| LIBER SECUNDUS | |
| Dispositis primo libro exemplis instructuris, ut mea fert opinio, ducem | 2.pr.1.1 |
| in his, quae ante commissum proelium agenda sunt, deinceps reddemus | |
| pertinentia ad ea, quae in ipso proelio agi solent, et deinde ea, quae post | |
| proelium. | |
| Eorum, quae ad proelium pertinent, species sunt: | 2.1 |
| I. De tempore ad pugnam eligendo. | |
| II. De loco ad pugnam eligendo. | |
| III. De acie ordinanda. | |
| IV. De acie hostium turbanda. | 5 |
| V. De insidiis. | |
| VI. De emittendo hoste, ne clausus proelium ex desperatione red- | |
| integret. | |
| VII. De dissimulandis adversis. | |
| VIII. De restituenda per constantiam acie. | 10 |
| Eorum deinde, quae post proelium agenda sunt, has esse species existi- | 3.1 |
| maverim: | |
| IX. Si res prospere cesserit, de consummandis reliquiis belli. | |
| X. Si res durius cesserit, de adversis emendandis. | |
| XI. De dubiorum animis in fide retinendis. | 5 |
| XII. Quae facienda sint pro castris, si satis fiduciae in praesentibus | |
| copiis non habemus. | |
| XIII. De effugiendo. | |
| DE TEMPORE AD PUGNAM ELIGENDO | |
| P. Scipio in Hispania, cum comperisset Hasdrubalem Poenorum ducem | 1.1.1 |
| ieiuno exercitu mane processisse in aciem, continuit in horam septimam | |
| suos, quibus praeceperat, ut quiescerent et cibum caperent: cumque hostes | |
| inedia, siti, mora sub armis fatigati repetere castra coepissent, subito copias | |
| eduxit et commisso proelio vicit. | 5 |
| Metellus Pius in Hispania adversus Hirtuleium, cum ille oriente pro- | 2.1 |
| tinus die instructam aciem vallo eius admovisset, fervidissimo tunc tempore | |
| anni intra castra continuit suos in horam diei sextam: atque ita fatigatos | |
| aestu facile integris et recentibus suorum viribus vicit. | |
| Idem, iunctis cum Pompeio castris adversus Sertorium in Hispania, | 3.1 |
| cum saepe instruxisset aciem, hoste, qui imparem se duobus credebat, pug- | |
| nam detrectante, quodam deinde tempore Sertorianos milites animadver- | |
| tisset magno impetu instinctos, deposcentes pugnam umerosque exserentes | |
| et lanceas vibrantes, existimavit ardori cedendum in tempore recepitque | 5 |
| exercitum et Pompeio idem faciendi auctor fuit. | |
| Postumius consul in Sicilia, cum castra eius a Punicis trium milium | 4.1 |
| passuum spatio distarent et dictatores Carthaginiensium cotidie ante ipsa | |
| munimenta Romanorum dirigerent aciem, exigua manu levibus assidue | |
| proeliis pro vallo resistebat. quam consuetudinem contemnente iam Poeno, | |
| reliquis omnibus per quietem intra vallum praeparatis, ex more pristino | 5 |
| cum paucis sustentavit incursum adversariorum ac solito diutius detinuit: | |
| quibus fatigatis post sextam horam et iam se recipientibus, [et] cum inedia | |
| quoque laborarent, per recentes suos hostem, quem praedicta profliga- | |
| verant incommoda, fugavit. | |
| Iphicrates Atheniensis, quia exploraverat eodem assidue tempore hos- | 5.1 |
| tes cibum capere, maturius vesci suos iussit et eduxit in aciem egressumque | |
| hostem ita detinuit, ut ei neque confligendi neque abeundi daret facultatem. | |
| inclinato deinde iam die reduxit suos et nihilo minus in armis retinuit. | |
| fatigati hostes non statione magis quam inedia statim ad curam corporis | 5 |
| et cibum capiendum festinaverunt: Iphicrates rursus eduxit et incompositi | |
| hostis aggressus est castra. | |
| Idem, cum adversus Lacedaemonios pluribus diebus castra comminus | 6.1 |
| haberet et utraque pars certis temporibus assidue pabulatum lignatumque | |
| procederet, quodam die militum habitu servos lixasque dimisit ad munera, | |
| milites retinuit: et cum hostes dispersi essent ad similia munera, expugnavit | |
| castra eorum inermesque cum fasciculis passim ad tumultum recurrentes | 5 |
| facile aut occidit aut cepit. | |
| Verginius consul in Volscis, cum procurrere hostes effuse ex longinquo | 7.1 |
| vidisset, quiescere suos ac defixa tenere pila iussit: tum anhelantem integris | |
| viribus exercitus sui aggressus avertit. | |
| Fabius Maximus non ignarus, Gallos et Samnites primo impetu | 8.1 |
| praevalere, suorum autem infatigabiles spiritus inter moras decertandi etiam | |
| incalescere, imperavit militibus, contenti primo congressu sustinere hostem | |
| mora fatigarent: quod ubi successit, admoto etiam subsidio suis in prima | |
| acie, universis viribus oppressum fudit hostem. | 5 |
| Philippus ad Chaeroniam memor, sibi esse militem longo usu duratum, | 9.1 |
| Atheniensibus acrem quidem, sed inexercitatum et in impetu tantum violen- | |
| tum, ex industria proelium traxit: moxque languentibus iam Atheniensibus | |
| concitatius intulit signa et ipsos cecidit. | |
| Lacedaemonii certiores ab exploratoribus facti, Messenios in eam | 10.1 |
| exarsisse rabiem, ut in proelium cum coniugibus ac liberis descenderent, | |
| pugnam distulerunt. | |
| C. Caesar bello civili, cum exercitum Afranii et Petrei circumvallatum | 11.1 |
| siti angeret isque ob hoc exasperatus interfectis omnibus impedimentis ad | |
| pugnam descendisset, continuit suos, arbitratus alienum dimicationi tem- | |
| pus, quod adversarios ira et desperatio incenderet. | |
| Cn. Pompeius, fugientem Mithridatem cupiens ad proelium com- | 12.1 |
| pellere, elegit tempus dimicationi nocturnum, ut abeunti se opponeret: | |
| atque ita praeparatus subitam hostibus necessitatem decernendi iniecit. | |
| praeterea sic constituit aciem, ut Ponticorum quidem oculos adversa luna | |
| praestringeret, suis autem illustrem et conspicuum praeberet hostem. | 5 |
| Iugurtham constat, memorem virtutis Romanorum, semper inclinato | 13.1 |
| die committere proelia solitum, ut, si fugarentur sui, opportunam noctem | |
| haberent ad delitiscendum. | |
| Lucullus adversus Mithridatem et Tigranem in Armenia maiore apud | 14.1 |
| Tigranocertam, cum ipse non amplius quindecim milia armatorum haberet, | |
| hostis autem innumerabilem multitudinem eoque ipso inhabilem, usus hoc | |
| eius incommodo nondum ordinatam hostium aciem invasit atque ita pro- | |
| tinus dissipavit, ut ipsi quoque reges abiectis insignibus fugerent. | 5 |
| Ti. Nero adversus Pannonios, cum barbari feroces in aciem oriente | 15.1 |
| statim die processissent, continuit suos passusque est hostem nebula et | |
| imbribus, qui forte illo die crebri erant, verberari. ac deinde, ubi fessum | |
| stando et pluvia non solum sed et lassitudine deficere animadvertit, signo | |
| dato adortus superavit. | 5 |
| C. Caesar in Gallia, quia compererat Ariovisto Germanorum regi insti- | 16.1 |
| tutum et quasi legem esse non pugnandi decrescente luna, tum potissimum | |
| acie commissa impeditos religione hostes vicit. | |
| Divus Augustus Vespasianus Iudaeos Saturni die, quo eis nefas est | 17.1 |
| quicquam seriae rei agere, adortus superavit. | |
| Lysander Lacedaemonius adversus Atheniensis apud Aegospotamos | 18.1 |
| instituit certo tempore infestare naves Atheniensium, dein revocare clas- | |
| sem. ea re in consuetudinem perducta, cum Athenienses post digressum | |
| eius ad contrahendas copias dispergerentur, extendit ex consuetudine | |
| classem et recepit: tum hostium maxima parte ex more dilapsa, reliquos | 5 |
| adortus occidit et universas naves cepit. | |
| DE LOCO AD PUGNAM ELIGENDO | |
| M'. Curius, quia phalangi regis Pyrrhi explicitae resisti non posse | 2.1.1 |
| animadvertebat, dedit operam, ut in angustiis confligeret, ubi conferta sibi | |
| ipsa esset impedimento. | |
| Cn. Pompeius in Cappadocia elegit castris locum editum: unde adiu- | 2.1 |
| vante proclivi impetum militum facile ipso decursu Mithridatem superavit. | |
| C. Caesar adversus Pharnacem Mithridatis filium dimicaturus in colle | 3.1 |
| instruxit aciem; quae res expeditam ei victoriam fecit: nam pila ex edito | |
| in subeuntis barbaros emissa protinus eos averterunt. | |
| Lucullus adversus Mithridatem et Tigranem in Armenia maiore apud | 4.1 |
| Tigranocertam dimicaturus, collis proximi planum verticem raptim cum | |
| parte copiarum adeptus, in subiectos hostes decucurrit et equitatum eorum | |
| a latere invasit: aversumque et eorundem pariter pedites proturbantem | |
| insecutus clarissimam victoriam re<t>tulit. | 5 |
| Ventidius adversus Parthos non ante militem eduxit, quam illi quin- | 5.1 |
| gentis non amplius passibus abessent, atque ita procursione subita adeo se | |
| admovit, ut sagittas, quibus ex longinquo usus est, comminus applicitus | |
| eluderet: quo consilio, quia quandam etiam fiduciae speciem ostentaverat, | |
| celeriter barbaros debellavit. | 5 |
| Hannibal apud Numistronem contra Marcellum pugnaturus cavas et | 6.1 |
| praeruptas vias obiecit a latere: ipsaque loci natura pro munimentis usus | |
| clarissimum ducem vicit. | |
| Idem apud Cannas, cum comperisset Volturnum amnem ultra reli- | 7.1 |
| quorum naturam fluminum ingentis auras mane proflare, quae arenarum et | |
| pulveris vertices agerent, sic direxit aciem, ut tota vis a tergo suis, Romanis | |
| in ora et oculos incideret: quibus incommodis mire hosti adversantibus | |
| illam memorabilem adeptus est victoriam. | 5 |
| Marius adversus Cimbros ac Teutonos constituta die pugnaturus fir- | 8.1 |
| matum cibo militem ante castra collocavit, ut per aliquantum spatii, quo | |
| adversarii dirimebantur, exercitus hostium potius labore itineris profli- | |
| garetur: fatigationi deinde eorum incommodum aliud obiecit, ita ordinata | |
| suorum acie, ut adverso sole et vento et pulvere barbarorum occuparetur | 5 |
| exercitus. | |
| Cleomenes Lacedaemonius adversus Hippiam Atheniensem, qui equi- | 9.1 |
| tatu praevalebat, planitiem, in qua dimicaturus erat, arboribus prostratis | |
| impediit et inviam fecit equiti. | |
| Hiberi in Africa ingenti hostium multitudine excepti timentesque, ne | 10.1 |
| circumirentur, applicuerunt se flumini, quod altis in ea regione ripis prae- | |
| fluebat: ita a tergo amne defensi et subinde, cum virtute praestarent, incur- | |
| sando in proximos omnem hostium exercitum straverunt. | |
| Xanthippus Lacedaemonius sola loci commutatione fortunam Punici | 11.1 |
| belli convertit. nam cum a desperantibus iam Carthaginiensibus mercede | |
| sollicitatus animadvertisset Afros quidem, qui equitatu et elephantis prae- | |
| stabant, colles sectari, a Romanis autem, quorum robur in pedite erat, | |
| campestria teneri, Poenos in plana deduxit: ubi per elephantos dissipatis | 5 |
| ordinibus Romanorum sparsos milites per Numidas persecutus eorum | |
| exercitum fudit, in illam diem terra marique victorem. | |
| Epaminondas dux Thebanorum adversus Lacedaemonios directurus | 12.1 |
| aciem, pro fronte eius decurrere equitibus iussis, cum ingentem pulverem | |
| hostium oculis obiecisset exspectationemque equestris certaminis praetendis- | |
| set, circumducto pedite ab ea parte, ex qua decursus in a[d]versam hostium | |
| aciem ferebat, inopinantium terga adortus cecidit. | 5 |
| Lacedaemonii CCC contra innumerabilem multitudinem Persarum | 13.1 |
| Thermopylas occupaverunt, quarum angustiae non amplius quam parem | |
| numerum comminus pugnaturum poterant admittere: eaque ratione, | |
| quantum ad congressus facultatem, aequati numero barbarorum, virtute | |
| autem praestantes, magnam eorum partem ceciderunt nec superati forent, | 5 |
| nisi per proditorem Ephialten Trachinium circumductus hostis a tergo eos | |
| oppressisset. | |
| Themistocles, dux Atheniensium, cum videret utilissimum Graeciae | 14.1 |
| adversus multitudinem Xerxis navium in angustiis Salaminis decernere | |
| idque persuadere civibus non posset, sollertia effecit, ut a barbaris ad utili- | |
| tates suas Graeci compellerentur. simulata namque proditione misit ad | |
| Xerxen, qui indicaret populares suos de fuga cogitare difficilioremque ei | 5 |
| rem futuram, si singulas civitates obsidione aggrederetur: qua ratione | |
| effecit, ut exercitus barbarorum primum inquietaretur, dum tota nocte in | |
| statione custodiae est, deinde, ut sui mane integris viribus cum barbaris | |
| vigilia marcentibus confligerent, loco ut voluerat arto, in quo Xerxes | |
| multitudine, qua praestabat, uti non posset. | 10 |
| DE ACIE ORDINANDA | |
| Cn. Scipio in Hispania adversus Hannonem ad oppidum Indibile, cum | 3.1.1 |
| animadvertisset Punicam aciem ita directam, ut in dextro cornu Hispani | |
| constituerentur, robustus quidem miles, sed qui alienum negotium ageret, | |
| in sinistro autem Afri, minus viribus firmi, sed animi constantiores, reducto | |
| sinistro latere suorum, dextro cornu, quod validissimis militibus exstruxe- | 5 |
| rat, obliqua acie cum hoste conflixit: deinde fusis fugatisque Afris Hispanos, | |
| qui in recessu spectantium more steterant, facile in deditionem compulit. | |
| Philippus, Macedonum rex, adversus Hyllios gerens bellum, ut animad- | 2.1 |
| vertit frontem hostium stipatam electis de toto exercitu viris, latera autem | |
| infirmiora, fortissimis suorum in dextro cornu collocatis, sinistrum latus | |
| hostium invasit turbataque tota acie victoriam profligavit. | |
| Pammenes Thebanus, conspecta Persarum acie, quae robustissimas | 3.1 |
| copias in dextro cornu collocatas habebat, simili ratione et ipse suos ordi- | |
| navit omnemque equitatum et fortissimum quemque peditum in dextro | |
| cornu, infirmissimos autem contra fortissimos hostium posuit praecepitque, | |
| ut ad primum impetum eorum fuga sibi consulerent, in silvestria confra- | 5 |
| gosaque loca se reciperent: ita frustrato robore exercitus, ipse optuma parte | |
| virium suarum dextro cornu totam circumiit aciem hostium et avertit. | |
| P. Cornelius Scipio, cui postea Africano cognomen fuit, adversus | 4.1 |
| Hasdrubalem Poenorum ducem in Hispania gerens bellum ita per continuos | |
| dies ordinatum produxit exercitum, ut media acies fortissimis fundaretur. | |
| sed cum hostes quoque eadem ratione assidue ordinati procederent, Scipio | |
| eo die, quo statuerat decernere, commutavit instructionis ordinem et | 5 |
| firmissimos [id est legionarios] in cornibus collocavit ac levem armaturam | |
| in media acie, sed retractam: ita cornibus, quibus ipse praevalebat, infir- | |
| missimas hostium partes lunata acie aggressus facile fudit. | |
| Metellus in Hispania, eo proelio quo Hirtuleium devicit, cum comperisset | 5.1 |
| cohortes eius, quae validissimae vocabantur, in media acie locatas, ipse | |
| mediam suorum aciem reduxit, ne ea parte ante cum hoste confligeret, quam | |
| cornibus complicatis medios undique circumvenisset. | |
| Artaxerxes adversus Graecos, qui Persida intraverant, cum multitudine | 6.1 |
| superaret, latius quam hostes acie instructa in fronte <peditem>, equitem | |
| levemque armaturam in cornibus collocavit: atque ita ex industria lentius | |
| procedente media acie copias hostium cinxit ceciditque. | |
| Contra Hannibal ad Cannas reductis cornibus productaque media | 7.1 |
| acie nostros primo impetu protrusit. idem conserto proelio, paulatim | |
| invicem sinuantibus procedentibusque ad praeceptum cornibus, avide | |
| insequentem hostem in mediam aciem suam recepit et ex utraque parte | |
| compressum cecidit. veterano et diu edocto usus exercitu: hoc enim genus | 5 |
| ordinationis exsequi nisi peritus et ad omne momentum respondens miles | |
| vix potest. | |
| Livius Salinator et Claudius Nero, cum Hasdrubal bello Punico | 8.1 |
| secundo decernendi necessitatem evitans in colle confragoso post vineas | |
| aciem direxisset, ipsi diductis in latera viribus vacua fronte ex utraque parte | |
| circumvenerunt eum atque ita aggressi superarunt. | |
| Hannibal, cum frequentibus proeliis a Claudio Marcello superaretur, | 9.1 |
| novissime sic castra metabatur, ut aut montibus aut paludibus aut simili | |
| locorum aliqua opportunitate adiutus aciem eo modo collocaret, ut vincen- | |
| tibus quidem Romanis paene indemnem recipere posset intra munimenta | |
| exercitum, cedentibus autem instandi liberum haberet arbitrium. | 5 |
| Xanthippus Lacedaemonius in Africa adversus M. Atilium Regulum | 10.1 |
| levem armaturam in prima acie collocavit, in subsidio autem robur exer- | |
| citus praecepitque auxiliaribus, ut emissis telis cederent hosti et, cum se | |
| intra suorum ordines recepissent, confestim in latera discurrerent et a | |
| cornibus rursus erumperent: exceptumque iam hostem a robustioribus et | 5 |
| ipsi circumierunt. | |
| Sertorius idem in Hispania adversus Pompeium fecit. | 11.1 |
| Cleandri<d>as Lacedaemonius adversus Lucanos densam instruxit | 12.1 |
| aciem, ut longe minoris exercitus speciem praeberet: securis deinde hostibus | |
| in ipso certamine diduxit ordines et a lateribus circumventos eos fudit. | |
| Gastron[ius] Lacedaemonius, cum [in] auxilio Aegyptiis adversus | 13.1 |
| Persas venisset et sciret firmiorem esse Graecum militem magisque a | |
| Persis timeri, commutatis armis Graecos in prima posuit acie et, cum illi | |
| aequo Marte pugnarent, submisit Aegyptiorum manum: Persae cum | |
| Graecis, quos Aegyptios opinabantur, restitissent, superveniente multitu- | 5 |
| dine, quam ut Graecorum expaverant, cesserunt. | |
| Cn. Pompeius in Albania, quia hostes et numero et equitatu prae- | 14.1 |
| valebant, iuxta collem in angustiis <subsidere pedites et scutis> protegere | |
| galeas, ne fulgore earum conspicui fierent, iussit, equites deinde in aequum | |
| procedere ac velut praetendere peditibus, praecepitque eis, ut ad primum | |
| impetum hostium refugerent et, simul ad pedites ventum esset, in latera | 5 |
| discederent: quod ubi explicitum est, patefacto loco subita peditum consur- | |
| rexit acies invectosque temere hostes inopinato interfusa proelio cecidit. | |
| M. Antonius adversus Parthos, qui infinita multitudine sagittarum | 15.1 |
| exercitum eius obruebant, subsidere suos et testudinem facere iussit: supra | |
| quam transmissis sagittis sine militum noxa exhaustus est hostis. | |
| Hannibal adversus Scipionem in Africa, cum haberet exercitum ex | 16.1 |
| Poenis et auxiliaribus, quorum pars non solum ex diversis gentibus, sed | |
| etiam ex Italicis constabat, post elephantos LXXX, qui in prima fronte | |
| positi hostium turbarent aciem, auxiliares Gallos et Ligures et Baliares | |
| Maurosque posuit, ut neque fugere possent Poenis a tergo stantibus et | 5 |
| hostem oppositi, si non infestarent, at certe fatigarent: tum suis et Mace- | |
| donibus, qui iam fessos Romanos integri exciperent, in secunda acie collo- | |
| catis, novissimos Italicos constituit, quorum et timebat fidem et segnitiam | |
| verebatur, quoniam plerosque eorum ab Italia invitos extraxerat. | |
| Scipio adversus hanc formam robur legionis triplici acie in fronte | 10 |
| ordinatum per hastatos et principes et triarios opposuit: nec continuas | |
| construxit cohortes, sed manipulis inter se distantibus spatium dedit, per | |
| quod elephanti ab hostibus acti facile transmitti sine perturbatione ordinum | |
| possent. ea ipsa intervalla expeditis velitibus implevit, ne interluceret acies, | |
| dato his praecepto, ut ad impetum elephantorum vel retro vel in latera | 15 |
| concederent. equitatum deinde in cornua divisit et dextro Romanis equitibus | |
| Laelium, sinistro Numidis Masinissam praeposuit: quae tam prudens ordi- | |
| natio non dubie causa victoriae fuit. | |
| Archelaus adversus L. Sullam in fronte ad perturbandum hostem fal- | 17.1 |
| catas quadrigas locavit, in secunda acie phalangem Macedonicam, in tertia | |
| Romanorum more armatos auxiliares, mixtis fugitivis Italicae gentis, quo- | |
| rum pervicaciae fidebat; levem armaturam in ultimo statuit; in utroque | |
| deinde latere equitatum, cuius amplum numerum habebat, circumeundi | 5 |
| hostis causa posuit. | |
| Contra haec Sulla fossas amplae latitudinis utroque latere duxit et | |
| capitibus earum castella communiit: qua ratione, ne circuiretur ab hoste | |
| et peditum numero et maxime equitatu superante, consecutus est. triplicem | |
| deinde peditum aciem ordinavit relictis intervallis, per <quae> levem arma- | 10 |
| turam et equitem, quem in novissimo collocaverat, [ut] cum res exegisset, | |
| emitteret. tum postsignanis qui in secunda acie erant imperavit, ut densos | |
| numerososque palos firme in terram defigerent, intraque eos appropin- | |
| quantibus quadrigis antesignanorum aciem recepit: tum demum sublato | |
| universorum clamore velites et levem armaturam ingerere tela iussit. quibus | 15 |
| factis quadrigae hostium aut implicitae palis aut exterritae clamore telisque | |
| in suos conversae sunt turbaveruntque Macedonum structuram: qua ceden- | |
| te, cum Sulla <in>staret et Archelaus equitem opposuisset, Romani equitem | |
| subito emissi averterunt eos consummaveruntque victoriam. | |
| C. Caesar Gallorum falcatas quadrigas eadem ratione palis defixis excepit | 18.1 |
| inhibuitque. | |
| Alexander ad Arbela, cum hostium multitudinem vereretur, virtuti | 19.1 |
| autem suorum fideret, aciem in omnem partem spectantem ordinavit, ut | |
| circumventi undique pugnare possent. | |
| Paulus adversus Persen Macedonum regem, cum is phalangem suorum | 20.1 |
| duplicem mediam in partem direxisset eamque levi armatura cinxisset et | |
| equitem utroque cornu collocasset, triplicem aciem cuneis instruxit, inter | |
| quos velites subinde emisit. quo genere cum profligari nihil videret, cedere | |
| instituit, ut hac simulatione perduceret hostes in confragosa loca, quae ex | 5 |
| industria captaverat. cum sic quoque, suspecta calliditate recedentium, ordi- | |
| nata sequeretur phalanx, equites a sinistro cornu praeter oram phalangis | |
| iussit transcurrere citatis equis, tectos, ut obiectis armis ipso impetu praefrin- | |
| gerent hostium spicula: quo genere telorum exarmati Macedones solverunt | |
| aciem et terga verterunt. | 10 |
| Pyrrhus pro Tarentinis apud Asculum, secundum Homericum versum, | 21.1 |
| quo pessimi in medium recipiuntur, dextro cornu Samnites Epirotasque, | |
| sinistro Bruttios atque Lucanos cum Sallentinis, in media acie Tarentinos | |
| collocavit, equitatum et elephantos in subsidiis esse iussit. | |
| Contra consules, aptissime divisis in cornua equitibus, legiones in | 5 |
| prima acie et in subsidiis collocaverunt et his immiscuerunt auxilia. XL milia | |
| utrimque fuisse constat: Pyrrhi dimidia pars exercitus amissa, apud Romanos | |
| V milia desiderata sunt. | |
| Cn. Pompeius adversus C. Caesarem Palaepharsali triplicem instruxit | 22.1 |
| aciem, quarum singulae denos ordines in latitudinem habuerunt. legiones | |
| secundum virtutem cuiusque firmissimas in cornibus et in medio collocavit, | |
| spatia his interposita tironibus supplevit. dextro latere DC equites propter | |
| flumen Enipea, qui et alveo suo et alluvie regionem impedierat, reliquum | 5 |
| equitatum in sinistro cornu cum auxiliis omnibus locavit, ut inde Iulianum | |
| exercitum circumiret. | |
| Adversus hanc ordinationem C. Caesar et ipse triplici acie dispositis in | |
| fronte legionibus sinistrum latus, ne circumiri posset, admovit paludibus. in | |
| dextro cornu equitem posuit, cui velocissimos miscuit peditum, ad morem | 10 |
| equestris pugnae exercitatos. sex deinde cohortes in subsidio retinuit ad | |
| res subitas et dextro latere conversas in obliquum, unde equitatum hostium | |
| exspectabat, collocavit. nec ulla res eo die plus ad victoriam Caesari contulit: | |
| effusum namque Pompei equitatum inopinato excursu averterunt caeden- | |
| dumque tradiderunt. | 15 |
| Imperator Caesar Augustus Germanicus, cum subinde Chatti equestre | 23.1 |
| proelium in silvas refugiendo deducerent, iussit suos equites, simulatque | |
| ad impedita ventum esset, equis desilire pedestrique pugna confligere: quo | |
| genere consecutus, ne quis iam locus victoriam eius moraretur. | |
| C. Duellius, cum videret graves suas naves mobilitate Punicae classis | 24.1 |
| eludi irritamque virtutem militum fieri, excogitavit manus ferreas: quae | |
| ubi hostilem apprenderant navem, superiecto ponte transgrediebatur Ro- | |
| manus et in ipsorum ratibus comminus eos trucidabant. | |
| DE ACIE HOSTIUM TURBANDA | |
| Papirius Cursor filius consul, cum aequo Marte adversus obstinatos | 4.1.1 |
| Samnites concurreret, ignorantibus suis praecepit Spurio Nautio, ut pauci | |
| alares et agasones mulis insidentes ramosque per terram trahentes a colle | |
| transverso magno tumultu decurrerent. quibus prospectis proclamavit victo- | |
| rem adesse collegam, occuparent ipsi praesentis proelii gloriam: quo facto | 5 |
| et Romani fiducia concitati pro<ruere et hostes> pulvere perculsi terga | |
| verterunt. | |
| Fabius Rutilius Maximus quarto consulatu in Samnio, omni modo | 2.1 |
| frustra conatus aciem hostium perrumpere, novissime hastatos subduxit | |
| ordinibus et cum Scipione legato suo circummisit iussitque collem capere, | |
| ex quo decurri poterat in hostium terga: quod ubi factum est, Romanis | |
| crevit animus et Samnites perterriti fugam molientes caesi sunt. | 5 |
| Minucius Rufus imperator, cum a Scordiscis Dacisque premeretur, | 3.1 |
| quibus impar erat numero, praemisit fratrem et paucos una equites cum | |
| aeneatoribus praecepitque, ut, cum vidisset contractum proelium, subitus | |
| ex diverso se ostenderet iuberetque concinere aeneatores: <re>sonantibus | |
| montium iugis species ingentis multitudinis offusa est hostibus, qua per- | 5 |
| territi dedere terga. | |
| Acilius Glabrio consul adversus Antiochi regis aciem, quam is in | 4.1 |
| Achaia pro angustiis Thermopylarum direxerat, iniquitatibus loci non | |
| irritus tantum, sed cum iactura quoque repulsus esset, nisi circummissus ab | |
| eo Porcius Cato, qui tum, iam consularis, tribunus militum a populo factus | |
| in exercitu erat, deiectis iugis Callidromi montis Aetolis, qui praesidio <ea> | 5 |
| tenebant, super imminentem castris regiis collem a tergo subitus apparuisset: | |
| quo facto perturbatis Antiochi copiis utrimque irrupere Romani et fusis | |
| fugatisque castra ceperunt. | |
| C. Sulpicius Peticus consul contra Gallos dimicaturus iussit muliones | 5.1 |
| clam in montes proximos cum mulis abire et indidem conserto iam proelio | |
| velut equis insidentes ostentare se pugnantibus: qua re Galli existimantes | |
| adventare auxilia Romanis cessere iam paene victores. | |
| Marius circa Aquas Sextias, cum in animo haberet postera die depugnare | 6.1 |
| adversus Teutonos, Marcellum cum parva manu equitum peditumque nocte | |
| post terga hostium misit et ad implendam multitudinis speciem agasones | |
| lixasque armatos simul ire iussit iumentorumque magnam partem instra- | |
| torum centunculis, ut per hoc facies equitatus obiceretur, praecepitque, ut, | 5 |
| cum animadvertissent committi proelium, ipsi in terga hostium descen- | |
| derent: qui apparatus tantum terroris intulit, ut asperrimi hostes in fugam | |
| versi sint. | |
| Licinius Crassus fugitivorum bello apud Camalatrum educturus mili- | 7.1 |
| tem adversus Castum et Cannicum duces Gallorum XII cohortes cum | |
| C. Pomptinio et Q. Marcio Rufo legatis post montem circummisit: quae | |
| cum commisso iam proelio a tergo clamore sublato decucurrissent, ita | |
| fuderunt hostes, ut ubique fuga, nusquam pugna capesseretur. | 5 |
| M. Marcellus, cum vereretur, ne paucitatem militum eius clamor | 8.1 |
| detegeret, simul lixas calonesque et omnis generis sequellas conclamare iussit | |
| atque hostem magni exercitus specie exterruit. | |
| Valerius Laevinus adversus Pyrrhum, occiso quodam gregali tenens | 9.1 |
| gladium cruentum, utrique exercitui persuasit Pyrrhum interemptum: | |
| quamobrem hostes destitutos se ducis morte credentes, consternati a men- | |
| dacio in castra se pavidi receperunt. | |
| Iugurtha in Numidia adversus C. Marium, cum Latinae quoque linguae | 10.1 |
| usum ei conversatio pristina castrorum dedisset, in primam aciem procucur- | |
| rit et occisum a se C. Marium clare praedicavit atque ita multos nostrorum | |
| avertit. | |
| Myronides Atheniensis dubio proelio adversus Thebanos rem gerens | 11.1 |
| repente in dextrum suorum cornu prosiluit et exclamavit sinistro iam se | |
| vicisse: qua re et suis alacritate et hostibus iniecto metu vicit. | |
| Croesus praevalido hostium equitatui camelorum gregem opposuit, | 12.1 |
| quorum novitate et odore consternati equi non solum insidentes praecipita- | |
| verunt, sed peditum quoque suorum ordines protriverunt vincendosque | |
| hosti praebuerunt. | |
| Pyrrhus, Epirotarum rex, pro Tarentinis adversus Romanos eodem | 13.1 |
| modo elephantis ad perturbandam aciem usus est. | |
| Poeni quoque adversus Romanos frequenter idem fecerunt. | 14.1 |
| Volscorum castra cum prope <a> virgultis silvaque posita essent, Camil- | 15.1 |
| lus ea omnia, quae conceptum ignem usque in vallum perferre poterant, | |
| incendit et sic adversarios exuit castris. | |
| P. Crassus bello sociali eodem modo prope cum copiis omnibus inter- | 16.1 |
| ceptus est. | |
| Hispani contra Hamilcarem boves vehiculis adiunctos in prima fronte | 17.1 |
| constituerunt vehiculaque tedae et sebi et sulphuris plena, signo pugnae | |
| dato, incenderunt: actis deinde in hostem bubus consternatam aciem | |
| perruperunt. | |
| Falisci et Tarquinienses, compluribus suorum in habitum sacerdo- | 18.1 |
| tum subornatis, faces et angues furiali habitu praeferentibus, aciem Ro- | |
| manorum turbaverunt. | |
| Idem Veientes et Fidenates facibus arreptis fecerunt. | 19.1 |
| Atheas, rex Scytharum, cum adversus ampliorem Triballorum exercitum | 20.1 |
| confligeret, iussit a feminis puerisque et omni imbelli turba greges asino- | |
| rum ac boum ad postremam hostium aciem admoveri et erectas hastas | |
| praeferri; famam deinde diffudit, tamquam auxilia sibi ab ulterioribus | |
| Scythis adventarent: qua asseveratione avertit hostem. | 5 |
| DE INSIDIIS | |
| Romulus, per latebras copiarum parte disposita, cum ad Fidenas acces- | 5.1.1 |
| sisset, simulata fuga temere hostes insecutos eo perduxit, ubi occultos | |
| milites habebat, qui undique adorti effusos et incautos ceciderunt. | |
| Q. Fabius Maximus consul, auxilio Sutrinis missus adversus Etruscos, | 2.1 |
| omnes hostium copias in se convertit; deinde simulato timore in superiora | |
| loca velut fugiens recessit effuseque subeuntes aggressus non acie tantum | |
| superavit, sed etiam castris exuit. | |
| Sempronius Gracchus adversus Celtiberos metu simulato continuit | 3.1 |
| exercitum; emissa deinde armatura levi, quae hostem lacesseret ac statim | |
| pedem referret, evocavit hostes: deinde inordinatos aggressus usque eo | |
| cecidit, ut etiam castra caperet. | |
| L. Metellus consul in Sicilia bellum adversus Hasdrubalem gerens, ob | 4.1 |
| ingentem eius exercitum et CXXX elephantos intentior, simulata diffidentia | |
| intra Panhormum copias tenuit fossamque ingentis magnitudinis ante se | |
| duxit. conspecto deinde exercitu Hasdrubalis, qui in prima acie elephantos | |
| habebat, praecepit hastatis, tela in beluas iacerent protinusque se intra | 5 |
| munimenta reciperent. ea ludificatione rectores elephantorum concitati in | |
| ipsam fossam elephantos egerunt: quo ut primum illati sunt, partim magni- | |
| tudine telorum confecti, partim retro in suos acti totam aciem turbaverunt. | |
| tunc Metellus, hanc opperiens occasionem, cum toto exercitu erupit et | |
| aggressus a latere Poenos cecidit ipsisque [ut] elephantis potitus est. | 10 |
| Thamyris, Scytharum regina, Cyrum Persarum ducem aequo Marte | 5.1 |
| certantem simulato metu elicuit ad notas militi suo angustias atque ibi, | |
| repente converso agmine, natura loci adiuta devicit. | |
| Aegyptii conflicturi acie in eis campis, quibus iunctae paludes erant, | 6.1 |
| alga eas contexerunt commissoque proelio fugam simulantes in insidias | |
| hostes evocaverunt, qui rapidius per ignota invecti loca limo inhaeserunt | |
| circumventique sunt. | |
| Viriathus, ex latrone dux Celtiberorum, cedere se Romanis equitibus | 7.1 |
| simulans usque ad locum voraginosum et praealtum eos perduxit et, cum | |
| ipse per solidos ac notos sibi transitus evaderet, Romanos ignaros locorum | |
| immersosque limo cecidit. | |
| Fulvius imperator Cimbrico bello collatis cum hoste castris equites suos | 8.1 |
| iussit succedere ad munitiones eorum lacessitisque barbaris simulata fuga | |
| regredi. hoc cum per aliquot dies fecisset, avide insequentibus Cimbris, | |
| animadvertit castra eorum solita nudari. itaque per partem exercitus custo- | |
| dita consuetudine ipse cum expeditis post castra hostium consedit occultus | 5 |
| effusisque eis ex more repente adortus et desertum proruit vallum et castra | |
| cepit. | |
| Cn. Fulvius, cum in finibus nostris exercitus Faliscorum longe nostro | 9.1 |
| maior castra posuisset, per suos milites quaedam procul a castris aedificia | |
| succendit, ut Falisci suos id fecisse credentes spe praedae diffunderentur. | |
| Alexander Epirotes adversus Illyrios collocata in insidiis manu quos- | 10.1 |
| dam ex suis habitu Illyriorum instruxit et iussit vastare suam [id est Epiro- | |
| ticam] regionem. quod cum Illyrii viderent fieri, ipsi passim praedari coepe- | |
| runt eo securius, quod praecedentes veluti pro exploratoribus habebant: | |
| a quibus ex industria in loca iniqua deducti caesi fugatique sunt. | 5 |
| Leptines quoque Syracusanus adversus Carthaginienses vastari suos | 11.1 |
| agros et incendi villas castellaque quaedam imperavit: Carthaginienses, a suis | |
| id fieri rati, et ipsi tamquam in adiutorium exierunt exceptique ab insidia- | |
| toribus fusi sunt. | |
| Maharbal, missus a Carthaginiensibus adversus Afros rebellantes, cum | 12.1 |
| sciret gentem avidam esse vini, magnum eius modum mandragora permis- | |
| cuit, cuius inter venenum ac soporem media vis est. tum proelio levi com- | |
| misso ex industria cessit. nocte deinde intempesta relictis intra castra quibus- | |
| dam sarcinis et omni vino infecto fugam simulavit: cumque barbari occu- | 5 |
| patis castris in gaudium effusi avide medicatum merum hausissent et in | |
| modum defunctorum strati iacerent, reversus aut cepit eos aut trucidavit. | |
| Hannibal, cum sciret sua et Romanorum castra in eis locis esse, quae | 13.1 |
| lignis deficiebantur, ex industria in regione deserta plurimos armentorum | |
| greges intra vallum reliquit, qua velut praeda Romani potiti in summis | |
| lignationis angustiis insalubribus se cibis oneraverunt: Hannibal, reducto | |
| nocte exercitu, securos eos et semicruda graves carne maiorem in modum | 5 |
| vexavit. | |
| Ti. Gracchus in Hispania, certior factus hostem inopem commercio | 14.1 |
| laborare, instructissima castra omnibus esculentis deseruit: quae adeptum | |
| hostem et repertis intemperanter repletum gravemque reducto exercitu subi- | |
| to oppressit. | |
| <C>hi<i>, qui adversus Erythraeos bellum gerebant, speculatorem eorum | 15.1 |
| in loco edito deprehensum occiderunt et vestem eius suo militi dederunt, | |
| qui ex eodem iugo Erythraeos signo dato in insidias evocavit. | |
| Arabes, cum esset nota consuetudo eorum, qua de adventu hostium | 16.1 |
| interdiu fumo, nocte igne significare instituerant, ut sine intermissione ea | |
| fierent, praeceperunt, adventantibus autem adversariis intermitterentur: qui | |
| cum cessantibus luminibus existimarent ignorari adventum suum, avidius | |
| ingressi oppressique sunt. | 5 |
| Alexander Macedo, cum hostis in saltu editiore castra communisset, | 17.1 |
| subducta parte copiarum praecepit his, quos relinquebat, ut ex more ignes | |
| <ex>citarent speciemque praeberent totius exercitus: ipse per avias regiones | |
| circumducta manu hostem superiore aggressus loco depulit. | |
| Memnon Rhodius [rex], cum equitatu praevaleret et hostem in collibus | 18.1 |
| se continentem in campos vellet deducere, quosdam ex militibus suis sub | |
| specie perfugarum misit in hostium castra, qui affirmarent exercitum Mem- | |
| nonis tam perniciosa seditione furere, ut subinde aliqua pars eius dilaberetur. | |
| huic affirmationi ut fidem faceret, passim in conspectu hostium iussit parva | 5 |
| castella muniri, velut in ea se recepturi essent qui dissidebant. hac persuasi- | |
| one sollicitati, qui in montibus se continuerant, in plana descenderunt et, | |
| dum castella temptant, ab equitatu circumventi sunt. | |
| Harrybas, rex Molossorum, bello petitus a Bardyli Illyrio, maiorem | 19.1 |
| aliquanto exercitum habente, amolitus imbelles suorum in vicinam regionem | |
| Aetoliae famam sparsit, tamquam urbes ac res suas Aetolis concederet: | |
| ipse cum his, qui arma ferre poterant, insidias in montibus et locis confra- | |
| gosis distribuit. Illyrii timentes, ne quae Molossorum erant ab Aetolis | 5 |
| occuparentur, velut ad praedam festinantes neglectis ordinibus accelerare | |
| coeperunt: quos dissipatos, nihil tale exspectantes, Harrybas ex insidiis | |
| fudit fugavitque. | |
| T. Labienus C. Caesaris legatus adversus Gallos ante adventum Ger- | 20.1 |
| manorum, quos auxilio his venturos sciebat, confligere cupiens diffidentiam | |
| simulavit positisque in diversa ripa castris profectionem edixit in posterum | |
| diem. Galli, credentes eum fugere, flumen, quod medium erat, instituerunt | |
| transmittere: Labienus circumacto exercitu inter ipsas superandi amnis | 5 |
| difficultates eos cecidit. | |
| Hannibal, cum explorasset neglegenter castra Fulvi, Romani ducis, | 21.1 |
| munita, ipsum praeterea multa temere audere, prima luce, cum densiores | |
| nebulae praestarent obscuritatem, paucos equites munitionum nostrarum | |
| vigilibus ostendit: quo Fulvius repente movit exercitum. Hannibal per | |
| a[d]versam partem castra eius occupavit et illa in tergum Romanorum | 5 |
| effusus octo milia fortissimorum militum cum ipso duce trucidavit. | |
| Idem Hannibal, cum inter Fabium dictatorem et Minucium magistrum | 22.1 |
| equitum divisus esset exercitus et Fabius occasionibus immineret, Minucius | |
| pugnandi cupiditate flagraret, castra in campo, qui medius inter hostes erat, | |
| posuit et, cum partem peditum in confragosis rupibus celasset, ipse ad | |
| evocandum hostem misit, qui proximum tumulum occuparent: ad quos | 5 |
| opprimendos cum eduxisset copias Minucius, insidiatores ab Hannibale | |
| dispositi subito consurrexerunt et delessent Minuci exercitum, nisi Fabius | |
| periclitantibus subvenisset. | |
| Idem Hannibal, cum ad Trebiam in conspectu haberet Semproni Longi | 23.1 |
| consulis castra, medio amne interfluente, saevissima hieme Magonem et | |
| electos in insidiis posuit. deinde Numidas equites ad eliciendam Semproni | |
| credulitatem adequitare vallo eius iussit, quibus praeceperat, ut ad primum | |
| nostrorum incursum per nota refugerent vada. hos consul et adortus temere | 5 |
| et secutus ieiunum exercitum in maximo frigore transitu fluminis rigefecit: | |
| mox torpore et inedia affectis Hannibal suum militem opposuit, quem ad | |
| id ignibus oleoque et cibo foverat; nec defuit partibus Mago, quin terga | |
| hostium in hoc ordinatus caederet. | |
| Idem ad Trasumennum, cum arta quaedam via in<ter lacum et> ra- | 24.1 |
| dices montis in campos patentes duceret, simulata fuga per angustias ad | |
| patentia evasit ibique castra posuit ac nocte dispositis militibus et per | |
| collem, qui imminebat, et in lateribus angustiarum prima luce, nebula quo- | |
| que adiutus, aciem direxit: Flaminius velut fugientem insequens, cum | 5 |
| angustias esset ingressus, non ante providit insidias, quam simul a fronte, | |
| lateribus, tergo circumfusus ad internicionem cum exercitu caederetur. | |
| Idem Hannibal adversus Iunium dictatorem nocte intempesta DC equi- | 25.1 |
| tibus imperavit, ut in plures turmas segregati per vices sine intermissione | |
| circa castra hostium se ostentarent: ita tota nocte Romanis in vallo statione | |
| ac pluvia, quae forte continua fuerat, inquietatis confectisque, cum receptui | |
| signum man<e> Iunius dedisset, Hannibal suos requietos eduxit et castra | 5 |
| eius invasit. | |
| Epaminondas Thebanus in eundem modum, cum Lacedaemonii | 26.1 |
| a<d> <Is>thmon vallo ducto Peloponeson tuerentur, paucorum opera | |
| levis armaturae tota nocte inquietavit hostem. ac deinde prima luce | |
| <re>vocatis suis, cum Lacedaemonii se recepissent, subito universum exer- | |
| citum, quem quietum habuerat, admovit et per ipsa munimenta destituta | 5 |
| propugnatoribus irrupit. | |
| Hannibal directa acie ad Cannas DC equites Numidas transfugere | 27.1 |
| iussit, qui ad fidem faciendam gladios et scuta nostris tradiderunt et in | |
| ultimum agmen recepti, ubi primum concurri coepit, strictis minoribus | |
| quos occultaverant gladiis, scutis iacentium assumptis, Romanorum aciem | |
| ceciderunt. | 5 |
| Iapydes P. Licinio proconsuli pag<an>os quoque sub specie deditionis | 28.1 |
| obtulerunt, qui recepti et in postrema acie collocati terga Romanorum | |
| ceciderunt. | |
| Scipio Africanus, cum adversa haberet bina hostium castra, Syphacis | 29.1 |
| et Carthaginiensium, statuit Syphacis, ubi multa incendii alimenta erant, | |
| aggredi nocte ignemque inicere, ut ea re Numidas quidem ex suis castris | |
| trepidantes caederet, Poenos autem, quos certum erat ad succurrendum | |
| sociis procursuros, insidiis dispositis exciperet. utrumque ex sententia cessit: | 5 |
| tamquam ad fortuitum incendium sine armis procurrentis adortus cecidit. | |
| Mithridates, a Lucullo virtute frequenter superatus, insidiis eum | 30.1 |
| appetiit, Adathante quodam eminente viribus subornato, ut transfugeret et | |
| fide parta hosti facinus perpetraret: quod is strenue quidem, sed sine eventu | |
| conatus est. receptus enim a Lucullo in gregem equitum non sine tacita | |
| custodia habitus est, quia nec credi subito transfugae nec inhiberi reliquos | 5 |
| oportebat. cum deinde frequentibus excursionibus promptam et enixam | |
| operam exhiberet, fide acquisita tempus elegit, quo missa principia quietem | |
| omnibus castrensibus dabant praetoriumque secretius praestabant. casus | |
| adiuvit Lucullum. nam qui ad vigilantem usque admitteretur, fatigatum | |
| nocturnis cogitationibus illo tempore quiescentem invenit. cum deinde, | 10 |
| tamquam nuntiaturus subitum aliquid ac necessarium, intrare vellet et | |
| pertinaciter a servis valetudini domini consulentibus excluderetur, veritus, | |
| ne suspectus esset, equis quos ante portam paratos habebat ad Mithridatem | |
| refugit irritus. | |
| Sertorius in Hispania, cum apud Lauronem oppidum vicina castra | 31.1 |
| Pompei castris haberet et duae tantummodo regiones essent, ex quibus | |
| pabulum peti posset, una in propinquo, altera longius sita, eam quae in | |
| propinquo erat subinde a levi armatura infestari, ulteriorem autem vetuit | |
| ab ullo armato adiri, donec persuasit adversariis, tutiorem esse quae erat | 5 |
| remotior. quam cum petissent Pompeiani, Octavium Graecinium cum decem | |
| cohortibus in morem Romanorum armatis et decem Hispanorum levis | |
| armaturae et Tarquitium Priscum cum duobus milibus equitum ire iubet | |
| ad insidias tendendas pabulatoribus. illi strenue imperata faciunt. explorata | |
| enim locorum natura, in vicina silva nocte praedictas copias abscondunt ita, | 10 |
| ut in prima parte leves Hispanos, aptissimos ad furta bellorum, ponerent, | |
| paulo interius scutatos, in remotissimo equites, ne fremitu eorum cogitata | |
| proderentur: quiescere omnes silentio servato in horam tertiam diei iubent. | |
| cum deinde Pompeiani securi oneratique pabulo de reditu cogitarent et hi | |
| quoque, qui in statione fuerant, quiete invitati ad pabulum colligendum | 15 |
| dilaberentur, emissi primum Hispani velocitate gentili in palantes effun- | |
| duntur et convulnerant confunduntque nihil tale exspectantes. prius deinde | |
| quam resisti his inciperet, scutati erumpunt e saltu et redeuntes in ordinem | |
| consternant avertuntque: fugientibus equites immissi toto eos spatio, quo | |
| rediebatur in castra, persecuti caedunt. curatum quoque, ne quis effugeret: | 20 |
| nam reliqui CCL equites praemissi facile per compendia itinerum effusis | |
| habenis, antequam ad castra Pompei perveniretur, conversi occurrerunt | |
| eis, qui primi fugerant. ad cuius rei sensum Pompeio emittente legionem | |
| cum D. Laelio in praesidium suorum, subducti in dextrum latus velut cesse- | |
| runt equites, deinde circumita legione hanc quoque a tergo infestaverunt, | 25 |
| cum iam et a fronte qui pabulatores persecuti erant incursarent: sic legio | |
| quoque inter duas acies hostium cum legato suo elisa est. ad cuius praesidium | |
| Pompeio totum educente exercitum, Sertorius quoque e collibus suos | |
| instructos ostendit effecitque, ne Pompeius expediret: ita praeter duplex | |
| damnum, eadem sollertia illatum, spectatorem quoque eum cladis suorum | 30 |
| continuit. hoc primum proelium inter Sertorium et Pompeium fuit: X milia | |
| hominum de Pompei exercitu amissa et omnia impedimenta Livius auctor | |
| est. | |
| Pompeius in Hispania, dispositis ante qui ex occulto aggrederentur, | 32.1 |
| simulato metu deduxit instantem hostem in loca insessa: deinde, ubi res | |
| poposcit, conversus et in fronte et utrisque lateribus ad internicionem | |
| cecidit, capto etiam duce eorum Perperna. | |
| Idem adversus Mithridatem in Armenia, numero et genere equitum prae- | 33.1 |
| valentem, tria milia levis armaturae et D equites nocte in valle sub virgultis, | |
| quae inter bina castra erant, disposuit, prima deinde luce in stationem hosti- | |
| um emisit equites ita formatos, ut, cum universus cum exercitu hostium equi- | |
| tatus proelium inisset, servatis ordinibus paulatim cederent, donec spatium | 5 |
| darent consurgendi a tergo ob hoc dispositis. quod postquam ex sententia | |
| contigit, conversis qui terga dedisse videbantur, medium hostem trepidan- | |
| tem cecidit, ipsos etiam equos pedite comminus accedente confodit: eoque | |
| proelio fiduciam regi, quam in equestribus copiis habebat, detraxit. | |
| Crassus bello fugitivorum apud Cantennam bina castra comminus cum | 34.1 |
| hostium castris vallavit. nocte deinde commotis copiis, manente praetorio | |
| in maioribus castris, ut fallerentur hostes, ipse omnes copias eduxit et in | |
| radicibus praedicti montis constituit; divisoque equitatu praecepit L. | |
| Quintio, partem Spartaco obiceret pugnaque eum frustraretur, parte alia | 5 |
| Gallos Germanosque ex factione Casti et Cannici eliceret ad pugnam et | |
| fuga simulata deduceret, ubi ipse aciem instruxerat: quos cum barbari | |
| insecuti essent, equite recedente in cornua, subito acies Romana adaperta | |
| cum clamore procurrit. XXXV milia armatorum eo proelio interfecta cum | |
| ipsis ducibus Livius tradit, receptas quinque Romanas aquilas, signa sex et | 10 |
| XX, multa spolia, inter quae quinque fasces cum securibus. | |
| C. Cassius in Syria adversus Parthos ducemque <O>sacen equitem osten- | 35.1 |
| dit a fronte, cum a tergo peditem in confragoso loco occultasset: dein | |
| cedente equitatu et per nota se recipiente, in praeparatas insidias perduxit | |
| exercitum Parthorum et cecidit. | |
| Ventidius Parthos et Labienum, alacres successibus victoriarum, dum | 36.1 |
| suos ipse per simulationem metus continet, evocavit et in loca iniqua | |
| deductos aggressus per obreptionem adeo debellavit, ut destituto Labieno | |
| provincia excederent Parthi. | |
| Idem adversus Pharnastanis Parthos, cum ipse exiguum numerum militum | 37.1 |
| haberet, illis autem fiduciam ex multitudine videret increscere, ad latus | |
| castrorum XVIII cohortes in obscura valle posuit, equitatu post terga | |
| peditum collocato. tum paucos admodum milites in hostem misit: qui ubi | |
| simulata fuga hostem effuse sequentem ultra locum insidiarum perduxere, | 5 |
| coorta a latere acie praecipitatos in fugam, in his Pharnastanem, interfecit. | |
| C. Caesar, suis et Afranii castris contrarias tenentibus planitias, cum | 38.1 |
| utriusque partis plurimum interesset colles proximos occupare idque prop- | |
| ter saxorum asperitatem esset difficile, tamquam Ilerdam repetiturum | |
| retro agmen ordinavit, faciente inopia fidem destinationi. intra brevissimum | |
| deinde spatium exiguo circuitu flexit repente ad montis occupandos. quo | 5 |
| visu perturbati Afraniani velut captis castris et ipsi effuso cursu eosdem | |
| montes petiere: quod futurum cum praedivinasset Caesar, partim peditatu | |
| quem praemiserat, partim a tergo summissis equitibus inordinatos est | |
| adortus. | |
| Antonius apud Forum Gallorum, cum Pansam consulem adventare | 39.1 |
| comperisset, insidiis per silvestria Aemiliae viae dispositis agmen eius exce- | |
| pit fuditque et ipsum eo vulnere affecit, quo intra paucos dies exanimaretur. | |
| Iuba rex in Africa bello civili Curionis animum simulato regressu impulit | 40.1 |
| in vanam alacritatem: cuius spei vanitate deceptus Curio, dum tamquam | |
| fugientem Sabboram regium praefectum persequitur, devenit in patentes | |
| campos, ubi Numidarum circumventus equitatu, perdito exercitu, cecidit. | |
| Melanthus, dux Atheniensium, cum provocatus a rege hostium Xantho | 41.1 |
| Boeotio descendisset ad pugnam, ut primum comminus stetit, "inique", | |
| inquit, "Xanthe, et contra pactum facis: adversus solum enim cum altero | |
| processisti." cumque admiratus ille, quisnam se comitaretur, respexisset, | |
| aversum uno ictu confecit. | 5 |
| Iphicrates Atheniensis ad Cherronessum, cum sciret Lacedaemoniorum | 42.1 |
| ducem Anaxibium exercitum pedestri itinere ducere, firmissimam manum | |
| militum eduxit e navibus et in insidiis collocavit, naves autem omni[um] | |
| tamquam onustas milite palam transnavigare iussit: ita securos et nihil | |
| exspectantes Lacedaemonios a tergo ingressus itinere oppressit fuditque. | 5 |
| Liburni, cum vadosa loca obsedissent, capitibus tantum eminentibus | 43.1 |
| fidem fecerunt hosti alti maris ac triremem, quae eos persequebatur, impli- | |
| catam vado ceperunt. | |
| Alcibiades, dux Atheniensium, in Hellesponto adversus Mindarum, | 44.1 |
| Lacedaemoniorum ducem, cum amplum exercitum et plures naves haberet, | |
| nocte expositis in terram quibusdam militum suorum, parte quoque navium | |
| post quaedam promunturia occultata, ipse cum paucis profectus ita, ut | |
| contemptu sui hostem invitaret, eundem insequentem fugit, donec in | 5 |
| praeparatas insidias perduceret: aversum deinde et egredientem in terram | |
| per eos, quos ad hoc ipsum exposuerat, cecidit. | |
| Idem, navali proelio decertaturus, constituit malos quosdam in promun- | 45.1 |
| turio praecepitque his quos ibi relinquebat, ut, cum commissum proelium | |
| sensissent, panderent vela: quo facto consecutus est, ut hostes aliam classem | |
| in auxilium ei supervenire arbitrati verterentur. | |
| Memnon Rhodius navali proelio, cum haberet ducentarum navium | 46.1 |
| classem et hostium naves elicere ad proelium vellet, ita ordinavit suos, ut | |
| paucarum navium malos erigeret easque primas agi iuberet: hostes procul | |
| conspicati numerum arborum et ex eo navium quoque coniectantes obtule- | |
| runt se certamini et a pluribus occupati superatique sunt. | 5 |
| Timotheus, dux Atheniensium, adversus Lacedaemonios navali acie | 47.1 |
| decertaturus, cum instructa classis eorum ad pugnam processisset, ex velo- | |
| cissimis navibus viginti praemisit, quae omni arte varioque flexu eluderent | |
| hostem: ut primum deinde sensit minus agiliter moveri adversam partem, | |
| progressus praelassatos facile superavit. | 5 |
| DE EMITTENDO HOSTE, NE CLAUSUS PROELIUM | |
| EX DESPERATIONE REDINTEGRET | |
| Gallos eo proelio, quod Camilli ductu gestum est, desiderantes navigia, | 6.1.1 |
| quibus Tiberim transirent, senatus censuit transvehendos et commeatibus | |
| quoque prosequendos. | |
| Eiusdem generis hominibus postea per Pomptinum agrum fugientibus | |
| via data est, quae Gallica appellatur. | 5 |
| T. Marcius, eques Romanus, cui duobus Scipionibus occisis exercitus | 2.1 |
| imperium detulit, cum circumventi ab eo Poeni, ne inulti morerentur, | |
| acrius pugnarent, laxatis manipulis et concesso fugae spatio dissipatos sine | |
| periculo suorum trucidavit. | |
| C. Caesar Germanos inclusos, ex desperatione fortius pugnantis, emitti | 3.1 |
| iussit fugientisque aggressus est. | |
| Hannibal, cum ad Trasumennum inclusi Romani acerrime pugnarent, | 4.1 |
| diductis ordinibus fecit eis abeundi potestatem euntesque sine suorum | |
| sanguine stravit. | |
| Antigonus, rex Macedonum, Aetolis, qui in obsidionem ab eo com- | 5.1 |
| pulsi fame urguebantur statuerantque eruptione facta commori, viam fugae | |
| dedit: atque ita infracto impetu eorum insecutus aversos cecidit. | |
| Agesilaus Lacedaemonius adversus Thebanos, cum acie confligeret | 6.1 |
| intellexissetque hostes locorum condicione clausos ob desperationem fortius | |
| dimicare, laxatis suorum ordinibus apertaque Thebanis ad evadendum via, | |
| rursus in abeuntis contraxit aciem et sine iactura suorum cecidit aversos. | |
| Cn. Manlius consul, cum ex acie reversus capta ab Etruscis Romanorum | 7.1 |
| castra invenisset, omnibus portis statione circumdatis inclusos hostes in | |
| eam rabiem efferavit, ut ipse in proelio caderet: quod <ut> animadverterunt | |
| legati eius, ab una porta remota statione exitum Etruscis dederunt et effusos | |
| persecuti, occurrente altero consule Fabio, ceciderunt. | 5 |
| Themistocles victo Xerxe volentes suos pontem rumpere prohibuit, | 8.1 |
| cum docuisset aptius esse eum expelli Europa, quam cogi ex desperatione | |
| pugnare. idem misit ad eum, qui indicaret, in quo periculo esset, nisi fugam | |
| maturaret. | |
| Pyrrhus, Epirotarum rex, cum quandam civitatem cepisset clausisque | 9.1 |
| portis ex ultima necessitate fortiter dimicantes eos, qui inclusi erant, animad- | |
| vertisset, locum illis ad fugam dedit. | |
| Idem inter praecepta imperatoria memoriae tradidit, non esse pertina- | 10.1 |
| citer instandum hosti fugienti, ne non solum <e>a re fortius ex necessitate | |
| resisteret, sed ut postea quoque facilius acie cederet, cum sciret non usque | |
| ad perniciem fugientibus instaturos victores. | |
| DE DISSIMULANDIS ADVERSIS | |
| Tullus Hostilius, rex Romanorum, commisso adversus Veientes proe- | 7.1.1 |
| lio, cum Albani deserto exercitu Romanorum proximos peterent tumulos | |
| eaque res turbasset nostrorum animos, clare pronuntiavit iussu suo Albanos | |
| id fecisse, ut hostem circumveniret: quae res et terrorem Veientibus et | |
| Romanis fiduciam attulit remque inclinatam consilio restituit. | 5 |
| L. Sulla, cum praefectus eius, comitante non exigua equitum manu, | 2.1 |
| commisso iam proelio ad hostis transfugisset, pronuntiavit iussu suo id | |
| factum: eaque ratione militum animos non tantum a confusione retraxit, | |
| sed quadam etiam spe utilitatis, quae id consilium secutura esset, confir- | |
| mavit. | 5 |
| Idem, cum auxiliares eius missi ab ipso circumventi ab hostibus et inter- | 3.1 |
| fecti essent verereturque, ne propter hoc damnum universus trepidaret | |
| exercitus, pronuntiavit auxiliaris, qui ad defectionem conspirassent, consilio | |
| a se in loca iniqua deductos: ita manifestissimam cladem ultionis simulatione | |
| velavit et militum animos hac persuasione confirmavit. | 5 |
| Scipio, cum Syphacis legati nuntiarent ei regis sui nomine, ne fiducia | 4.1 |
| societatis eius ex Sicilia in Africam transiret, veritus, ne confunderentur | |
| animi suorum abscisa <spe> peregrinae societatis, dimisit pro<pe>re legatos | |
| et famam diffudit, tamquam ultro a Syphace accerseretur. | |
| Q. Sertorius, cum acie decertaret, barbarum, qui ei nuntiaverat | 5.1 |
| Hirtuleium perisse, pugione traiecit, ne et in aliorum id notitiam perferret | |
| et ob hoc animi suorum infirmarentur. | |
| Alcibiades Atheniensis, cum <ab> Abydenis proelio urgueretur subi- | 6.1 |
| toque magno cursu tristem adventare animadvertisset tabellarium, prohibuit | |
| palam dicere, quid afferret. dehinc secreto sciscitatus, a Pharnabazo regio | |
| praefecto classem suam oppugnari, celatis et hostibus et militibus proelium | |
| finit ac protinus ad eripiendam classem ducto exercitu opem tulit suis. | 5 |
| Hannibalem venientem in Italiam tria milia Carpetanorum reliquerunt: | 7.1 |
| quos ille, exemplo ne et ceteri moverentur, edixit a se esse dimissos et in- | |
| super in fidem eius rei paucos levissimae operae domos remisit. | |
| L. Lucullus, cum animadvertisset Macedonas equites, quos in auxilio | 8.1 |
| habebat, subito consensu ad hostem transfugere, signa canere iussit et | |
| turmas, quae eos sequerentur, immisit. hostis committi proelium ratus trans- | |
| fugientes telis excepit: Macedones, qui viderent neque recipi se ab adver- | |
| sariis et premi ab his, quos deserebant, necessario ad iustum proelium | 5 |
| conversi hostem invaserunt. | |
| Datames, dux Persarum, adversum Autophradaten in Cappadocia, cum | 9.1 |
| partem equitum suorum transfugere comperisset, ceteros omnes venire | |
| secum iussit assecutusque transfugas collaudavit, quod eum alacriter prae- | |
| cessissent, hortatusque est eos etiam, ut fortiter hostem adorerentur: pudor | |
| transfugis attulit paenitentiam et consilium suum, quia non putabant depre- | 5 |
| hensum, mutaverunt. | |
| T. Quintius Capitolinus consul cedentibus Romanis ementitus est | 10.1 |
| in altero cornu hostes fugatos et ita confirmatis suis victoriam re<t>tulit. | |
| Cn. Man[i]lius adversus Etruscos, vulnerato collega M. Fabio, qui sinis- | 11.1 |
| trum cornu ducebat, et ob id ea parte cedente, quod etiam occisum crederent | |
| consulem, cum turmis equitum occurrit, clamitans et collegam vivere et se | |
| dextro cornu vicisse: qua constantia redintegratis animis suorum vicit. | |
| Marius adversus Cimbros et Teutonos, cum metatores eius per impru- | 12.1 |
| dentiam ita castris locum cepissent, ut sub potestate barbarorum esset aqua, | |
| flagitantibus eam suis, digito hostem ostendens "illinc", inquit, "petenda | |
| est": quo instinctu assecutus est, ut protinus barbari tollerentur. | |
| T. Labienus post Pharsalicam pugnam, cum victis partibus Dyr- | 13.1 |
| rhachium refugisset, miscuit vera falsis et, non celato exitu pugnae, aequa- | |
| tam partium fortunam gravi vulnere Caesaris finxit: et hac assimulatione | |
| reliqui<i>s Pompeianarum partium fiduciam fecit. | |
| M. Cato, cum Ambraciam eo tempore, quo sociae naves ab Aetolis | 14.1 |
| oppugnabantur, imprudens uno lembo appulisset, quamquam nihil secum | |
| praesidii haberet, coepit signum voce gestuque dare, quo videretur sub- | |
| sequentis suorum navis vocare, eaque asseveratione hostem terruit, tam- | |
| quam plane appropinquarent, qui quasi ex proximo citabantur: Aetoli, ne | 5 |
| adventu Romanae classis opprimerentur, reliquerunt oppugnationem. | |
| DE RESTITUENDA PER CONSTANTIAM ACIE | |
| Servius Tullius adulescens proelio, quo rex Tarquinius adversus | 8.1.1 |
| Sabinos conflixit, signiferis segnius dimicantibus raptum signum in hostem | |
| misit: cuius recuperandi gratia Romani ita ardenter pugnaverunt, ut et | |
| signum et victoriam re<t>tulerint. | |
| Furius Agrippa consul cedente cornu signum militare ereptum signi- | 2.1 |
| fero in hostes Hernicos et Aequos misit. quo facto eius proelium restitutum | |
| est: summa enim alacritate Romani ad recipiendum signum incubuerunt. | |
| T. Quintius Capitolinus consul signum in hostes Faliscos eiecit | 3.1 |
| militesque id repetere iussit. | |
| M. Furius Camillus tribunus militum consulari potestate, cunctante | 4.1 |
| exercitu, arreptum manu signiferum in hostes Volscos et Latinos traxit: | |
| ceteros puduit non sequi. | |
| Salvius Pelignus bello Persico idem fecit. | 5.1 |
| M. Furius averso exercitu, cum occurrisset, affirmavit non recepturum | 6.1 |
| se in castra quemquam nisi victorem: reductisque in aciem victoria potitus | |
| est. | |
| Scipio apud Numantiam, cum aversum suum videret exercitum, pro- | 7.1 |
| nuntiavit pro hoste sibi futurum, quisquis in castra redisset. | |
| Servilius Priscus dictator, cum signa legionum ferri in hostis Faliscos | 8.1 |
| iussisset, signiferum cunctantem occidi imperavit: quo exemplo perterriti | |
| hostem invaserunt. | |
| Cossus Cornelius magister equitum adversus Fidenates idem fecit. | 9.1 |
| Tarquinius adversus Sabinos cunctantes equites detractis frenis con- | 10.1 |
| citatisque equis perrumpere aciem iussit. | |
| M. Atilius consul bello Samnitico ex acie refugientibus in castra mili- | 11.1 |
| tibus aciem suorum opposuit, affirmans secum et bonis civibus dimicaturos | |
| eos, nisi cum hostibus maluissent: ea ratione universos in aciem reduxit. | |
| L. Sulla, cedentibus iam legionibus exercitui Mithridatico ductu | 12.1 |
| Archelai, stricto gladio in primam aciem procucurrit appellansque milites | |
| dixit, si quis quaesisset, ubi imperatorem reliquissent, responderent pug- | |
| nantem in Boeotia: cuius rei pudore universi eum secuti sunt. | |
| Divus Iulius ad Mundam referentibus suis pedem equum suum abduci | 13.1 |
| a conspectu iussit et in primam aciem pedes prosiluit: milites, dum de- | |
| stituere imperatorem erubescunt, redintegraverunt proelium. | |
| Philippus veritus, ne impetum Scytharum sui non sustinerent, fidelis- | 14.1 |
| simos equitum a tergo posuit praecepitque, ne quem commilitonum ex acie | |
| fugere paterentur, perseverantius abeuntes trucidarent: qua denuntiatione | |
| cum effecisset, ut etiam timidissimi mallent ab hostibus quam ab suis inter- | |
| fici, victoriam acquisivit. | 5 |
| DE HIS QUAE POST PROELIUM FIUNT | |
| SI RES PROSPERE CESSERIT, DE CONSUM- | |
| MANDIS RELIQUIIS BELLI | |
| C. Marius, victis proelio Teutonis, reliquias eorum, quia nox inter- | 9.1.1 |
| venerat, circumsedens, sublatis subinde clamoribus per paucos suorum | |
| territavit insomnemque hostem detinuit, ex eo assecutus, ut postero die | |
| irrequietum facilius debellaret. | |
| Claudius Nero, victis Poenis, quos Hasdrubale duce in Italiam ex | 2.1 |
| Hispania traicientes exceperat, caput Hasdrubalis in castra Hannibalis | |
| eiecit: quo factum est, ut et Hannibal luctu [nam frater occisus erat] et | |
| exercitus desperatione adventantis praesidii affligerentur. | |
| L. Sulla his, qui Praeneste obsidebantur, occisorum in proelio ducum | 3.1 |
| capita hastis praefixa ostendit atque ita obstinatorum pervicaciam fregit. | |
| Arminius, dux Germanorum, capita eorum, quos occiderat, similiter | 4.1 |
| praefixa ad vallum hostium admoveri iussit. | |
| Domitius Corbulo, cum Tigranocertam obsideret et Armenii perti- | 5.1 |
| naciter viderentur toleraturi obsidionem, in Vadandum ex megistanis, quos | |
| ceperat, animadvertit caputque eius ballista excussum intra munimenta | |
| hostium misit. id forte decidit in medium concilium, quod cum maxime | |
| habebant barbari: ad cuius conspectum velut ostento consternati ad dedi- | 5 |
| tionem festinaverunt. | |
| Hermocrates Syracusanus superatis acie Carthaginiensibus veritus, ne | 6.1 |
| captivi, quorum ingentem manum in potestatem redegerat, parum dili- | |
| genter custodirentur, quia eventus dimicationis in epulas et securitatem | |
| compellere victores poterat, finxit proxima nocte equitatum hostilem ven- | |
| turum: qua exspectatione assecutus, ut solito attentius vigiliae agerentur. | 5 |
| Idem, rebus prospere gestis et ob id resolutis suis in nimiam securitatem | 7.1 |
| somnoque et mero pressis, in castra <hostium> transfugam misit, qui prae- | |
| moneret de fuga: dispositas enim ubique a Syracusanis insidias. quarum | |
| metu illi continuerunt se intra castra: Hermocrates detentos eos postero die | |
| habilioribus iam suis tradidit bellumque confecit. | 5 |
| Miltiades, cum ingentem Persarum multitudinem apud Marathona | 8.1 |
| fudisset, Athenienses circa gratulationem morantis compulit, ut festinarent | |
| ad opem urbi ferendam, quam classis Persarum petebat: cumque prae- | |
| cucurrisset implessetque moenia armatis, Persae, rati ingentem numerum | |
| esse Atheniensium et alio milite apud Marathona pugnatum, alium pro | 5 |
| muris suis opponi, circumactis extemplo navibus Asiam repetierunt. | |
| Pisistratus Atheniensis, cum excepisset Megarensium classem, qua illi | 9.1 |
| ad Eleusin noctu applicuerant, ut operatas Cereris sacro feminas Athenien- | |
| sium raperent, magnaque edita caede eorum ultus esset suos, eadem quae | |
| ceperat navigia Atheniensi milite complevit, quibusdam matronis habitu | |
| captivarum in conspectu locatis: qua facie decepti Megarenses tamquam suis | 5 |
| et cum successu renavigantibus effuse obvii inermesque rursus oppressi sunt. | |
| Cimon, dux Atheniensium, victa classe Persarum apud insulam Cypron, | 10.1 |
| milites suos captivis armis induit et eisdem barbarorum navibus ad hostem | |
| navigavit in Pamphyliam apud flumen Eurymedonta. Persae, qui et navigia | |
| et habitum superstantium agnoscerent, nihil caverunt: subito itaque op- | |
| pressi eodem die et navali et pedestri proelio victi sunt. | 5 |
| SI RES DURIUS CESSERIT, DE ADVERSIS | |
| EMENDANDIS | |
| T. Didius in Hispania, cum acerrimo proelio conflixisset, quod nox | 10.1.1 |
| diremerat, magno numero utrimque caeso complura suorum corpora intra | |
| noctem sepelienda curavit. Hispani postero die ad simile officium progressi, | |
| quia plures ex ipsorum numero quam ex Romanis caesos reppererant, victos | |
| se esse secundum eam dinumerationem argumentati, ad condiciones im- | 5 |
| peratoris descenderunt. | |
| T. Marcius, eques Romanus, qui reliquiis exercitus praefuit, cum in | 2.1 |
| propinquo bina castra Poenorum paucis milibus pas suum distarent, cohor- | |
| tatus milites proxima castra intempesta nocte adortus est, et cum hostem | |
| victoriae fiducia incompositum aggressus ne nuntios quidem cladis reli- | |
| quisset, brevissimo tempore militi ad requiem dato, eadem nocte raptim | 5 |
| famam rei gestae praegressus altera eorundem castra invasit: ita bis simili | |
| usus eventu, deletis utrubique Poenis, amissas populo Romano Hispanias | |
| restituit. | |
| DE DUBIORUM ANIMIS IN FIDE RETINENDIS | |
| P. Valerius Epidauri timens oppidanorum perfidiam, quia parum prae- | 11.1.1 |
| sidii habebat, gymnicos ludos procul ab urbe apparavit: quo cum omnis | |
| fere multitudo spectandi causa exisset, clausit portas nec ante admisit | |
| Epidaurios, quam obsides a principibus acciperet. | |
| Cn. Pompeius, cum suspectos haberet Chaucenses et vereretur, ne | 2.1 |
| praesidium non reciperent, petit ab eis, ut aegros interim apud se refici | |
| paterentur: fortissimis deinde habitu languentium missis civitatem occu- | |
| pavit continuitque. | |
| Alexander devicta perdomitaque Thracia petens Asiam, veritus, ne post | 3.1 |
| ipsius discessum sumerent arma, reges eorum praefectosque et omnis, | |
| quibus videbatur inesse cura detractae libertatis, secum velut honoris | |
| causa traxit, ignobilis autem relictis plebeiosque praefecit, consecutus, uti | |
| principes beneficiis eius obstricti nihil novare vellent, plebs vero ne posset | 5 |
| quidem, spoliata principibus. | |
| Antipater, conspecto Peloponesiorum exercitu, qui audita morte | 4.1 |
| Alexandri ad infestandum imperium eius confluxerant, dissimulans scire | |
| se, qua mente venissent, gratias his egit, quod ad auxilium ferendum | |
| Alexandro adversus Lacedaemonios convenissent, adiecitque id se regi | |
| scripturum, ceterum ipsos, quia sibi opera eorum in praesentia non esset | 5 |
| necessaria, abirent domos, hortatus: et hac asseveratione periculum, quod | |
| ex novitate rerum imminebat, discussit. | |
| Scipio Africanus in Hispania, cum inter captivas eximiae formae virgo | 5.1 |
| <nubilis> [alias et nobilis] ad eum perducta esset omniumque oculos in se | |
| converteret, summa custodia habitam sponso nomine Alicio reddidit insu- | |
| perque aurum, quod parentes eius redempturi captivam donum Scipioni | |
| attulerant, eidem sponso pro nuptiali munere dedit: qua multiplici magni- | 5 |
| ficentia universa gens victa imperio populi Romani accessit. | |
| Alexandrum quoque Macedonem traditum est eximiae pulchritudinis | 6.1 |
| virgini captivae, cum finitimae gentis principi fuisset desponsa, summa | |
| abstinentia ita pepercisse, ut illam ne aspexerit quidem: qua mox ad spon- | |
| sum remissa, universae gentis per hoc beneficium animos conciliavit sibi. | |
| Imperator Caesar Augustus Germanicus eo bello, quo victis hostibus | 7.1 |
| cognomen Germanici meruit, cum in finibus Cubiorum castella poneret, pro | |
| fructibus locorum, quae vallo comprehendebat, pretium solvi iussit: atque | |
| ita iustitiae fama omnium fidem astrinxit. | |
| QUAE FACIENDA SINT PRO CASTRORUM | |
| DEFENSIONE, SI SATIS FIDUCIAE IN PRAE- | |
| SENTIBUS COPIIS NON HABEMUS | |
| T. Quintius consul, cum Volsci castra eius aggress<ur>i forent, | 12.1.1 |
| cohortem tantummodo in statione detinuit, reliquum exercitum ad quies- | |
| cendum dimisit. aeneatoribus praecepit, ut vallum insidentes equis circum- | |
| irent concinerentque: qua facie et simulatione cum et propulsasset et | |
| detinuisset per totam noctem hostes, ad lucis exortum fessos vigilia repente | 5 |
| facta eruptione facile superavit. | |
| Q. Sertorius in Hispania hostium equitatui maxime impar, qui usque | 2.1 |
| ad ipsas munitiones nimia fiducia succedebat, nocte scrobes aperuit et ante | |
| eos aciem direxit. cum deinde turmales secundum consuetudinem adven- | |
| tarent, recepit aciem: persecuti aciem in fossas deciderunt et eo modo victi | |
| sunt. | 5 |
| Chares, dux Atheniensium, cum exspectaret auxilia et vereretur, ne | 3.1 |
| interea contemptu praesentis paucitatis hostes castra eius oppugnarent, com- | |
| plures ex eis quos habebat per aversam partem nocte <e>missos iussit, qua | |
| praecipue conspicui forent hostibus, redire in castra et accedentium novarum | |
| virium speciem praebere: atque ita simulatis auxiliis tutus est, donec instru- | 5 |
| eretur exspectatis. | |
| Iphicrates Atheniensis, cum campestribus locis castra haberet explo- | 4.1 |
| rassetque Thracas ex collibus, per quos unus erat descensus, nocte ad diri- | |
| pienda castra venturos, clam <e>duxit exercitum et in utraque viae latera, per | |
| quam transituri Thraces erant, distributum collocavit: hostemque decur- | |
| rentem in castra, in quibus multi ignes per paucorum curam instituti | 5 |
| speciem manentis ibi multitudinis servabant, a lateribus adortus oppressit. | |
| DE EFFUGIENDO | |
| Galli pugnaturi cum Attalo aurum omne et argentum certis custodibus | 13.1.1 |
| tradiderunt, <a> quibus, si acie fusi essent, spargeretur, quo facilius col- | |
| ligenda praeda hostem impeditum effugerent. | |
| Tryphon Syriae rex victus per totum iter fugiens pecuniam sparsit et | 2.1 |
| sectanda e<a> Antiochi equites moratus effugit. | |
| Q. Sertorius, pulsus acie a Q. Metello Pio, ne fugam quidem sibi | 3.1 |
| tutam arbitratus, abire dispersos milites iussit, admonitos in quem locum | |
| vellet convenire. | |
| Viriathus, dux Lusitanorum, copias nostras locorumque iniquitatem | 4.1 |
| evasit eadem qua Sertorius ratione, sparso exercitu, dein recollecto. | |
| Horatius Cocles, urguente Porsennae exercitu, iussit suos per pontem | 5.1 |
| redire in urbem eumque, ne eos insequeretur hostis, intercidere. quod dum | |
| efficitur, in capite eius propugnator ipse insequentes detinuit: audito deinde | |
| fragore pontis abrupti, deiecit se in alveum eumque et armis et vulneribus | |
| oneratus tranavit. | 5 |
| Afranius in Hispania ad Ilerdam, cum Caesarem fugeret, instante eo | 6.1 |
| castra posuit: cum idem Caesar fecisset et pabulatum suos dimisisset, ille | |
| signum repente itineri dedit. | |
| Antonius, cum ex Parthis instantibus reciperet exercitum et, quotiens | 7.1 |
| prima luce moveret, totiens urguentibus barbarorum sagittis infestaretur | |
| abeuntium agmen, in quintam horam continuit suos fidemque stativorum | |
| fecit: qua persuasione digressis inde Parthis, iustum iter reliquo die sine | |
| interpellatione confecit. | 5 |
| Philippus in Epiro victus, ne fugientem eum Romani premerent, indu- | 8.1 |
| tias ad sepeliendos qui caesi erant impetravit et ob id remissioribus custo- | |
| dibus evasit. | |
| P. Claudius, navali proelio superatus a Poenis, cum per hostium | 9.1 |
| praesidia necesse haberet erumpere, reliquas viginti naves tamquam vic- | |
| trices iussit ornari: atque ita Poenis existimantibus superiores fuisse acie | |
| nostros terribilis excessit. | |
| Poeni classe superati, quia instantem avertere Romanum studebant, | 10.1 |
| simulaverunt in vada naves suas incidisse haerentisque imitati effecerunt, ut | |
| victor eorum timens casum spatium ad evadendum daret. | |
| Commius Atrabas, cum victus a Divo Iulio ex Gallia in Brittanniam | 11.1 |
| fugeret et forte ad Oceanum vento quidem secundo, sed aestu recedente | |
| venisset, quamvis naves in siccis litoribus haererent, pandi nihilominus vela | |
| iussit: quae cum persequens eum Caesar ex longinquo tumentia et flatu | |
| plena vidisset, ratus prospero sibi eripi cursu recessit. | 5 |