SATVRA XI
|
|
Atticus eximie si cenat, lautus habetur,
|
11.1
|
si Rutilus, demens. quid enim maiore cachinno
|
|
excipitur uolgi quam pauper Apicius? omnis
|
|
conuictus, thermae, stationes, omne theatrum
|
|
de Rutilo. nam dum ualida ac iuuenalia membra
|
5
|
sufficiunt galeae dumque ardent sanguine, fertur
|
|
non cogente quidem sed nec prohibente tribuno
|
|
scripturus leges et regia uerba lanistae.
|
|
multos porro uides, quos saepe elusus ad ipsum
|
|
creditor introitum solet expectare macelli,
|
10
|
et quibus in solo uiuendi causa palato est.
|
|
egregius cenat meliusque miserrimus horum
|
|
et cito casurus iam perlucente ruina.
|
|
interea gustus elementa per omnia quaerunt
|
|
numquam animo pretiis obstantibus; interius si
|
15
|
attendas, magis illa iuuant quae pluris ementur.
|
|
ergo haut difficile est perituram arcessere summam
|
|
lancibus oppositis uel matris imagine fracta,
|
|
et quadringentis nummis condire gulosum
|
|
fictile; sic ueniunt ad miscellanea ludi.
|
20
|
refert ergo quis haec eadem paret; in Rutilo nam
|
|
luxuria est, in Ventidio laudabile nomen
|
|
sumit et a censu famam trahit. illum ego iure
|
|
despiciam, qui scit quanto sublimior Atlas
|
|
omnibus in Libya sit montibus, hic tamen idem
|
25
|
ignorat quantum ferrata distet ab arca
|
|
sacculus. e caelo descendit γνῶθι σεαυτόν
|
|
figendum et memori tractandum pectore, siue
|
|
coniugium quaeras uel sacri in parte senatus
|
|
esse uelis; neque enim loricam poscit Achillis
|
30
|
Thersites, in qua se traducebat Vlixes;
|
|
ancipitem seu tu magno discrimine causam
|
|
protegere adfectas, te consule, dic tibi qui sis,
|
|
orator uehemens an Curtius et Matho buccae.
|
|
noscenda est mensura sui spectandaque rebus
|
35
|
in summis minimisque, etiam cum piscis emetur,
|
|
ne mullum cupias, cum sit tibi gobio tantum
|
|
in loculis. quis enim te deficiente crumina
|
|
et crescente gula manet exitus, aere paterno
|
|
ac rebus mersis in uentrem fenoris atque
|
40
|
argenti grauis et pecorum agrorumque capacem?
|
|
talibus a dominis post cuncta nouissimus exit
|
|
anulus, et digito mendicat Pollio nudo.
|
|
non praematuri cineres nec funus acerbum
|
|
luxuriae sed morte magis metuenda senectus.
|
45
|
hi plerumque gradus: conducta pecunia Romae
|
|
et coram dominis consumitur; inde, ubi paulum
|
|
nescio quid superest et pallet fenoris auctor,
|
|
qui uertere solum, Baias et ad ostrea currunt.
|
|
cedere namque foro iam non est deterius quam
|
50
|
Esquilias a feruenti migrare Subura.
|
|
ille dolor solus patriam fugientibus, illa
|
|
maestitia est, caruisse anno circensibus uno.
|
|
sanguinis in facie non haeret gutta, morantur
|
|
pauci ridiculum et fugientem ex urbe pudorem.
|
55
|
experiere hodie numquid pulcherrima dictu,
|
|
Persice, non praestem uita et moribus et re,
|
|
si laudem siliquas occultus ganeo, pultes
|
|
coram aliis dictem puero sed in aure placentas.
|
|
nam cum sis conuiua mihi promissus, habebis
|
60
|
Euandrum, uenies Tirynthius aut minor illo
|
|
hospes, et ipse tamen contingens sanguine caelum,
|
|
alter aquis, alter flammis ad sidera missus.
|
|
fercula nunc audi nullis ornata macellis.
|
|
de Tiburtino ueniet pinguissimus agro
|
65
|
haedulus et toto grege mollior, inscius herbae
|
|
necdum ausus uirgas humilis mordere salicti,
|
|
qui plus lactis habet quam sanguinis, et montani
|
|
asparagi, posito quos legit uilica fuso.
|
|
grandia praeterea tortoque calentia feno
|
70
|
oua adsunt ipsis cum matribus, et seruatae
|
|
parte anni quales fuerant in uitibus uuae,
|
|
Signinum Syriumque pirum, de corbibus isdem
|
|
aemula Picenis et odoris mala recentis
|
|
nec metuenda tibi, siccatum frigore postquam
|
75
|
autumnum et crudi posuere pericula suci.
|
|
haec olim nostri iam luxuriosa senatus
|
|
cena fuit. Curius paruo quae legerat horto
|
|
ipse focis breuibus ponebat holuscula, quae nunc
|
|
squalidus in magna fastidit conpede fossor,
|
80
|
qui meminit calidae sapiat quid uolua popinae.
|
|
sicci terga suis rara pendentia crate
|
|
moris erat quondam festis seruare diebus
|
|
et natalicium cognatis ponere lardum
|
|
accedente noua, si quam dabat hostia, carne.
|
85
|
cognatorum aliquis titulo ter consulis atque
|
|
castrorum imperiis et dictatoris honore
|
|
functus ad has epulas solito maturius ibat
|
|
erectum domito referens a monte ligonem.
|
|
cum tremerent autem Fabios durumque Catonem
|
90
|
et Scauros et Fabricium, rigidique seueros
|
|
censoris mores etiam collega timeret,
|
|
nemo inter curas et seria duxit habendum
|
|
qualis in Oceani fluctu testudo nataret,
|
|
clarum Troiugenis factura et nobile fulcrum;
|
95
|
sed nudo latere et paruis frons aerea lectis
|
|
uile coronati caput ostendebat aselli,
|
|
ad quod lasciui ludebant ruris alumni.
|
|
[tales ergo cibi qualis domus atque supellex.]
|
|
tunc rudis et Graias mirari nescius artes
|
100
|
urbibus euersis praedarum in parte reperta
|
|
magnorum artificum frangebat pocula miles,
|
|
ut phaleris gauderet ecus caelataque cassis
|
|
Romuleae simulacra ferae mansuescere iussae
|
|
imperii fato, geminos sub rupe Quirinos
|
105
|
ac nudam effigiem in clipeo uenientis et hasta
|
|
pendentisque dei perituro ostenderet hosti.
|
|
ponebant igitur Tusco farrata catino:
|
|
argenti quod erat solis fulgebat in armis.
|
|
omnia tunc quibus inuideas, si liuidulus sis.
|
110
|
templorum quoque maiestas praesentior, et uox
|
|
nocte fere media mediamque audita per urbem
|
|
litore ab Oceani Gallis uenientibus et dis
|
|
officium uatis peragentibus. his monuit nos,
|
|
hanc rebus Latiis curam praestare solebat
|
115
|
fictilis et nullo uiolatus Iuppiter auro.
|
|
illa domi natas nostraque ex arbore mensas
|
|
tempora uiderunt; hos lignum stabat ad usus,
|
|
annosam si forte nucem deiecerat eurus.
|
|
at nunc diuitibus cenandi nulla uoluptas,
|
120
|
nil rhombus, nil damma sapit, putere uidentur
|
|
unguenta atque rosae, latos nisi sustinet orbis
|
|
grande ebur et magno sublimis pardus hiatu
|
|
dentibus ex illis quos mittit porta Syenes
|
|
et Mauri celeres et Mauro obscurior Indus,
|
125
|
et quos deposuit Nabataeo belua saltu
|
|
iam nimios capitique graues. hinc surgit orexis,
|
|
hinc stomacho uires; nam pes argenteus illis,
|
|
anulus in digito quod ferreus. ergo superbum
|
|
conuiuam caueo, qui me sibi comparat et res
|
130
|
despicit exiguas. adeo nulla uncia nobis
|
|
est eboris, nec tessellae nec calculus ex hac
|
|
materia, quin ipsa manubria cultellorum
|
|
ossea. non tamen his ulla umquam obsonia fiunt
|
|
rancidula aut ideo peior gallina secatur.
|
135
|
sed nec structor erit cui cedere debeat omnis
|
|
pergula, discipulus Trypheri doctoris, apud quem
|
|
sumine cum magno lepus atque aper et pygargus
|
|
et Scythicae uolucres et phoenicopterus ingens
|
|
et Gaetulus oryx hebeti lautissima ferro
|
140
|
caeditur et tota sonat ulmea cena Subura.
|
|
nec frustum capreae subducere nec latus Afrae
|
|
nouit auis noster, tirunculus ac rudis omni
|
|
tempore et exiguae furtis inbutus ofellae.
|
|
plebeios calices et paucis assibus emptos
|
145
|
porriget incultus puer atque a frigore tutus,
|
|
non Phryx aut Lycius [non a mangone petitus
|
|
quisquam erit et magno]: cum posces, posce Latine.
|
|
idem habitus cunctis, tonsi rectique capilli
|
|
atque hodie tantum propter conuiuia pexi.
|
150
|
pastoris duri hic filius, ille bubulci.
|
|
suspirat longo non uisam tempore matrem
|
|
et casulam et notos tristis desiderat haedos
|
|
ingenui uoltus puer ingenuique pudoris,
|
|
qualis esse decet quos ardens purpura uestit,
|
155
|
nec pupillares defert in balnea raucus
|
|
testiculos, nec uellendas iam praebuit alas,
|
|
crassa nec opposito pauidus tegit inguina guto.
|
|
hic tibi uina dabit diffusa in montibus illis
|
|
a quibus ipse uenit, quorum sub uertice lusit.
|
160
|
[namque una atque eadem est uini patria atque ministri.]
|
|
forsitan expectes ut Gaditana canoro
|
|
incipiant prurire choro plausuque probatae
|
|
ad terram tremulo descendant clune puellae,
|
|
[spectant hoc nuptae iuxta recubante marito
|
165
|
quod pudeat narrare aliquem praesentibus ipsis.]
|
|
inritamentum ueneris languentis et acres
|
|
diuitis urticae [maior tamen ista uoluptas
|
|
alterius sexus]; magis ille extenditur, et mox
|
|
auribus atque oculis concepta urina mouetur.
|
170
|
non capit has nugas humilis domus. audiat ille
|
|
testarum crepitus cum uerbis, nudum olido stans
|
|
fornice mancipium quibus abstinet, ille fruatur
|
|
uocibus obscenis omnique libidinis arte,
|
|
qui Lacedaemonium pytismate lubricat orbem;
|
175
|
namque ibi fortunae ueniam damus. alea turpis,
|
|
turpe et adulterium mediocribus: haec eadem illi
|
|
omnia cum faciunt, hilares nitidique uocantur.
|
|
nostra dabunt alios hodie conuiuia ludos:
|
|
conditor Iliados cantabitur atque Maronis
|
180
|
altisoni dubiam facientia carmina palmam.
|
|
quid refert, tales uersus qua uoce legantur?
|
|
sed nunc dilatis auerte negotia curis
|
|
et gratam requiem dona tibi, quando licebit
|
|
per totum cessare diem. non fenoris ulla
|
185
|
mentio nec, prima si luce egressa reuerti
|
|
nocte solet, tacito bilem tibi contrahat uxor
|
|
umida suspectis referens multicia rugis
|
|
uexatasque comas et uoltum auremque calentem.
|
|
protinus ante meum quidquid dolet exue limen,
|
190
|
pone domum et seruos et quidquid frangitur illis
|
|
aut perit, ingratos ante omnia pone sodalis.
|
|
interea Megalesiacae spectacula mappae
|
|
Idaeum sollemne colunt, similisque triumpho
|
|
praeda caballorum praetor sedet ac, mihi pace
|
195
|
inmensae nimiaeque licet si dicere plebis,
|
|
totam hodie Romam circus capit, et fragor aurem
|
|
percutit, euentum uiridis quo colligo panni.
|
|
nam si deficeret, maestam attonitamque uideres
|
|
hanc urbem ueluti Cannarum in puluere uictis
|
200
|
consulibus. spectent iuuenes, quos clamor et audax
|
|
sponsio, quos cultae decet adsedisse puellae:
|
|
nostra bibat uernum contracta cuticula solem
|
|
effugiatque togam. iam nunc in balnea salua
|
|
fronte licet uadas, quamquam solida hora supersit
|
205
|
ad sextam. facere hoc non possis quinque diebus
|
|
continuis, quia sunt talis quoque taedia uitae
|
|
magna: uoluptates commendat rarior usus.
|
|