Qua poena Draco Atheniensis in legibus, quas populo Atheniensi 11.18.pr.1
scripsit, fures adfecerit; et qua postea Solon et qua; item decemuiri
nostri, qui duodecim tabulas scripserunt; atque inibi adscriptum,
quod aput Aegyptios furta licita et permissa sunt, aput Lace-
daemonios autem cum studio quoque adfectata et pro exercitio 5
utili celebrata; ac praeterea M. Catonis de poeniendis furtis digna
memoria sententia.
  Draco Atheniensis uir bonus multaque esse prudentia 1.1
existimatus est iurisque diuini et humani peritus fuit. Is 2.1
Draco leges, quibus Athenienses uterentur, primus omnium
tulit. In illis legibus furem cuiusmodicumque furti supplicio 3.1
capitis poeniendum esse et alia pleraque nimis seuere censuit
sanxitque. Eius igitur leges, quoniam uidebantur impendio 4.1
acerbiores, non decreto iussoque, set tacito inlitteratoque
Atheniensium consensu oblitteratae sunt. Postea legibus 5.1
aliis mitioribus a Solone compositis usi sunt. Is Solo e
septem illis inclutis sapientibus fuit. Is sua lege in fures non,
ut Draco antea, mortis, sed dupli poena uindicandum
existimauit. 5
  Decemuiri autem nostri, qui post reges exactos leges, 6.1
quibus populus Romanus uteretur, in XII tabulis scripse-
runt, neque pari seueritate in poeniendis omnium generum
furibus neque remissa nimis lenitate usi sunt. Nam furem, 7.1
qui manifesto furto prensus esset, tum demum occidi per-
miserunt, si aut, cum faceret furtum, nox esset, aut interdiu
telo se, cum prenderetur, defenderet. Ex ceteris autem 8.1
manifestis furibus liberos uerberari addicique iusserunt ei,
cui furtum factum esset, si modo id luci fecissent neque se
telo defendissent; seruos item furti manifesti prensos uer-
beribus adfici et e saxo praecipitari, sed pueros inpuberes 5
praetoris arbitratu uerberari uoluerunt noxiamque ab his
factam sarciri. Ea quoque furta, quae per lancem liciumque 9.1
concepta essent, proinde ac si manifesta forent, uindica-
uerunt.
  Sed nunc a lege illa decemuirali discessum est. Nam si qui 10.1
super manifesto furto iure et ordine experiri uelit, actio in
quadruplum datur. 'Manifestum' autem 'furtum est', ut ait 11.1
Masurius, 'quod deprehenditur, dum fit. Faciendi finis est,
cum perlatum est, quo ferri coeperat.' Furti concepti, item 12.1
oblati, tripli poena est.
  Sed quod sit 'oblatum', quod 'conceptum' et pleraque alia
ad eam rem ex egregiis ueterum moribus accepta neque
inutilia cognitu neque iniucunda, qui legere uolet, inueniet 5
Sabini librum, cui titulus est de furtis. In quo id quoque 13.1
scriptum est, quod uolgo inopinatum est, non hominum
tantum neque rerum mouentium, quae auferri occulte et
subripi possunt, sed fundi quoque et aedium fieri furtum;
condemnatum quoque furti colonum, qui fundo, quem con- 5
duxerat, uendito possessione eius dominum interuertisset.
Atque id etiam, quod magis inopinabile est, Sabinus dicit 14.1
furem esse hominis iudicatum, qui, cum fugitiuus praeter
oculos forte domini iret, obtentu togae tamquam se ami-
ciens, ne uideretur a domino, obstitisset.
  Aliis deinde furtis omnibus, quae 'nec manifesta' appel- 15.1
lantur, poenam imposuerunt dupli. Id etiam memini legere 16.1
me in libro Aristonis iureconsulti, hautquaquam indocti
uiri, aput ueteres Aegyptios, quod genus hominum constat
et in artibus reperiendis sollertes extitisse et in cognitione
rerum indaganda sagaces, furta omnia fuisse licita et in- 5
punita.
  Aput Lacedaemonios quoque, sobrios illos et acres uiros, 17.1
cuius rei non adeo ut Aegyptiis fides longinqua est, non
pauci neque ignobiles scriptores, qui de moribus legibusque
eorum memorias condiderunt, ius atque usum fuisse furandi
dicunt, idque a iuuentute eorum non ad turpia lucra neque 5
ad sumptum libidini praebendum comparandamue opulen-
tiam, sed pro exercitio disciplinaque rei bellicae factitatum,
quod ea furandi sollertia et adsuetudo acueret firmaretque
animos adulescentium et ad insidiarum astus et ad uigi-
landi tolerantiam et ad obrependi celeritatem. 10
  Sed enim M. Cato in oratione, quam de praeda militibus 18.1
diuidenda scripsit, uehementibus et inlustribus uerbis de
inpunitate peculatus atque licentia conqueritur. Ea uerba,
quoniam nobis inpense placuerant, adscripsimus: 'Fures'
inquit 'priuatorum furtorum in neruo atque in compedibus 5
aetatem agunt, fures publici in auro atque in purpura.'
  Quam caste autem ac religiose a prudentissimis uiris, 19.1
quid esset 'furtum', definitum sit, praetereundum non puto,
ne quis eum solum esse furem putet, qui occulte tollit aut
clam subripit. Verba sunt Sabini ex libro iuris ciuilis 20.1
secundo: 'Qui alienam rem adtrectauit, cum id se inuito
domino facere iudicare deberet, furti tenetur.' Item alio 21.1
capite: 'Qui alienum iacens lucri faciendi causa sustulit,
furti obstringitur, siue scit, cuius sit, siue nescit.'
  Haec quidem sic in eo, quo nunc dixi, Sabinus scripsit 22.1
de rebus furti faciendi causa adtrectatis. Sed meminisse 23.1
debemus secundum ea, quae supra scripsi, furtum sine ulla
quoque adtrectatione fieri posse sola mente atque animo,
ut furtum fiat, adnitente. Quocirca ne id quidem Sabinus 24.1
dubitare se ait, quin dominus furti sit condemnandus, qui
seruo suo, uti furtum faceret, imperauit.