C. PLINIVS ARISTONI SVO S.
|
|
Cum sis peritissimus et priuati iuris et publici, cuius pars
|
8.14.1.1
|
senatorium est, cupio ex te potissimum audire, errauerim in
|
|
senatu proxime necne, non ut in praeteritum (serum enim),
|
|
uerum ut in futurum si quid simile inciderit erudiar. Dices:
|
2.1
|
'Cur quaeris quod nosse debebas?' Priorum temporum serui-
|
|
tus ut aliarum optimarum artium, sic etiam iuris senatorii
|
|
obliuionem quandam et ignorantiam induxit. Quotus enim
|
3.1
|
quisque tam patiens, ut uelit discere, quod in usu non sit
|
|
habiturus? Adde quod difficile est tenere quae acceperis nisi
|
|
exerceas. Itaque reducta libertas rudes nos et imperitos
|
|
deprehendit; cuius dulcedine accensi, cogimur quaedam
|
5
|
facere ante quam nosse. Erat autem antiquitus institutum,
|
4.1
|
ut a maioribus natu non auribus modo uerum etiam oculis
|
|
disceremus, quae facienda mox ipsi ac per uices quasdam
|
|
tradenda minoribus haberemus. Inde adulescentuli statim
|
5.1
|
castrensibus stipendiis imbuebantur ut imperare parendo,
|
|
duces agere dum sequuntur adsuescerent; inde honores peti-
|
|
turi adsistebant curiae foribus, et consilii publici spectatores
|
|
ante quam consortes erant. Suus cuique parens pro magistro,
|
6.1
|
aut cui parens non erat maximus quisque et uetustissimus pro
|
|
parente. Quae potestas referentibus, quod censentibus ius,
|
|
quae uis magistratibus, quae ceteris libertas, ubi cedendum
|
|
ubi resistendum, quod silentii tempus, quis dicendi modus,
|
5
|
quae distinctio pugnantium sententiarum, quae exsecutio
|
|
prioribus aliquid addentium, omnem denique senatorium
|
|
morem (quod fidissimum percipiendi genus) exemplis doce-
|
|
bantur. At nos iuuenes fuimus quidem in castris; sed cum
|
7.1
|
suspecta uirtus, inertia in pretio, cum ducibus auctoritas nulla,
|
|
nulla militibus uerecundia, nusquam imperium nusquam
|
|
obsequium, omnia soluta turbata atque etiam in contrarium
|
|
uersa, postremo obliuiscenda magis quam tenenda. Iidem
|
8.1
|
prospeximus curiam, sed curiam trepidam et elinguem, cum
|
|
dicere quod uelles periculosum, quod nolles miserum esset.
|
|
Quid tunc disci potuit, quid didicisse iuuit, cum senatus
|
|
aut ad otium summum aut ad summum nefas uocaretur, et
|
5
|
modo ludibrio modo dolori retentus numquam seria, tristia
|
|
saepe censeret? Eadem mala iam senatores, iam participes
|
9.1
|
malorum multos per annos uidimus tulimusque; quibus
|
|
ingenia nostra in posterum quoque hebetata fracta con-
|
|
tusa sunt. Breue tempus (nam tanto breuius omne quanto
|
10.1
|
felicius tempus) quo libet scire quid simus, libet exercere
|
|
quod scimus. Quo iustius peto primum ut errori, si quis est
|
|
error, tribuas ueniam, deinde medearis scientia tua cui
|
|
semper fuit curae, sic iura publica ut priuata sic antiqua ut
|
5
|
recentia sic rara ut adsidua tractare. Atque ego arbitror illis
|
11.1
|
etiam, quibus plurimarum rerum agitatio frequens nihil esse
|
|
ignotum patiebatur, genus quaestionis quod adfero ad te aut
|
|
non satis tritum aut etiam inexpertum fuisse. Hoc et ego
|
|
excusatior si forte sum lapsus, et tu dignior laude, si potes id
|
5
|
quoque docere quod in obscuro est an didiceris.
|
|
Referebatur de libertis Afrani Dextri consulis incertum
|
12.1
|
sua an suorum manu, scelere an obsequio perempti. Hos
|
|
alius (Quis? Ego; sed nihil refert) post quaestionem supplicio
|
|
liberandos, alius in insulam relegandos, alius morte puniendos
|
|
arbitrabatur. Quarum sententiarum tanta diuersitas erat, ut
|
5
|
non possent esse nisi singulae. Quid enim commune habet
|
13.1
|
occidere et relegare? Non hercule magis quam relegare et
|
|
absoluere; quamquam propior aliquanto est sententiae rele-
|
|
gantis, quae absoluit, quam quae occidit (utraque enim ex
|
|
illis uitam relinquit, haec adimit), cum interim et qui morte
|
5
|
puniebant et qui relegabant, una sedebant et temporaria
|
|
simulatione concordiae discordiam differebant. Ego postu-
|
14.1
|
labam, ut tribus sententiis constaret suus numerus, nec se
|
|
breuibus indutiis duae iungerent. Exigebam ergo ut qui capi-
|
|
tali supplicio adficiendos putabant, discederent a relegante,
|
|
nec interim contra absoluentes mox dissensuri congregaren-
|
5
|
tur, quia paruolum referret an idem displiceret, quibus non
|
|
idem placuisset. Illud etiam mihi permirum uidebatur, eum
|
15.1
|
quidem qui libertos relegandos, seruos supplicio adficiendos
|
|
censuisset, coactum esse diuidere sententiam; hunc autem qui
|
|
libertos morte multaret, cum relegante numerari. Nam si
|
|
oportuisset diuidi sententiam unius, quia res duas compre-
|
5
|
hendebat, non reperiebam quamadmodum posset iungi sen-
|
|
tentia duorum tam diuersa censentium.
|
|
Atque adeo permitte mihi sic apud te tamquam ibi, sic
|
16.1
|
peracta re tamquam adhuc integra rationem iudicii mei red-
|
|
dere, quaeque tunc carptim multis obstrepentibus dixi, nunc
|
|
per otium iungere. Fingamus tres omnino iudices in hanc
|
17.1
|
causam datos esse; horum uni placuisse perire libertos, alteri
|
|
relegari, tertio absolui. Vtrumne sententiae duae collatis
|
|
uiribus nouissimam periment, an separatim una quaeque
|
|
tantundem quantum altera ualebit, nec magis poterit cum
|
5
|
secunda prima conecti quam secunda cum tertia? Igitur in
|
18.1
|
senatu quoque numerari tamquam contrariae debent, quae
|
|
tamquam diuersae dicuntur. Quodsi unus atque idem et per-
|
|
dendos censeret et relegandos, num ex sententia unius et
|
|
perire possent et relegari? Num denique omnino una sententia
|
5
|
putaretur, quae tam diuersa coniungeret? Quemadmodum
|
19.1
|
igitur, cum alter puniendos, alter censeat relegandos, uideri
|
|
potest una sententia quae dicitur a duobus, quae non uide-
|
|
retur una, si ab uno diceretur? Quid? lex non aperte docet
|
|
dirimi debere sententias occidentis et relegantis, cum ita
|
5
|
discessionem fieri iubet: 'Qui haec censetis, in hanc partem,
|
|
qui alia omnia, in illam partem ite qua sentitis'? Examina
|
|
singula uerba et expende: 'qui haec censetis', hoc est qui rele-
|
|
gandos putatis, 'in hanc partem', id est in eam in qua sedet
|
|
qui censuit relegandos. Ex quo manifestum est non posse in
|
20.1
|
eadem parte remanere eos, qui interficiendos arbitrantur.
|
|
'Qui alia omnia': animaduertis, ut non contenta lex dicere
|
|
'alia' addiderit 'omnia'. Num ergo dubium est alia omnia sen-
|
|
tire eos qui occidunt quam qui relegant? 'In illam partem
|
5
|
ite qua sentitis': nonne uidetur ipsa lex eos qui dissentiunt
|
|
in contrariam partem uocare cogere impellere? Non consul
|
|
etiam, ubi quisque remanere, quo transgredi debeat, non
|
|
tantum sollemnibus uerbis, sed manu gestuque demonstrat?
|
|
At enim futurum est ut si diuidantur sententiae interficientis
|
21.1
|
et relegantis, praeualeat illa quae absoluit. Quid istud ad cen-
|
|
sentes? quos certe non decet omnibus artibus, omni ratione
|
|
pugnare, ne fiat quod est mitius. Oportet tamen eos qui
|
|
puniunt et qui relegant, absoluentibus primum, mox inter se
|
5
|
comparari. Scilicet ut in spectaculis quibusdam sors aliquem
|
|
seponit ac seruat, qui cum uictore contendat, sic in senatu
|
|
sunt aliqua prima, sunt secunda certamina, et ex duabus
|
|
sententiis eam, quae superior exstiterit, tertia exspectat.
|
|
Quid, quod prima sententia comprobata ceterae perimuntur?
|
22.1
|
Qua ergo ratione potest esse non unus atque idem locus sen-
|
|
tentiarum, quarum nullus est postea? Planius repetam. Nisi
|
23.1
|
dicente sententiam eo qui relegat, illi qui puniunt capite initio
|
|
statim in alia discedant, frustra postea dissentient ab eo cui
|
|
paulo ante consenserint. Sed quid ego similis docenti? cum
|
24.1
|
discere uelim, an sententias diuidi an iri in singulas opor-
|
|
tuerit. Obtinui quidem quod postulabam; nihilo minus tamen
|
|
quaero, an postulare debuerim. Quemadmodum obtinui?
|
|
Qui ultimum supplicium sumendum esse censebat, nescio an
|
5
|
iure, certe aequitate postulationis meae uictus, omissa sen-
|
|
tentia sua accessit releganti, ueritus scilicet ne, si diuiderentur
|
|
sententiae, quod alioqui fore uidebatur, ea quae absoluen-
|
|
dos esse censebat numero praeualeret. Etenim longe plures in
|
|
hac una quam in duabus singulis erant. Tum illi quoque qui
|
25.1
|
auctoritate eius trahebantur, transeunte illo destituti reli-
|
|
querunt sententiam ab ipso auctore desertam, secutique sunt
|
|
quasi transfugam quem ducem sequebantur. Sic ex tribus
|
26.1
|
sententiis duae factae, tenuitque ex duabus altera tertia
|
|
expulsa, quae, cum ambas superare non posset, elegit ab utra
|
|
uinceretur. Vale.
|
|