Tanta multitudo ad audiendum conuenistis, ut potius 18.1
gratulari Karthagini debeam, quod tam multos eruditionis
amicos habet, quam excusare, quod philosophus non re-
cusauerim dissertare. nam et pro amplitudine ciuitatis fre-
quentia collecta et pro magnitudine frequentiae locus delec- 5
tus est. praeterea in auditorio hoc genus spectari debet non
pauimenti marmoratio nec proscaenii contabulatio nec scaenae
columnatio, sed nec culminum eminentia nec lacunarium
refulgentia nec sedilium circumferentia, nec quod hic alias
mimus halucinatur, comoedus sermocinatur, tragoedus uoci- 10
feratur, funerepus periclitatur, praestigiator furatur, histrio
gesticulatur ceterique omnes ludiones ostentant populo quod
cuiusque artis est, sed istis omnibus supersessis nihil amplius
spectari debet quam conuenientium ratio et dicentis oratio.
quapropter, ut poetae solent hic ibidem uarias ciuitates 15
substituere, ut ille tragicus, qui in theatro dici facit:
    'Liber, qui augusta haec loca Cithaeronis colis',
item ille comicus:
    'perparuam partim postulat Plautus loci
    de uostris magnis atque amoenis moenibus, 20
    Athenas quo sin<e> architectis conferat',
non secus et mihi liceat nullam longinquam et transmari-
nam ciuitatem hic, sed enim ipsius Karthaginis uel cu-
riam uel bybliothecam substituere. igitur proinde habe-
tote, si curia digna protulero, ut si in ipsa curia me au- 25
diatis, si erudita fuerint, ut si in bybliotheca legantur.
quo<d> utinam mihi pro multitudine auditorii prolixa
oratio suppeteret ac non hic maxime clauderet, ubi
me facundissimum cu[m]perem. sed uerum uerbum est
profecto, qui aiunt nihil quicquam homini tam prospe- 30
rum diuinitus datum, quin ei tamen admixtum sit
aliquid difficultatis, ut etiam in amplissima quaque laetitia
subsit quaepiam uel parua querimonia coniugatione qua-
dam mellis et fellis: ubi uber, ibi tuber. id ego cum [in]
alias, tum etiam nunc inpraesentiarum usu experior. nam 35
quanto uideor plura apud uos habere ad commendationem
suffragia, tanto sum ad dicendum nimia reuerentia uestri
cunctatior, et qui penes extrarios saepenumero promptissime
disceptaui, idem nunc penes meos haesito ac—mirum dictu—
ipsis inlecebris deterreor et stimulis refrenor et incitamentis 40
cohibeor. an non multa mihi apud uos adhortamina suppe-
tunt, quod sum uobis nec lare alienus nec pueritia inuisi-
tatus nec magistris peregrinus nec secta incognitus nec
uoce inauditus nec libris inlectus improbatusue? ita mihi
et patria in concilio Africae, id est uestro, et pueritia apud 45
uos et magistri uos et secta, licet Athenis Atticis confir-
mata, tamen hic inchoata est, et uox mea utraque lingua
iam uestris auribus ante proxumum sexennium probe cog-
nita, quin et libri mei non alia ubique laude carius censen-
tur quam quod iudicio uestro comprobantur. haec tanta ac 50
totiuga inuitamenta communia non minus uos ad audien-
dum prolectant quam me ad aud[i]endum retardant, facilius-
que laudes uestras alibi gentium quam apud uos praedi-
carim: ita apud <s>uos cuique modestia obnoxia est, apud
extrarios autem ueritas libera. semper adeo et ubique uos 55
quippe ut parentis ac primos magistros meos celebro mer-
cedemque uobis rependo, non illam, quam Protagora sophista
pepigit nec accepit, sed quam Thales sapiens nec pepigit et
accepit. uideo, quid postuletis: utramque narrabo.
  Protagora, qui sophista fuit longe multiscius et cum 60
primis rhetoricae repertoribus perfacundus, Democriti phy-
sici ciuis aequaeuus—inde ei suppeditata doctrina est—,
eum Protagoran aiunt cum suo sibi discipulo Euat<h>lo mer-
cedem nimis uberem condicione temeraria pepigisse, uti sibi
tum demum id argenti daret, si primo tirocinio agendi 65
penes iudices uicisset. igitur Euathlus postquam cuncta
illa exorabula iudicantium et decipula aduersantium et
artificia dicentium uersutus alioqui<n> et[i] ingeniatus ad
astutiam facile perdidicit, contentus scire quod concupierat
coepit nolle quod pepigerat, sed callide nectendis moris 70
frustrari magistrum diutuleque nec agere uelle nec reddere,
usque dum Protagoras eum ad iudices prouocauit exposi-
taque condicione, qua docendum receperat, anceps argumen-
tum ambifariam proposuit: 'nam siue ego ui[n]cero', in-
quit, 'soluere mercedem debebis ut condem[p]natus, seu tu 75
uiceris, nihilo minus reddere debebis ut pactus, quippe
qui hanc causam primam penes iudices uiceris. ita, si
uincis, in condicionem incidisti: si uinceris, in damnatio-
nem'. quid quaeris? ratio conclusa iudicibus acriter et in-
uincibiliter uidebatur. enimuero Euathlus, utpote tanti 80
ueteratoris perfectissimus discipulus, biceps illud argumen-
tum retorsit. 'nam si ita est', inquit, 'neutro modo quod
petis debeo. aut enim uinco et iudicio dimittor, aut uincor
et pacto absoluor, ex quo non debeo mercedem, si hanc
primam causam fuero penes iudices uictus. ita me omni 85
modo liberat <sententia>, si uinco, condicio, si uincor [sententia]'
nonne uobis uidentur haec sophistarum argumenta obuersa
inuicem uice spinarum, quas uentus conuoluerit, inter se
cohaerere, paribus utrimque aculeis, simili penetratione,
mutuo uulnere? atque ideo merces Protagorae tam aspera, 90
tam senticosa uersutis et auaris relinquenda est: cui scilicet
multo tanta praestat illa altera merces, quam Thalen
memorant suasisse.
  Thales Milesius ex septem illis sapientiae memoratis
uiris facile praecipuus—enim geometriae penes G<r>aios 95
primus repertor et naturae rerum certissimus explorator
et ast<r>orum peritissimus contemplator—maximas res
paruis lineis repperit: temporum ambitus, uentorum flatus,
stellarum meatus, tonitruum sonora miracula, siderum ob-
liqua curricula, solis annua reuerticula, i<ti>dem lunae uel 100
nascentis incrementa uel senescentis dispendia uel deli<n>-
quentis obstacula. idem sane iam procliui senectute diui-
nam rationem de sole commentus est, quam equidem non
didici modo, uerum etiam experiundo comprobaui, quoties
sol magnitudine sua circulum quem permeat metiatur. id 105
a se recens inuentum Thales memoratur edocuisse Mandro-
lytum Prien[n]ensem, qui noua et inopinata cognitione im-
pendio delectatus optare iussit, quantam uellet mercedem
sibi pro tanto documento rependi. 'satis', inquit, 'mihi
fuerit mercedis', Thales sapiens, 'si id quod a me didicisti, 110
cum proferre ad quospiam coeperis, <non> tibi adsciueris,
sed eius inuenti me potius quam alium repertorem prae-
dicaris'. pulchra merces prorsum ac tali uiro digna et
perpetua; nam et in hodiernum ac dein semper Thali ea
merces persoluetur ab omnibus nobis, qui eius caelestia 115
studia uere cognouimus.
  Hanc ego uobis mercedem, Karthaginienses, ubique gen-
tium dependo pro disciplinis, quas in pueritia sum apud
uos adeptus. ubique enim me uestrae ciuitatis alumnum
fero, ubique uos omnimodis laudibus celebro, uestras dis- 120
ciplinas studiosius percolo, uestras opes gloriosius praedico,
uestros etiam deos religiosius ueneror. nunc quoque igitur
principium mihi apud uestras auris auspicatissimum ab Aescu-
lapio deo capiam, qui arcem nostrae Karthaginis indubitabili
numine propitius [s]t[r]egit. eius dei hymnum Graeco et 125
Latino carmine nobis ecce <iam> canam [iam] illi a me dedicatum.
sum enim non ignotus illi sacricola nec recens cultor nec
ingratus antistes, ac iam et prorsa et uorsa facundia uene-
ratus sum, ita ut etiam nunc hymnum eius utraque lingua
canam, cui dialogum similiter Graecum et Latinum prae- 130
texui, in quo sermocinabuntur Sabidius Seuerus et Iulius
Perseus, uiri et inter se mutuo et uobis et utilitatibus
publicis merito amicissimi, doctrina et eloquentia et beni-
uolentia paribus, incertum, modestia quietiores an industria
promptiores an honoribus clariores. quibus cum sit summa 135
concordia, tamen haec sola aemulatio et in hoc unum cer-
tamen est, uter eorum magis Karthagine<m> diligat, atque
summis medullitus uiribus contendunt ambo, uincitur neuter.
eorum ego sermonem ratus et uobis auditu gratissimum,
mihi compositu congruentem et dedicatu[r] religiosum[mo], 140
in principio libri facio quendam ex his, qui mihi Athenis
condidicerunt, percontari a Perseo Graece, quae ego pridie
in templo Aesculapi disseruerim, paulatimque illis Seuerum
adiungo, cui interim Romanae linguae partes dedi. nam et
Perseus, quamuis et ipse optime possit, tamen hodie uobis 145
atticissabit.