Locorum quorundam inlustrium conlatio contentioque facta ex 10.3.pr.1
orationibus C. Gracchi et M. Ciceronis et M. Catonis.
  Fortis ac uehemens orator existimatur esse C. Gracchus. 1.1
Nemo id negat. Sed quod nonnullis uidetur seuerior, acrior
ampliorque esse M. Tullio, ferri id qui potest? Legebamus 2.1
adeo nuper orationem Gracchi de legibus promulgatis, in qua
M. Marium et quosdam ex municipiis Italicis honestos uiros
uirgis per iniuriam caesos a magistratibus populi Romani,
quanta maxima inuidia potest, conqueritur. 5
  Verba haec sunt, quae super ea re fecit: 'Nuper Teanum 3.1
Sidicinum consul uenit. Vxor eius dixit se in balneis uirilibus
lauari uelle. Quaestori Sidicino M. Mario datum est nego-
tium, uti balneis exigerentur, qui lauabantur. Vxor renun-
tiat uiro parum cito sibi balneas traditas esse et parum 5
lautas fuisse. Idcirco palus destitutus est in foro, eoque ad-
ductus suae ciuitatis nobilissimus homo M. Marius. Vesti-
menta detracta sunt, uirgis caesus est. Caleni, ubi id
audierunt, edixerunt, ne quis in balneis lauisse uellet, cum
magistratus Romanus ibi esset. Ferentini ob eandem causam 10
praetor noster quaestores arripi iussit: alter se de muro
deiecit, alter prensus et uirgis caesus est.'
  In tam atroci re ac tam misera atque maesta iniuriae 4.1
publicae contestatione ecquid est, quod aut ampliter in-
signiterque aut lacrimose atque miseranter aut multa copi-
osaque inuidia grauique et penetrabili querimonia dixerit?
breuitas sane et uenustas et mundities orationis est, qualis 5
haberi ferme in comoediarum festiuitatibus solet.
  Item Gracchus alio in loco ita dicit: 'Quanta libido quan- 5.1
taque intemperantia sit hominum adulescentium, unum
exemplum uobis ostendam. His annis paucis ex Asia missus
est, qui per id tempus magistratum non ceperat, homo
adulescens pro legato. Is in lectica ferebatur. Ei obuiam 5
bubulcus de plebe Venusina aduenit et per iocum, cum
ignoraret, qui ferretur, rogauit, num mortuum ferrent. Vbi
id audiuit, lecticam iussit deponi, struppis, quibus lectica
deligata erat, usque adeo uerberari iussit, dum animam
efflauit.' 10
  Haec quidem oratio super tam uiolento atque crudeli 6.1
facinore nihil profecto abest a cotidianis sermonibus. At 7.1
cum in simili causa aput M. Tullium ciues Romani, inno-
centes uiri, contra ius contraque leges uirgis caeduntur aut
supplicio extremo necantur, quae ibi tunc miseratio? quae
comploratio? quae totius rei sub oculos subiectio? quod et 5
quale inuidiae atque acerbitatis fretum efferuescit? animum 8.1
hercle meum, cum illa M. Ciceronis lego, imago quaedam et
sonus uerberum et uocum et eiulationum circumplectitur;
uelut sunt ista, quae de C. Verre dicit, quae nos, ut in 9.1
praesens potuimus, quantum memoria subpeditabat, ad-
scripsimus: 'Ipse inflammatus scelere et furore in forum
uenit. Ardebant oculi, toto ex ore crudelitas eminebat.
Exspectabant omnes, quo tandem progressurus aut quid- 5
nam acturus esset, cum repente hominem proripi atque in
foro medio nudari ac deligari et uirgas expediri iubet.' Iam 10.1
haec medius fidius sola uerba: 'nudari ac deligari et uirgas
expediri iubet' tanti motus horrorisque sunt, ut non narrari,
quae gesta sunt, sed rem geri prosus uideas.
  Gracchus autem non querentis neque implorantis, sed 11.1
nuntiantis uicem: 'palus' inquit 'in foro destitutus est,
uestimenta detracta sunt, uirgis caesus est.' Sed enim M. 12.1
Cicero praeclare cum diutina repraesentatione non 'caesus
est', sed: 'caedebatur' inquit 'uirgis in medio foro Messanae
ciuis Romanus, cum interea nullus gemitus, nulla uox illius
miseri inter dolorem crepitumque plagarum audiebatur, nisi 5
haec: "ciuis Romanus sum!" Hac commemoratione ciui-
tatis omnia uerbera depulsurum cruciatumque a corpore de-
iecturum arbitrabatur.' Complorationem deinde tam acerbae 13.1
rei et odium in Verrem detestationemque aput ciuis Romanos
inpense atque acriter atque inflammanter facit, cum haec
dicit: 'O nomen dulce libertatis! o ius eximium nostrae
ciuitatis! o lex Porcia legesque Semproniae! o grauiter 5
desiderata et aliquando reddita plebi Romanae tribunicia
potestas! Hucine tandem haec omnia reciderunt, ut ciuis
Romanus in prouincia populi Romani, in oppido foedera-
torum, ab eo, qui beneficio populi Romani fasces ac secures
haberet, deligatus in foro uirgis caederetur? Quid? cum 10
ignes ardentesque laminae ceterique cruciatus admoue-
bantur, si te illius acerba imploratio et uox miserabilis non
leniebat, ne ciuium quidem Romanorum, qui tum aderant,
fletu gemituque maximo commouebare?'
  Haec M. Tullius atrociter, grauiter, apte copioseque 14.1
miseratus est. Sed si quis est tam agresti aure ac tam hispida, 15.1
quem lux ista et amoenitas orationis uerborumque modi-
ficatio parum delectat, amat autem priora idcirco, quod
incompta et breuia et non operosa, sed natiua quadam suaui-
tate sunt quodque in his umbra et color quasi opacae 5
uetustatis est, is, si quid iudicii habet, consideret in causa
pari M. Catonis, antiquioris hominis, orationem, ad cuius uim
et copiam Gracchus nec adspirauit. Intelleget, opinor, Cato- 16.1
nem contentum eloquentia aetatis suae non fuisse et id
iam tum facere uoluisse, quod Cicero postea perfecit. In eo 17.1
namque libro, qui de falsis pugnis inscriptus est, ita de
Q. Thermo conquestus est: 'Dixit a decemuiris parum bene
sibi cibaria curata esse. Iussit uestimenta detrahi atque
flagro caedi. Decemuiros Bruttiani uerberauere, uidere multi 5
mortales. Quis hanc contumeliam, quis hoc imperium, quis
hanc seruitutem ferre potest? Nemo hoc rex ausus est
facere; eane fieri bonis, bono genere gnatis, boni consultis?
ubi societas? ubi fides maiorum? Insignitas iniurias, plagas,
uerbera, uibices, eos dolores atque carnificinas per dedecus 10
atque maximam contumeliam inspectantibus popularibus
suis atque multis mortalibus te facere ausum esse? Set
quantum luctum, quantum gemitum, quid lacrimarum,
quantum fletum factum audiui! Serui iniurias nimis aegre
ferunt: quid illos, bono genere gnatos, magna uirtute praedi- 15
tos, opinamini animi habuisse atque habituros, dum uiuent?'
  Quod Cato dixit: 'Bruttiani uerberauere', ne qui fortasse 18.1
de Bruttianis requirat, id significat: Cum Hannibal Poenus 19.1
cum exercitu in Italia esset et aliquot pugnas populus
Romanus aduersas pugnauisset, primi totius Italiae Bruttii
ad Hannibalem desciuerunt. Id Romani aegre passi, post-
quam Hannibal Italia decessit superatique Poeni sunt, 5
Bruttios ignominiae causa non milites scribebant nec pro
sociis habebant, sed magistratibus in prouincias euntibus
parere et praeministrare seruorum uicem iusserunt. Itaque
hi sequebantur magistratus, tamquam in scaenicis fabulis
qui dicebantur 'lorarii', et quos erant iussi, uinciebant aut 10
uerberabant; quod autem ex Bruttiis erant, appellati sunt
'Bruttiani'.