Quem in modum disseruerit Fauorinus consultus a me super officio
|
14.2.pr.1
|
iudicis.
|
|
Quo primum tempore a praetoribus lectus in iudices sum,
|
1.1
|
ut iudicia quae appellantur priuata susciperem, libros
|
|
utriusque linguae de officio iudicis scriptos conquisiui, ut
|
|
homo adulescens a poetarum fabulis et a rhetorum epilogis
|
|
ad iudicandas lites uocatus rem iudiciariam, quoniam uocis,
|
5
|
ut dicitur, uiuae penuria erat, ex mutis, quod aiunt, magis-
|
|
tris cognoscerem. Atque in dierum quidem diffissionibus
|
|
conperendinationibusque et aliis quibusdam legitimis ritibus
|
|
ex ipsa lege Iulia et ex Sabini Masurii et quorundam aliorum
|
|
iurisperitorum commentariis commoniti et adminiculati
|
10
|
sumus. In his autem, quae existere solent, negotiorum am-
|
2.1
|
bagibus et in ancipiti rationum diuersarum circumstantia
|
|
nihil quicquam nos huiuscemodi libri iuuerunt. Nam etsi
|
3.1
|
consilia iudicibus ex praesentium causarum statu capienda
|
|
sunt, generalia tamen quaedam praemonita et praecepta
|
|
sunt, quibus ante causam praemuniri iudex praepararique
|
|
ad incertos casus futurarum difficultatum debeat, sicut
|
5
|
illa mihi tunc accidit inexplicabilis reperiendae sententiae
|
|
ambiguitas.
|
|
Petebatur apud me pecunia, quae dicebatur data nume-
|
4.1
|
rataque; sed qui petebat, neque tabulis neque testibus id
|
|
factum docebat et argumentis admodum exilibus nitebatur.
|
|
Sed eum constabat uirum esse firme bonum notaeque et
|
5.1
|
expertae fidei et uitae inculpatissimae, multaque et inlus-
|
|
tria exempla probitatis sinceritatisque eius expromebantur;
|
|
illum autem, unde petebatur, hominem esse non bonae
|
6.1
|
rei uitaque turpi et sordida conuictumque uolgo in mendaciis
|
|
plenumque esse perfidiarum et fraudum ostendebatur. Is
|
7.1
|
tamen cum suis multis patronis clamitabat probari apud me
|
|
debere pecuniam datam consuetis modis: expensi latione,
|
|
mensae rationibus, chirographi exhibitione, tabularum ob-
|
|
signatione, testium intercessione; ex quibus omnibus si
|
8.1
|
nulla re probaretur, dimitti iam se oportere et aduersarium
|
|
de calumnia damnari; quod de utriusque autem uita atque
|
|
factis diceretur, frustra id fieri atque dici; rem enim de
|
|
petenda pecunia apud iudicem priuatum agi, non apud
|
5
|
censores de moribus.
|
|
Tunc ibi amici mei, quos rogaueram in consilium, uiri
|
9.1
|
exercitati atque in patrociniis et in operis fori celebres
|
|
semperque se circumundique distrahentibus causis festi-
|
|
nantes, non sedendum diutius ac nihil esse dubium dicebant,
|
|
quin absoluendus foret, quem accepisse pecuniam nulla
|
5
|
probatione sollemni docebatur. Sed enim ego homines cum
|
10.1
|
considerabam, alterum fidei, alterum probri plenum spurcis-
|
|
simaeque uitae ac defamatissimae, nequaquam adduci potui
|
|
ad absoluendum. Iussi igitur diem diffindi atque inde a sub-
|
11.1
|
selliis pergo ire ad Fauorinum philosophum, quem in eo
|
|
tempore Romae plurimum sectabar, atque ei de causa ac de
|
|
hominibus quae apud me dicta fuerant, uti res erat, narro
|
|
omnia ac peto, ut et ipsum illud, in quo haerebam, et cetera
|
5
|
etiam, quae obseruanda mihi forent in officio iudicis, faceret
|
|
me, ut earum rerum essem prudentior.
|
|
Tum Fauorinus religione illa cunctationis et sollicitudinis
|
12.1
|
nostrae conprobata: 'id quidem,' inquit 'super quo nunc
|
|
deliberas, uideri potest specie tenui paruaque esse. Sed si de
|
|
omni quoque officio iudicis praeire tibi me uis, nequaquam
|
|
est uel loci huius uel temporis; est enim disceptatio ista
|
13.1
|
multiiugae et sinuosae quaestionis multaque et anxia cura
|
|
et circumspicientia indigens. Namque ut pauca tibi nunc
|
14.1
|
quaestionum capita adtingam, iam omnium primum hoc de
|
|
iudicis officio quaeritur: si iudex forte id sciat, super qua
|
|
re apud eum litigatur, eaque res uni ei, priusquam agi coepta
|
|
aut in iudicium deducta sit, ex alio quodam negotio casuue
|
5
|
aliquo cognita liquido et comperta sit neque id tamen in
|
|
agenda causa probetur, oporteatne eum secundum ea, quae
|
|
sciens uenit, iudicare an secundum ea, quae aguntur? Id
|
15.1
|
etiam' inquit 'quaeri solet, an deceat atque conueniat iudici
|
|
causa iam cognita, si facultas esse uideatur conponendi
|
|
negotii, officio paulisper iudicis dilato communis amicitiae
|
|
et quasi pacificatoris partes recipere? Atque illud amplius
|
16.1
|
ambigi ac dubitari scio, debeatne iudex inter cognoscendum
|
|
ea, quae dicto quaesitoque opus est, dicere et quaerere,
|
|
etiamsi, cuius ea dici quaerique interest, neque dicat neque
|
|
postulet? Patrocinari enim prorsus hoc esse aiunt, non
|
5
|
iudicare.
|
|
'Praeter haec super ea quoque re dissentitur, an ex usu
|
17.1
|
exque officio sit iudicis rem causamque, de qua cognoscit,
|
|
interlocutionibus suis ita exprimere consignareque, ut ante
|
|
sententiae tempus ex his, quae apud eum in praesens con-
|
|
fuse uarieque dicuntur, proinde, ut quoquo in loco ac tem-
|
5
|
pore mouetur, signa et indicia faciat motus atque sensus sui.
|
|
Nam qui iudices' inquit 'acres atque celeres uidentur, non
|
18.1
|
aliter existimant rem, qua de agitur, indagari conprehen-
|
|
dique posse, nisi is, qui iudicat, crebris interrogationibus
|
|
necessariisque interlocutionibus et suos sensus aperiat et
|
|
litigantium deprehendat. Contra autem, qui sedatiores et
|
19.1
|
grauiores putantur, negant iudicem debere ante sententiam,
|
|
dum causa utrimque agitatur, quotiens aliqua re proposita
|
|
motus est, totiens significare quid sentiat. Euenturum enim
|
|
aiunt, ut, quia pro uarietate propositionum argumentorum-
|
5
|
que alius atque alius motus animi patiendus est, aliter atque
|
|
aliter eadem in causa eodemque in tempore sentire et inter-
|
|
loqui uideantur.
|
|
'Sed de his' inquit 'et ceteris huiuscemodi iudicialis officii
|
20.1
|
tractatibus et nos posthac, cum erit otium, dicere, quid
|
|
sentiamus, conabimur et praecepta Aelii Tuberonis super
|
|
officio iudicis, quae nuperrime legi, recensebimus. Quod
|
21.1
|
autem ad pecuniam pertinet, quam apud iudicem peti
|
|
dixisti, suadeo hercle tibi, utare M. Catonis, prudentissimi
|
|
uiri, consilio, qui in oratione, quam pro L. Turio contra Cn.
|
|
Gellium dixit, ita esse a maioribus traditum obseruatumque
|
5
|
ait, ut si, quod inter duos actum est, neque tabulis neque
|
|
testibus planum fieri possit, tum apud iudicem, qui de ea re
|
|
cognosceret, uter ex his uir melior esset, quaereretur et, si
|
|
pares essent seu boni pariter seu mali, tum illi, unde petitur,
|
|
crederetur ac secundum eum iudicaretur. In hac autem
|
22.1
|
causa, de qua tu ambigis, optimus est qui petit, unde
|
|
petitur deterrimus, et res est inter duos acta sine testibus.
|
|
Eas igitur et credas ei qui petit, condemnesque eum de quo
|
23.1
|
petitur, quoniam, sicuti dicis, duo pares non sunt et qui
|
|
petit melior est.'
|
|
Hoc quidem mihi tum Fauorinus, ut uirum philosophum
|
24.1
|
decuit, suasit. Sed maius ego altiusque id esse existimaui,
|
25.1
|
quam quod meae aetati et mediocritati conueniret, ut cogno-
|
|
uisse et condemnasse de moribus, non de probationibus
|
|
rei gestae uiderer; ut absoluerem tamen, inducere in animum
|
|
non quiui et propterea iuraui mihi non liquere atque ita
|
5
|
iudicatu illo solutus sum.
|
|
Verba ex oratione M. Catonis, cuius commeminit Fauori-
|
26.1
|
nus, haec sunt: 'Atque ego a maioribus memoria sic accepi:
|
|
si quis quid alter ab altero peterent, si ambo pares essent,
|
|
siue boni siue mali essent, quod duo res gessissent, uti testes
|
|
non interessent, illi, unde petitur, ei potius credendum esse.
|
5
|
Nunc si sponsionem fecisset Gellius cum Turio, ni uir melior
|
|
esset Gellius quam Turius, nemo, opinor, tam insanus esset,
|
|
qui iudicaret meliorem esse Gellium quam Turium: si non
|
|
melior Gellius est Turio, potius oportet credi, unde petitur.'
|
|