* * * 19.8.pr.1
  Adulescentulus Romae, priusquam Athenas concederem, 1.1
quando erat a magistris auditionibusque obeundis otium,
ad Frontonem Cornelium uisendi gratia pergebam sermoni-
busque eius purissimis bonarumque doctrinarum plenis
fruebar. Nec umquam factum est, quotiens eum uidimus 5
loquentemque audiuimus, quin rediremus fere cultiores
doctioresque. Veluti fuit illa quodam die sermocinatio illius 2.1
leui quidem de re, sed a Latinae tamen linguae studio non
abhorrens. Nam cum quispiam familiaris eius, bene eruditus 3.1
homo et tum poeta inlustris, liberatum esse se aquae inter-
cutis morbo diceret, quod 'harenis calentibus' esset usus, tum
adludens Fronto 'morbo quidem' inquit 'cares, sed uerbi
uitio non cares. Gaius enim Caesar, ille perpetuus dicta- 5
tor, Cn. Pompei socer, a quo familia et appellatio Caesarum
deinceps propagata est, uir ingenii praecellentis, sermonis
praeter alios suae aetatis castissimi, in libris, quos ad
M. Ciceronem de analogia conscripsit, "harenas" uitiose dici
existimat, quod "harena" numquam multitudinis numero 10
appellanda sit, sicuti neque "caelum" neque "triticum";
contra autem "quadrigas", etiamsi currus unus, equorum 4.1
quattuor iunctorum agmen unum sit, pluratiuo semper
numero dicendas putat sicut "arma" et "moenia" et "comi-
tia" et "inimicitias", nisi quid contra ea dicis, poetarum
pulcherrime, quo et te purges et non esse id uitium de- 5
monstres.'
  'De "caelo"' inquit ille 'et "tritico" non infitias eo, quin 5.1
singulo semper numero dicenda sint, neque de "armis" et
"moenibus" et "comitiis", quin figura multitudinis per-
petua censeantur; uidebimus autem potius de "inimicitiis" et 6.1
"quadrigis". Ac fortassean de "quadrigis" ueterum auctori-
tati concessero, "inimicitiam" tamen, sicuti "inscientiam"
et "inpotentiam" et "iniuriam", quae ratio est, quam-
obrem C. Caesar uel dictam esse a ueteribus uel dicendam 5
a nobis non putat, quando Plautus, linguae Latinae decus,
"deliciam" quoque ἑνικῶς dixerit pro deliciis?
    "mea" inquit "uoluptas, mea delicia."
"Inimicitiam" autem Q. Ennius in illo memoratissimo libro
dixit: 10
      "eo <ego>" inquit "ingenio natus sum:
    amicitiam atque inimicitiam in frontem promptam gero."
Sed enim "harenas" parum Latine dici quis, oro te, alius
aut scripsit aut dixit? Ac propterea peto, ut, si Gai Caesaris
liber prae manibus est, promi iubeas, ut quam confidenter 15
hoc dicat, aestimari a te possit.'
  Tunc prolato libro de analogia primo uerba haec ex eo 7.1
pauca memoriae mandaui. Nam cum supra dixisset neque 8.1
'caelum' 'triticum' ue neque 'harenam' multitudinis signifi-
cationem pati, 'num tu' inquit 'harum rerum natura accidere
arbitraris, quod "unam terram" ac "plures terras" et
"urbem" et "urbes" et "imperium" et "imperia" dicamus, 5
neque "quadrigas" in unam nominis figuram redigere neque
"harenam" in multitudinis appellationem conuertere pos-
simus?'
  His deinde uerbis lectis ibi Fronto ad illum poetam 9.1
'uideturne tibi' inquit 'C. Caesar de statu uerbi contra te
satis aperte satisque constanter pronuntiasse?' Tunc per- 10.1
motus auctoritate libri poeta: 'si a Caesare' inquit 'ius
prouocandi foret, ego nunc ab hoc Caesaris libro prouocas-
sem. Sed quoniam ipse rationem sententiae suae reddere
supersedit, nos te nunc rogamus, ut dicas, quam esse causam 5
uitii putes et in "quadriga" dicenda et in "harenis".' Tum 11.1
Fronto ita respondit: '"Quadrigae" semper, etsi multiiugae
non sunt, multitudinis tamen numero tenentur, quoniam
quattuor simul equi iuncti "quadrigae" quasi "quadriiugae"
uocantur, neque debet prorsus appellatio equorum plurium 5
includi in singularis numeri unitatem. Eandemque rationem 12.1
habet "harena", sed in specie dispari; nam cum "harena"
singulari numero dicta multitudinem tamen et copiam
significet minimarum, ex quibus constat, partium, indocte et
inscite "harenae" dici uidentur, tamquam id uocabulum 5
indigeat numeri amplitudine, cum ei singulariter dicto
ingenita sit naturalis sui multitudo. Sed haec ego' inquit
'dixi, non ut huius sententiae legisque fundus subscriptor-
que fierem, sed ut ne Caesaris, uiri docti, opinionem
ἀπαραμύθητον destituerem. Nam cur "caelum" semper ἑνικῶς 13.1
dicatur, "mare" et "terra" non semper, et "puluis", "uentus"
et "fumus" non semper, cur "indutias" et "caerimonias"
scriptores ueteres nonnumquam singulari numero appel-
lauerint, "ferias" et "nundinas" et "inferias" et "exsequias" 5
numquam, cur "mel" et "uinum" atque id genus cetera
numerum multitudinis capiant, "lac" non capiat, quaeri, 14.1
inquam, ista omnia et enucleari et extundi ab hominibus
negotiosis in ciuitate tam occupata non queunt. Quin his
quoque ipsis, quae iam dixi, demoratos uos esse uideo alicui,
opinor, negotio destinatos. Ite ergo nunc et, quando forte 15.1
erit otium, quaerite, an "quadrigam" et "harenas" dixerit e
cohorte illa dumtaxat antiquiore uel oratorum aliquis uel
poetarum, id est classicus adsiduusque aliquis scriptor, non
proletarius.' 5
  Haec quidem Fronto requirere nos iussit uocabula non 16.1
ea re, opinor, quod scripta esse in ullis ueterum libris
existumaret, sed ut nobis studium lectitandi in quaerendis
rarioribus uerbis exerceret. Quod unum ergo rarissimum 17.1
uidebatur, inuenimus 'quadrigam' numero singulari dictam
in libro saturarum M. Varronis, qui inscriptus est Ecdeme-
ticus. 'Harenas' autem πληθυντικῶς dictas minore studio 18.1
quaerimus, quia praeter C. Caesarem, quod equidem memi-
nerim, nemo id doctorum hominum dedit.