubae saltationis agilis uigo-
|
|
rem suscitabat. Haec inquieto capite et oculis in
|
|
aspectu minacibus citato et intorto genere gesticula-
|
|
tionis alacer demonstrabat Paridi, si sibi formae uic-
|
|
toriam tradidisset, fortem tropaeisque bellorum incli-
|
30
|
tum suis adminiculis futurum.
|
|
Venus ecce cum magno fauore caueae in
|
32.1
|
ipso meditullio scaenae, circumfuso populo laetissimo-
|
|
rum paruulorum, dulce subridens constitit amoene:
|
|
illos teretes et lacteos puellos diceres tu Cupidines
|
|
ueros de caelo uel mari commodum inuolasse; nam
|
5
|
et pinnulis et sagittulis et habitu cetero formae prae-
|
|
clare congruebant et uelut nuptialis epulas obiturae
|
|
dominae coruscis praelucebant facibus. Et influunt
|
|
innuptarum puellarum decorae suboles, hinc Gratiae
|
|
gratissimae, inde Horae pulcherrimae, quae iaculis
|
10
|
floris serti et soluti deam suam propitiantes scitissi-
|
|
mum construxerant chorum, dominae uoluptatum
|
|
ueris coma blandientes. Iam tibiae multiforabiles can-
|
|
tus Lydios dulciter consonant. Quibus spectatorum
|
|
pectora suaue mulcentibus, longe suauior Venus pla-
|
15
|
cide commoueri cunctantique lente uestigio et leniter
|
|
fluctuante spinula et sensim adnutante capite coepit
|
|
incedere mollique tibiarum sono delicatis respondere
|
|
gestibus et nunc mite coniuentibus nunc acre commi-
|
|
nantibus gestire pupulis et nonnunquam saltare solis
|
20
|
oculis. Haec ut primum ante iudicis conspectum facta
|
|
est, nisu brachiorum polliceri uidebatur, si fuisset
|
|
deabus ceteris antelata, daturam se nuptam Paridi
|
|
forma praecipuam suique consimilem. Tunc animo
|
|
uolenti Phrygius iuuenis malum, quod tenebat, au-
|
25
|
reum uelut uictoriae calculum puellae tradidit.
|
|
Quid ergo miramini, uilissima capita,
|
33.1
|
immo forensia pecora, immo uero togati uulturii, si
|
|
toti nunc iudices sententias suas pretio nundinantur,
|
|
cum rerum exordio inter deos et homines agitatum
|
|
iudicium corruperit gratia et originalem sententiam
|
5
|
magni Iouis consiliis electus iudex rusticanus et opi-
|
|
lio lucro libidinis uendiderit cum totius etiam suae
|
|
stirpis exitio? Sic hercules et aliud sequensque iudi-
|
|
cium inter inclitos Achiuorum duces celebratum,
|
|
[uel] cum falsis insimulationibus eruditione doctri-
|
10
|
naque praepollens Palamedes proditionis damnatur,
|
|
uirtute Martia praepotenti praefertur Vlixes modicus
|
|
Aiaci maximo. Quale autem et illud iudicium apud
|
|
legiferos Athenienses catos illos et omnis scientiae
|
|
magistros? Nonne diuinae prudentiae senex, quem
|
15
|
sapientia praetulit cunctis mortalibus deus Delphi-
|
|
cus, fraude et inuidia nequissimae factionis circum-
|
|
uentus uelut corruptor adulescentiae, quam frenis
|
|
cohercebat, herbae pestilentis suco noxio peremptus
|
|
est relinquens ciuibus ignominiae perpetuae macu-
|
20
|
lam, cum nunc etiam egregii philosophi sectam eius
|
|
sanctissimam praeoptent et summo beatitudinis stu-
|
|
dio iurent in ipsius nomen? Sed nequis indignationis
|
|
meae reprehendat impetum secum sic reputans:
|
|
'Ecce nunc patiemur philosophantem nobis asinum?',
|
25
|
rursus, unde decessi, reuertar ad fabulam.
|
|
Postquam finitum est illud Paridis iudi-
|
34.1
|
cium, Iuno quidem cum Minerua tristes et iratis
|
|
similes e scaena redeunt, indignationem repulsae ges-
|
|
tibus professae, Venus uero gaudens et hilaris laeti-
|
|
tiam suam saltando toto cum choro professa est.
|
5
|
Tunc de summo montis cacumine per quandam la-
|
|
tentem fistulam in excelsum prorumpit uino crocus
|
|
diluta sparsimque defluens pascentis circa capellas
|
|
odoro perpluit imbre, donec in meliorem maculatae
|
|
speciem canitiem propriam luteo colore mutarent.
|
10
|
Iamque tota suaue fraglante cauea montem illum
|
|
ligneum terrae uorago decepit.
|
|
Ecce quidam miles per mediam plateam dirigit
|
|
cursum petiturus iam populo postulante illam de pu-
|
|
blico carcere mulierem, quam dixi propter multi-
|
15
|
forme scelus bestis esse damnatam meisque praecla-
|
|
ris nuptiis destinatam. Et iam torus genialis scilicet
|
|
noster futurus accuratissime disternebatur lectus In-
|
|
dica testudine perlucidus, plumea congerie tumidus,
|
|
ueste serica floridus. At ego praeter pudorem
|
20
|
obeundi publice concubitus, praeter contagium sce-
|
|
lestae pollutaeque feminae, metu etiam mortis
|
|
maxime cruciabar sic ipse mecum reputans, quod in
|
|
amplexu Venerio scilicet nobis cohaerentibus, quae-
|
|
cumque ad exitium mulieris bestia fuisset immissa,
|
25
|
non adeo uel prudentia sollers uel artificio docta uel
|
|
abstinentia frugi posset prouenire, ut adiacentem
|
|
lateri meo laceraret mulierem, mihi uero quasi in-
|
|
demnato et innoxio parceret.
|
|
Ergo igitur non de pudore iam, sed de
|
35.1
|
salute ipsa sollicitus, dum magister meus lectulo
|
|
probe coaptando districtus inseruit et tota familia
|
|
partim ministerio uenationis occupata partim uolup-
|
|
tario spectaculo adtonita meis cogitationibus liberum
|
5
|
tribuebatur arbitrium, nec magnopere quisquam
|
|
custodiendum tam mansuetum putabat asinum, pau-
|
|
latim furtiuum pedem proferens portam, quae
|
|
proxima est, potitus iam cursu memet celerrimo
|
|
proripio sexque totis passuum milibus perniciter con-
|
10
|
fectis Cenchreas peruado, quod oppidum audit qui-
|
|
dem nobilissimae coloniae Corinthiensium, adluitur
|
|
autem Aegaeo et Saronico mari. Inibi portus etiam
|
|
tutissimum nauium receptaculum magno frequenta-
|
|
tur populo. Vitatis ergo turbulis et electo secreto
|
15
|
litore prope ipsas fluctuum aspergines in quodam
|
|
mollissimo harenae gremio lassum corpus porrectus
|
|
refoueo. Nam et ultimam diei metam curriculum
|
|
solis deflexerat et uespertinae me quieti traditum
|
|
dulcis somnus oppresserat.
|
20
|