SATVRA X
|
|
Omnibus in terris, quae sunt a Gadibus usque
|
10.1
|
Auroram et Gangen, pauci dinoscere possunt
|
|
uera bona atque illis multum diuersa, remota
|
|
erroris nebula. quid enim ratione timemus
|
|
aut cupimus? quid tam dextro pede concipis ut te
|
5
|
conatus non paeniteat uotique peracti?
|
|
euertere domos totas optantibus ipsis
|
|
di faciles. nocitura toga, nocitura petuntur
|
|
militia; torrens dicendi copia multis
|
|
et sua mortifera est facundia; uiribus ille
|
10
|
confisus periit admirandisque lacertis;
|
|
sed pluris nimia congesta pecunia cura
|
|
strangulat et cuncta exuperans patrimonia census
|
|
quanto delphinis ballaena Britannica maior.
|
|
temporibus diris igitur iussuque Neronis
|
15
|
Longinum et magnos Senecae praediuitis hortos
|
|
clausit et egregias Lateranorum obsidet aedes
|
|
tota cohors: rarus uenit in cenacula miles.
|
|
pauca licet portes argenti uascula puri
|
|
nocte iter ingressus, gladium contumque timebis
|
20
|
et mota ad lunam trepidabis harundinis umbra:
|
|
cantabit uacuus coram latrone uiator.
|
|
prima fere uota et cunctis notissima templis
|
|
diuitiae, crescant ut opes, ut maxima toto
|
|
nostra sit arca foro. sed nulla aconita bibuntur
|
25
|
fictilibus; tunc illa time cum pocula sumes
|
|
gemmata et lato Setinum ardebit in auro.
|
|
iamne igitur laudas quod de sapientibus alter
|
|
ridebat, quotiens a limine mouerat unum
|
|
protuleratque pedem, flebat contrarius auctor?
|
30
|
sed facilis cuiuis rigidi censura cachinni:
|
|
mirandum est unde ille oculis suffecerit umor.
|
|
perpetuo risu pulmonem agitare solebat
|
|
Democritus, quamquam non essent urbibus illis
|
|
praetextae, trabeae, fasces, lectica, tribunal.
|
35
|
quid si uidisset praetorem curribus altis
|
|
extantem et medii sublimem puluere circi
|
|
in tunica Iouis et pictae Sarrana ferentem
|
|
ex umeris aulaea togae magnaeque coronae
|
|
tantum orbem, quanto ceruix non sufficit ulla?
|
40
|
quippe tenet sudans hanc publicus et, sibi consul
|
|
ne placeat, curru seruus portatur eodem.
|
|
da nunc et uolucrem, sceptro quae surgit eburno,
|
|
illinc cornicines, hinc praecedentia longi
|
|
agminis officia et niueos ad frena Quirites,
|
45
|
defossa in loculos quos sportula fecit amicos.
|
|
tum quoque materiam risus inuenit ad omnis
|
|
occursus hominum, cuius prudentia monstrat
|
|
summos posse uiros et magna exempla daturos
|
|
ueruecum in patria crassoque sub aere nasci.
|
50
|
ridebat curas nec non et gaudia uolgi,
|
|
interdum et lacrimas, cum Fortunae ipse minaci
|
|
mandaret laqueum mediumque ostenderet unguem.
|
|
ergo superuacua aut quae perniciosa petuntur?
|
|
propter quae fas est genua incerare deorum?
|
55
|
quosdam praecipitat subiecta potentia magnae
|
|
inuidiae, mergit longa atque insignis honorum
|
|
pagina. descendunt statuae restemque secuntur,
|
|
ipsas deinde rotas bigarum inpacta securis
|
|
caedit et inmeritis franguntur crura caballis.
|
60
|
iam strident ignes, iam follibus atque caminis
|
|
ardet adoratum populo caput et crepat ingens
|
|
Seianus, deinde ex facie toto orbe secunda
|
|
fiunt urceoli, pelues, sartago, matellae.
|
|
pone domi laurus, duc in Capitolia magnum
|
65
|
cretatumque bouem: Seianus ducitur unco
|
|
spectandus, gaudent omnes. 'quae labra, quis illi
|
|
uultus erat! numquam, si quid mihi credis, amaui
|
|
hunc hominem. sed quo cecidit sub crimine? quisnam
|
|
delator quibus indicibus, quo teste probauit?'
|
70
|
'nil horum; uerbosa et grandis epistula uenit
|
|
a Capreis.' 'bene habet, nil plus interrogo.' sed quid
|
|
turba Remi? sequitur fortunam, ut semper, et odit
|
|
damnatos. idem populus, si Nortia Tusco
|
|
fauisset, si oppressa foret secura senectus
|
75
|
principis, hac ipsa Seianum diceret hora
|
|
Augustum. iam pridem, ex quo suffragia nulli
|
|
uendimus, effudit curas; nam qui dabat olim
|
|
imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
|
|
continet atque duas tantum res anxius optat,
|
80
|
panem et circenses. 'perituros audio multos.'
|
|
'nil dubium, magna est fornacula.' 'pallidulus mi
|
|
Bruttidius meus ad Martis fuit obuius aram;
|
|
quam timeo, uictus ne poenas exigat Aiax
|
|
ut male defensus. curramus praecipites et,
|
85
|
dum iacet in ripa, calcemus Caesaris hostem.
|
|
sed uideant serui, ne quis neget et pauidum in ius
|
|
ceruice obstricta dominum trahat.' hi sermones
|
|
tunc de Seiano, secreta haec murmura uolgi.
|
|
uisne salutari sicut Seianus, habere
|
90
|
tantundem atque illi summas donare curules,
|
|
illum exercitibus praeponere, tutor haberi
|
|
principis angusta Caprearum in rupe sedentis
|
|
cum grege Chaldaeo? uis certe pila, cohortis,
|
|
egregios equites et castra domestica; quidni
|
95
|
haec cupias? et qui nolunt occidere quemquam
|
|
posse uolunt. sed quae praeclara et prospera tanti,
|
|
ut rebus laetis par sit mensura malorum?
|
|
huius qui trahitur praetextam sumere mauis
|
|
an Fidenarum Gabiorumque esse potestas
|
100
|
et de mensura ius dicere, uasa minora
|
|
frangere pannosus uacuis aedilis Vlubris?
|
|
ergo quid optandum foret ignorasse fateris
|
|
Seianum; nam qui nimios optabat honores
|
|
et nimias poscebat opes, numerosa parabat
|
105
|
excelsae turris tabulata, unde altior esset
|
|
casus et inpulsae praeceps inmane ruinae.
|
|
quid Crassos, quid Pompeios euertit et illum,
|
|
ad sua qui domitos deduxit flagra Quirites?
|
|
summus nempe locus nulla non arte petitus
|
110
|
magnaque numinibus uota exaudita malignis.
|
|
ad generum Cereris sine caede ac uulnere pauci
|
|
descendunt reges et sicca morte tyranni.
|
|
eloquium ac famam Demosthenis aut Ciceronis
|
|
incipit optare et totis quinquatribus optat
|
115
|
quisquis adhuc uno parcam colit asse Mineruam,
|
|
quem sequitur custos angustae uernula capsae.
|
|
eloquio sed uterque perit orator, utrumque
|
|
largus et exundans leto dedit ingenii fons.
|
|
ingenio manus est et ceruix caesa, nec umquam
|
120
|
sanguine causidici maduerunt rostra pusilli.
|
|
'o fortunatam natam me consule Romam:'
|
|
Antoni gladios potuit contemnere si sic
|
|
omnia dixisset. ridenda poemata malo
|
|
quam te, conspicuae diuina Philippica famae,
|
125
|
uolueris a prima quae proxima. saeuus et illum
|
|
exitus eripuit, quem mirabantur Athenae
|
|
torrentem et pleni moderantem frena theatri.
|
|
dis ille aduersis genitus fatoque sinistro,
|
|
quem pater ardentis massae fuligine lippus
|
130
|
a carbone et forcipibus gladiosque paranti
|
|
incude et luteo Volcano ad rhetora misit.
|
|
bellorum exuuiae, truncis adfixa tropaeis
|
|
lorica et fracta de casside buccula pendens
|
|
et curtum temone iugum uictaeque triremis
|
135
|
aplustre et summo tristis captiuos in arcu
|
|
humanis maiora bonis creduntur. ad hoc se
|
|
Romanus Graiusque et barbarus induperator
|
|
erexit, causas discriminis atque laboris
|
|
inde habuit: tanto maior famae sitis est quam
|
140
|
uirtutis. quis enim uirtutem amplectitur ipsam,
|
|
praemia si tollas? patriam tamen obruit olim
|
|
gloria paucorum et laudis titulique cupido
|
|
haesuri saxis cinerum custodibus, ad quae
|
|
discutienda ualent sterilis mala robora fici,
|
145
|
quandoquidem data sunt ipsis quoque fata sepulcris.
|
|
expende Hannibalem: quot libras in duce summo
|
|
inuenies? hic est quem non capit Africa Mauro
|
|
percussa oceano Niloque admota tepenti
|
|
rursus ad Aethiopum populos aliosque elephantos.
|
150
|
additur imperiis Hispania, Pyrenaeum
|
|
transilit. opposuit natura Alpemque niuemque:
|
|
diducit scopulos et montem rumpit aceto.
|
|
iam tenet Italiam, tamen ultra pergere tendit.
|
|
'acti' inquit 'nihil est, nisi Poeno milite portas
|
155
|
frangimus et media uexillum pono Subura.'
|
|
o qualis facies et quali digna tabella,
|
|
cum Gaetula ducem portaret belua luscum!
|
|
exitus ergo quis est? o gloria! uincitur idem
|
|
nempe et in exilium praeceps fugit atque ibi magnus
|
160
|
mirandusque cliens sedet ad praetoria regis,
|
|
donec Bithyno libeat uigilare tyranno.
|
|
finem animae, quae res humanas miscuit olim,
|
|
non gladii, non saxa dabunt nec tela, sed ille
|
|
Cannarum uindex et tanti sanguinis ultor
|
165
|
anulus. i, demens, et saeuas curre per Alpes
|
|
ut pueris placeas et declamatio fias.
|
|
unus Pellaeo iuueni non sufficit orbis,
|
|
aestuat infelix angusto limite mundi
|
|
ut Gyarae clausus scopulis paruaque Seripho;
|
170
|
cum tamen a figulis munitam intrauerit urbem,
|
|
sarcophago contentus erit. mors sola fatetur
|
|
quantula sint hominum corpuscula. creditur olim
|
|
uelificatus Athos et quidquid Graecia mendax
|
|
audet in historia, constratum classibus isdem
|
175
|
suppositumque rotis solidum mare; credimus altos
|
|
defecisse amnes epotaque flumina Medo
|
|
prandente et madidis cantat quae Sostratus alis.
|
|
ille tamen qualis rediit Salamine relicta,
|
|
in Corum atque Eurum solitus saeuire flagellis
|
180
|
barbarus Aeolio numquam hoc in carcere passos,
|
|
ipsum conpedibus qui uinxerat Ennosigaeum
|
|
(mitius id sane, quod non et stigmate dignum
|
|
credidit. huic quisquam uellet seruire deorum?)—
|
|
sed qualis rediit? nempe una naue, cruentis
|
185
|
fluctibus ac tarda per densa cadauera prora.
|
|
has totiens optata exegit gloria poenas.
|
|
'da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos.'
|
|
hoc recto uoltu, solum hoc et pallidus optas.
|
|
sed quam continuis et quantis longa senectus
|
190
|
plena malis! deformem et taetrum ante omnia uultum
|
|
dissimilemque sui, deformem pro cute pellem
|
|
pendentisque genas et talis aspice rugas
|
|
quales, umbriferos ubi pandit Thabraca saltus,
|
|
in uetula scalpit iam mater simia bucca.
|
195
|
plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille
|
|
hoc atque †ille† alio, multum hic robustior illo:
|
|
una senum facies, cum uoce trementia membra
|
|
et iam leue caput madidique infantia nasi;
|
|
frangendus misero gingiua panis inermi.
|
200
|
usque adeo grauis uxori natisque sibique,
|
|
ut captatori moueat fastidia Cosso.
|
|
non eadem uini atque cibi torpente palato
|
|
gaudia; nam coitus iam longa obliuio, uel si
|
|
coneris, iacet exiguus cum ramice neruus
|
205
|
et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
|
|
anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
|
|
canities? quid quod merito suspecta libido est
|
|
quae uenerem adfectat sine uiribus? aspice partis
|
|
nunc damnum alterius. nam quae cantante uoluptas,
|
210
|
sit licet eximius, citharoedo siue Seleuco
|
|
et quibus aurata mos est fulgere lacerna?
|
|
quid refert, magni sedeat qua parte theatri
|
|
qui uix cornicines exaudiet atque tubarum
|
|
concentus? clamore opus est ut sentiat auris
|
215
|
quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas.
|
|
praeterea minimus gelido iam in corpore sanguis
|
|
febre calet sola, circumsilit agmine facto
|
|
morborum omne genus, quorum si nomina quaeras,
|
|
promptius expediam quot amauerit Oppia moechos,
|
220
|
quot Themison aegros autumno occiderit uno,
|
|
quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus
|
|
pupillos, quot longa uiros exorbeat uno
|
|
Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus;
|
|
percurram citius quot uillas possideat nunc
|
225
|
quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
|
|
ille umero, hic lumbis, hic coxa debilis; ambos
|
|
perdidit ille oculos et luscis inuidet; huius
|
|
pallida labra cibum accipiunt digitis alienis,
|
|
ipse ad conspectum cenae diducere rictum
|
230
|
suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis, ad quem
|
|
ore uolat pleno mater ieiuna. sed omni
|
|
membrorum damno maior dementia, quae nec
|
|
nomina seruorum nec uoltum agnoscit amici
|
|
cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos
|
235
|
quos genuit, quos eduxit. nam codice saeuo
|
|
heredes uetat esse suos, bona tota feruntur
|
|
ad Phialen; tantum artificis ualet halitus oris,
|
|
quod steterat multis in carcere fornicis annis.
|
|
ut uigeant sensus animi, ducenda tamen sunt
|
240
|
funera natorum, rogus aspiciendus amatae
|
|
coniugis et fratris plenaeque sororibus urnae.
|
|
haec data poena diu uiuentibus, ut renouata
|
|
semper clade domus multis in luctibus inque
|
|
perpetuo maerore et nigra ueste senescant.
|
245
|
rex Pylius, magno si quicquam credis Homero,
|
|
exemplum uitae fuit a cornice secundae.
|
|
felix nimirum, qui tot per saecula mortem
|
|
distulit atque suos iam dextra conputat annos,
|
|
quique nouum totiens mustum bibit. oro parumper
|
250
|
attendas quantum de legibus ipse queratur
|
|
fatorum et nimio de stamine, cum uidet acris
|
|
Antilochi barbam ardentem, cum quaerit ab omni,
|
|
quisquis adest, socio cur haec in tempora duret,
|
|
quod facinus dignum tam longo admiserit aeuo.
|
255
|
haec eadem Peleus, raptum cum luget Achillem,
|
|
atque alius, cui fas Ithacum lugere natantem.
|
|
incolumi Troia Priamus uenisset ad umbras
|
|
Assaraci magnis sollemnibus Hectore funus
|
|
portante ac reliquis fratrum ceruicibus inter
|
260
|
Iliadum lacrimas, ut primos edere planctus
|
|
Cassandra inciperet scissaque Polyxena palla,
|
|
si foret extinctus diuerso tempore, quo non
|
|
coeperat audaces Paris aedificare carinas.
|
|
longa dies igitur quid contulit? omnia uidit
|
265
|
euersa et flammis Asiam ferroque cadentem.
|
|
tunc miles tremulus posita tulit arma tiara
|
|
et ruit ante aram summi Iouis ut uetulus bos,
|
|
qui domini cultris tenue et miserabile collum
|
|
praebet ab ingrato iam fastiditus aratro.
|
270
|
exitus ille utcumque hominis, sed torua canino
|
|
latrauit rictu quae post hunc uixerat uxor.
|
|
festino ad nostros et regem transeo Ponti
|
|
et Croesum, quem uox iusti facunda Solonis
|
|
respicere ad longae iussit spatia ultima uitae.
|
275
|
exilium et carcer Minturnarumque paludes
|
|
et mendicatus uicta Carthagine panis
|
|
hinc causas habuere; quid illo ciue tulisset
|
|
natura in terris, quid Roma beatius umquam,
|
|
si circumducto captiuorum agmine et omni
|
280
|
bellorum pompa animam exhalasset opimam,
|
|
cum de Teutonico uellet descendere curru?
|
|
prouida Pompeio dederat Campania febres
|
|
optandas, sed multae urbes et publica uota
|
|
uicerunt; igitur Fortuna ipsius et urbis
|
285
|
seruatum uicto caput abstulit. hoc cruciatu
|
|
Lentulus, hac poena caruit ceciditque Cethegus
|
|
integer et iacuit Catilina cadauere toto.
|
|
formam optat modico pueris, maiore puellis
|
|
murmure, cum Veneris fanum uidet, anxia mater
|
290
|
usque ad delicias uotorum. 'cur tamen' inquit
|
|
'corripias? pulchra gaudet Latona Diana.'
|
|
sed uetat optari faciem Lucretia qualem
|
|
ipsa habuit, cuperet Rutilae Verginia gibbum
|
|
accipere †atque suum† Rutilae dare. filius autem
|
295
|
corporis egregii miseros trepidosque parentes
|
|
semper habet: rara est adeo concordia formae
|
|
atque pudicitiae. sanctos licet horrida mores
|
|
tradiderit domus ac ueteres imitata Sabinos,
|
|
praeterea castum ingenium uoltumque modesto
|
300
|
sanguine feruentem tribuat natura benigna
|
|
larga manu (quid enim puero conferre potest plus
|
|
custode et cura natura potentior omni?),
|
|
non licet esse uiro; nam prodiga corruptoris
|
|
improbitas ipsos audet temptare parentes:
|
305
|
tanta in muneribus fiducia. nullus ephebum
|
|
deformem saeua castrauit in arce tyrannus,
|
|
nec praetextatum rapuit Nero loripedem nec
|
|
strumosum atque utero pariter gibboque tumentem.
|
|
i nunc et iuuenis specie laetare tui, quem
|
310
|
maiora expectant discrimina. fiet adulter
|
|
publicus et poenas metuet quascumque mariti
|
|
†irati† debet, nec erit felicior astro
|
|
Martis, ut in laqueos numquam incidat. exigit autem
|
|
interdum ille dolor plus quam lex ulla dolori
|
315
|
concessit: necat hic ferro, secat ille cruentis
|
|
uerberibus, quosdam moechos et mugilis intrat.
|
|
sed tuus Endymion dilectae fiet adulter
|
|
matronae. mox cum dederit Seruilia nummos
|
|
fiet et illius quam non amat, exuet omnem
|
320
|
corporis ornatum; quid enim ulla negauerit udis
|
|
inguinibus, siue est haec Oppia siue Catulla?
|
|
deterior totos habet illic femina mores.
|
|
'sed casto quid forma nocet?' quid profuit immo
|
|
Hippolyto graue propositum, quid Bellerophonti?
|
325
|
erubuit †nempe haec† ceu fastidita repulso
|
|
nec Stheneboea minus quam Cressa excanduit, et se
|
|
concussere ambae. mulier saeuissima tunc est
|
|
cum stimulos odio pudor admouet. elige quidnam
|
|
suadendum esse putes cui nubere Caesaris uxor
|
330
|
destinat. optimus hic et formonsissimus idem
|
|
gentis patriciae rapitur miser extinguendus
|
|
Messalinae oculis; dudum sedet illa parato
|
|
flammeolo Tyriusque palam genialis in hortis
|
|
sternitur et ritu decies centena dabuntur
|
335
|
antiquo, ueniet cum signatoribus auspex.
|
|
haec tu secreta et paucis commissa putabas?
|
|
non nisi legitime uolt nubere. quid placeat dic.
|
|
ni parere uelis, pereundum erit ante lucernas;
|
|
si scelus admittas, dabitur mora paruula, dum res
|
340
|
nota urbi et populo contingat principis aurem.
|
|
dedecus ille domus sciet ultimus. interea tu
|
|
obsequere imperio, si tanti uita dierum
|
|
paucorum. quidquid leuius meliusque putaris,
|
|
praebenda est gladio pulchra haec et candida ceruix.
|
345
|
nil ergo optabunt homines? si consilium uis,
|
|
permittes ipsis expendere numinibus quid
|
|
conueniat nobis rebusque sit utile nostris;
|
|
nam pro iucundis aptissima quaeque dabunt di.
|
|
carior est illis homo quam sibi. nos animorum
|
350
|
inpulsu et caeca magnaque cupidine ducti
|
|
coniugium petimus partumque uxoris, at illis
|
|
notum qui pueri qualisque futura sit uxor.
|
|
ut tamen et poscas aliquid uoueasque sacellis
|
|
exta et candiduli diuina tomacula porci,
|
355
|
orandum est ut sit mens sana in corpore sano.
|
|
fortem posce animum mortis terrore carentem,
|
|
qui spatium uitae extremum inter munera ponat
|
|
naturae, qui ferre queat quoscumque labores,
|
|
nesciat irasci, cupiat nihil et potiores
|
360
|
Herculis aerumnas credat saeuosque labores
|
|
et uenere et cenis et pluma Sardanapalli.
|
|
monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe
|
|
tranquillae per uirtutem patet unica uitae.
|
|
nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
|
365
|
nos facimus, Fortuna, deam caeloque locamus.
|
|