BELLVM IVGVRTHINVM
  Haec ad orientem; sed non ad meridianam plagam 1.36.1
eadem quies. quis speraret post Carthaginem aliquod in
Africa bellum? atqui non leviter se Numidia concussit,
et fuit in Iugurtha quod post Hannibalem timeretur.
quippe rex callidissimus populum Romanum armis 5
inclitum et invictum opibus adgressus est. citra spem
omnium fortuna cessit, ut rex fraude praecipuus fraude
caperetur. hic, avo Masinissa et Micipsa patre per
adoptionem, cum interficere fratres statuisset agitatus
regni cupiditate, nec illos magis quam senatum popu- 10
lumque Romanum, quorum in fide et clientela regnum
erat, metueret, primum scelus mandat insidiis. potitus
Hiempsalis capite cum se in Adherbalem convertisset
isque Romam profugisset, missa per legatos pecunia
traxit in sententiam suam senatum. et haec eius fuit 15
de nobis prima victoria. missos deinde, qui regnum
inter illum Adherbalemque dividerent, similiter adgres-
sus, cum in Scauro ipsos Romani imperii mores expu-
gnasset, inchoatum nefas perfecit audacia. sed non diu
latent scelera. corruptae nefas legationis erupit placuit- 20
que persequi bello parricidam. primus in Numidiam
Calpurnius Bestia consul inmittitur; sed rex, peritus for-
tius adversus Romanos aurum esse quam ferrum, pacem
emit. cuius flagitii reus cum interveniente publica fide a
senatu arcesseretur, pari audacia et venit et competitorem 25
imperii Massivam inmisso percussore confecit. haec alte-
ra contra regem fuit causa bellandi. igitur sequens ultio
mandatur Albino. sed huius quoque—pro dedecus!—
frater ita corrupit exercitum, ut voluntaria nostrorum
fuga vinceret Numida castrisque poteretur, addito etiam 30
turpi foedere in pretium salutis, quo quos emerat dimisit
exercitus. tandem in ultionem non tam imperii Romani
quam pudoris Metellus adsurgit, qui callidissime hostem
nunc precibus nunc minis, iam simulata iam vera fuga
eludentem artibus sues adgressus est. agrorum atque 35
vicorum populatione non contentus in ipsa Numidiae
capita impetum fecit; et Zamam quidem frusta adsiluit,
ceterum Thalam, gravem armis thensaurisque regiis,
diripuit. tunc urbibus exutum regem et iam finium suo-
rum regnique fugitivum per Mauros atque Gaetuliam 40
sequebatur. postremo Marius auctis admodum copiis,
cum pro obscuritate generis sui capite censos sacramen-
to adegisset, iam fusum et saucium regem adortus, non
facilius tamen vicit quam si integrum ac recentem. hic
et urbem Herculi conditam Capsam, in media Africa siti 45
anguibus harenisque vallatam, mira quadam felicitate
superavit, et saxeo inditam monti Muluccham urbem
per Ligurem aditu arduo inaccessoque penetravit. mox
non ipsum modo, sed Bocchum quoque Mauretaniae
regem, iure sanguinis Numidam vindicantem, apud 50
oppidum Cirtam graviter cecidit. qui ubi diffisus rebus
suis alienae cladis accessio fieri timet, pretium foederis
atque amicitiae regem facit. sic fraudulentissimus regum
fraude gener soceri sui in insidias deductus Sullae in
manum traditur, tandemque opertum catenis Iugur- 55
tham in triumpho populus Romanus adspexit. sed ille
quoque, quamvis victus ac vinctus, vidit urbem, quam
venalem et quandoque perituram, si habuisset empto-
rem, frustra cecinerat. iam, ut venalis fuisset, habuit
emptorem; cum illum evaserit, certum erit non esse 60
perituram.