ACTVS III
Sostrata Canthara
So. Obsecro, mea nutrix, quid nunc fiet? Ca. quid fiet, rogas? 288
recte edepol spero. modo dolores, mea tu, occipiunt primulum:
iam nunc times, quasi numquam adfueris, numquam tute pepereris? 290
So. miseram me, neminem habeo (solae sumu'; Geta autem hic non adest)
nec quem ad obstetricem mittam, nec qui accersat Aeschinum.
Ca. pol is quidem iăm hĭc aderit; nam numquam unum intermittit diem
quin semper veniat. So. solu' m<³ea>³rum miseriarumst remedium.
Ca. e re nata meliu' fieri haud potuit quam factumst, era, 295
quando vitium oblatumst, quod ad illum attinet potissimum,
talem, tali genere atque animo, natum ex tanta familia.
So. ita pol est ut dici': salvo' nobis d<³eo>³s quaeso ut siet.
Geta Sostrata Canthara
Ge. Nunc illud est quom, si omnia omnes sua consilia conferant
atque huic malo salutem quaerant, auxili nil adferant, 300
quod mihique eraeque filiaeque erilist. vae misero mihi!
tot res repente circumvallant se unde emergi non potest:
vis egestas iniustitia solitudo infamia.
hoccin saeclum! o scelera, o genera sacrilega, ŏ hominem inpium!
So. me miseram, quidnam est quod sic video timidum et properantem Getam? 305
Ge. quem neque fides neque iusiurandum neque ĭllum misericordia
repressit neque reflexit neque quod partus instabat prope
quoi miserae indigne per vim vitium obtulerat. So. non intellego
satius quae loquitur. Ca. propius obsecro accedamu', Sostrata. Ge. ah
me miserum, vix sum compos animi, ita ardeo iracundia. 310
nil est quod malim quăm ĭllam totam familiam darĭ mi obviam,
ut ego iram hanc in eos evomam omnem, dum aegritudo haec est recens.
satis mihi id habeam supplici dŭm illos ulciscar modo.
seni animam primum exstinguerem ipsi quĭ ĭllud produxit scelus;
tum autem Syrum inpulsorem, vah, quibus illum lacerarem modis! 315
sublime[m] medium primum arriperem et capite in terra statuerem,
ut cerebro dispergat viam;
adulescenti ipsi eriperem oculos, post haec praecipitem darem;
ceteros—ruerem agerem raperem tunderem et prosternerem.
sed cesso eram hoc malo inpertiri propere? So. revocemus: Geta. Ge. hem 320
quisqui's, sine me. So. ego sum Sostrata. Ge. ubi east? tĕ ĭpsam quaerito.
<So.> tĕ ĕxspecto; oppido opportune te obtulisti mi obviam.
<Ge.> era . . So. quid est? quid trepidas? Ge. ei mihi! Ca. quid festinas, mi Geta?
animam recipe. Ge. prorsu' . . So. quid ĭstuc "prorsus" ergost? Ge. periimus;
actumst. So. eloquere obsecro te quid sit. Ge. iam . . So. quid "iam," Geta? 325
Ge. Aeschinus . . So. quid is ergo? Ge. alienus est ab nostra familia. So. hem
perii. quare? Ge. amare occepit aliam. So. vae miserae mihi!
Ge. neque id ŏcculte fert, ab lenone ipsus eripuit palam.
So. satin hoc certumst? Ge. certum; hisce oculis egomet vidi, Sostrata. So. ah
me miseram! quid iam credas aut quoi credas? nostrumne Aeschinum, 330
nostram vitam omnium, in quo nostrae spes opesque omnes sitae
erant? qui sine hac iurabat se unum numquam victurum diem?
qui se in sui gremio positurum puerum dicebat patris,
ita obsecraturum ut liceret hanc sibi ŭxorem ducere?
Ge. era, lacrumas mitte ac potiu' quod ad hanc rem opus est porro prospice: 335
patiamurne an narremu' quoipiam? Ca. au au, mĭ homo, sanun es?
an hŏc proferendum tibi videtur esse? Ge. miquidem non placet.
iam primum illum alieno animo a nobis esse res ipsa indicat.
nunc si hoc palam proferimus ille infitias ibit, sat scio:
tua fama et gnatae vita in dubium veniet. tum si maxume 340
fateatur, quŏm amat aliam, non est utile hanc illi dari.
quapropter quoquo pacto tacitost opus. So. ah minime gentium:
non faciam. Ge. quid ages? So. proferam. Ca. hem, mea Sostrata, vidĕ quam rem agis.
So. peiore res loco non potis est esse quam in quo nunc sitast.
primum indotatast; tum praeterea, quae secunda <³ei>³ dos erat, 345
periit: pro virgini darĭ nuptum non potest. hoc relicuomst:
si infitias ibit, testi' mecum est anulus quem miserat.
postremo, quando ego consciā mihi sum a me culpam esse hanc procul
neque pretium neque rem ullam intercessisse illa aut me indignam, Geta,
experiar. Ge. quid ĭstic? cedo ut meliu' dicas. So. tu, quantum potes<t>, 350
abi ătque Hegioni cognato huiu' rem enarrato omnem ordine;
năm ĭs nostro Simulo f<³ui>³t summus et nos coluit maxume.
Ge. năm hĕrcle aliu' nemo respiciet nos. So. propera tu, mea Canthara,
curre, obstetricem accerse, ut quom opu' sit ne in mora nobis siet.
Demea Syrvs Dromo
De. Disperii! Ctesiphonem audivi filium 355
una fuisse in raptione cum Aeschino.
id misero restat mihi mali si illum potest,
quĭ aliquoi r<³ei>³st, etiam eum ăd nequitiem adducere.
ubi ego ĭllum quaeram? credo abductum in ganeum
aliquo: persuasit ille inpuru', sat scio. 360
sed ĕccum Syrum ire video: hinc scibo iam ubi siet.
atque hercle hic de grege illost: si me senserit
<³eu>³m quaeritare, numquam dicet carnufex.
non ostendam id me velle. Sy. omnem rem modo seni
quo pacto haberet enarramus ordine: 365
nil quicquam vidi laetius. De. pro Iuppiter,
hominis stultitiam! Sy. conlaudavit filium;
mihi, qui id dedissem consilium, egit gratias.
De. disrumpor! Sy. argentum adnumeravit ilico;
dedit praeterea in sumptum dimidium minae; 370
id distributum sane est ex sententia. De. em
huic mandes siquid recte curatum velis!
Sy. ehĕm Demea, haud aspexeram te. quid agitur?
De. quid agatur? vostram nequeo mirari satis
rationem. Sy. est hercle inepta, ne dicam dolo, atque 375
absurda. piscis ceteros purga, Dromo;
gongrum istum maxumum in aqua sinito ludere
tantisper: ubi ego venero, exossabitur;
priu' nolo. De. haecin flagitia! Sy. miquidem non placent
et clamo saepe. salsamenta haec, Stephanio, 380
fac macerentur pulchre. De. di vostram fidem,
utrum studione id sibi habet an laudi putat
fore si perdiderit gnatum? vae misero mihi!
videre videor iam diem illum quom hinc egens
profugiet aliquo militatum. Sy. o Demea, 385
istuc est sapere, non quod ante pedes modost
videre sed etiam illa quae futura sunt
prospicere. De. quid? ĭstaec iam penes vos psaltriast?
Sy. ellam intus. De. eho ăn domist habituru'? Sy. credo, ut est
dementia. De. haecin fieri! Sy. inepta lenitas 390
patris et facilitas prava. De. fratri' me quidem
pudet pigetque. Sy. nimium inter vos, Demea, ac
(non quia ades praesens dico hoc) pernimium interest.
tu quantu' quantu's nil nisi sapientia es,
ill' somnium. sineres vero illum tu tuom 395
facere haec? De. sinerem illum? aut non sex totis mensibus
prius olfecissem quăm ĭlle quicquam coeperet?
Sy. vigilantiam t<³ua>³m tu mihi narras? De. sic siet
modo ŭt nunc est quaeso. Sy. ut quisque suŏm volt esse itast.
De. quid eum? vidistin hodie? Sy. t<³uo>³mne filium? 400
(abigam hunc rus.) iamdudum aliquid ruri agere arbitror.
De. satĭn scis ibi esse? Sy. oh qui egomet produxi. De. optumest:
metui ne haereret hic. Sy. atque iratum admodum.
De. quid autem? Sy. adortust iurgio fratrem apŭd forum
de psaltria ista[c]. De. ain vero? Sy. vah nil reticuit. 405
năm ŭt numerabatur forte argentum, intervenit
homŏ de inproviso: coepit clamare "[o] Aeschine,
haecin flagitia facere te! haec te admittere
indigna genere nostro!" De. oh lacrumo gaudio!
Sy. "non tu hoc argentum perdi' sed vitam tuam." 410
De. salvos sit! spero, est simili' maiorum suom. Sy. hui!
De. Syre, praeceptorum plenust istorum ille. Sy. phy!
domi habuit unde disceret. De. fit sedulo:
nil praetermitto; consuefacio; denique
inspicere, tamquam in speculum, in vitas omnium 415
iubeo atque ex aliis sumere exemplum sibi:
"hoc facito." Sy. recte sane. De. "hoc fugito." Sy. callide.
De. "hoc laudist." Sy. istaec res est. De. "hoc vitio datur."
Sy. probissime. De. porro autem . . Sy. non hercle otiumst
nunc mi auscultandi. piscis ex sententia 420
nactus sum: î mihi ne corrumpantur cautiost.
nam id nobis tam flagitiumst quam illa, Demea,
non facere vobis quae modo dixti; et quod queo
conservis ad eundem istunc praecipio modum:
"hoc salsumst, hoc adustumst, hoc lautumst parum; 425
illud recte: iterum sic memento." sedulo
moneo quae possum pro mea sapientia:
postremo, tamquam in speculum, in patinas, Demea,
inspicere iubeo et moneo quid facto usu' sit.
inepta haec esse nos quae facimus sentio; 430
verum quid facias? ut homost ita morem geras.
numquid vis? De. mentem vobis meliorem dari.
Sy. tu rus hinc ibi'? De. recta. Sy. nam quid tu hic agas,
ubi siquid bene praecipias nemo obtemperat?—
Demea
ego vero hinc abeo, quando is quam ob rem huc veneram 435
rus abiit: illum curo unum, ille ad me attinet:
quando ita volt frater, de istoc ipse viderit.
sed quis ĭllic est procul quem video? estne Hegio
tribuli' noster? si sati' cerno is hĕrclest. vaha
homo amicu' nobis iam inde a puero (o di boni, 440
nĕ ĭlliu' modĭ iam magna nobis civium
paenuriast), homo ăntiqua virtute ac fide!
haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice.
quam gaudeo! ubi etiam huiu' generi' reliquias
restare video, [v]ah vivere etiam nunc lubet. 445
opperiar hominem hic ut salutem et conloquar.
Hegio Demea Geta (Pamphila)
He. Pro dĭ ĭnmortales, facinus indignum, Geta!
quid narras! Ge. sic est factum. He. ex illan familia
tăm ĭnliberale facinus esse ortum! [o] Aeschine,
pol haud paternum istuc dedisti. De. vidĕlicet 450
de psaltria hac audivit: id ĭlli nunc dolet
alieno, pater is nihili pendit. ei mihi!
utinam hic prope adesset alicubi atque audiret haec!
He. nisi facient quaĕ ĭllos aequomst, haud sic auferent.
Ge. in te spes omnis, Hegio, nobis sitast: 455
te solum habemu', tŭ ĕs patronu', tu pater:
ille tibi moriens nos commendavit senex:
si deseris tu periimus. He. cavĕ dixeris:
neque faciam neque me sati' pie posse arbitror.
De. adibo. salvere Hegionem plurumum 460
iubeo. He. oh te quaerebam ipsum: salve, Demea.
De. quid autem? He. maior filius tuos Aeschinus,
quem fratri adoptandum dedisti, neque boni
neque liberalis functus officiumst viri.
De. quid ĭstuc est? He. nostrum amicum noras Simulum atque 465
aequalem. De. quidni? He. filiam eius virginem
vitiavit. De. hem. He. manĕ: nondum audisti, Demea,
quod est gravissimum. De. an quid est etiam amplius?
He. vero amplius; nam hoc quidĕm ferundum aliquo modost:
persuasit nox amor vinum adulescentia: 470
humanumst. ubi scit factum, ad matrem virginis
venit ipsus ultro lacrumans orans obsecrans
fidem dans, iurans sĕ ĭllam ducturum domum.
ignotumst tacitumst creditumst. virgo ex eo
compressu gravida factast (mensi' [hic] decumus est); 475
ill' bonu' vir nobis psaltriam, si dis placet,
paravit quicum vivat, illam deserit.
De. pro certo tŭ ĭstaec dici'? He. mater virginis
in mediost, ipsa virgo, res ipsa, hic Geta
praeterea, ut captus[es]t servolorum, non malus 480
neque iners: alit illas, solus omnem familiam
sustentat: hunc abduce vinci, quaere rem.
Ge. immo hercle extorque, nisi ita factumst, Demea.
postremo non negabit: coram ipsum cedo.
De. pudet: nec quid agam nec quid huic respondeam 485
scio. Pa. {⁴¹intus}⁴¹ miseram me, differor doloribus!
Iuno Lucina, fer opem! serva me obsecro! He. hem
numnam illa quaeso parturit? Ge. certe, Hegio. He. em
illaec fidem nunc vostram inplorat, Demea:
quod vos vis cogit id voluntate impetret. 490
haec primum ut fiant d<³eo>³s quaeso ut vobis decet.
sin aliter animu' voster est, ego, Demea,
summa vi defendam hanc atque illum mortuom.
cognatu' mihi erat: una a pueris parvolis
sumus educ[a]ti; una semper militiae et domi 495
fuimus; paupertatem una pertulimus gravem.
quapropter nitar faciam experiar, denique
animam relinquam potiu' quăm ĭllas deseram.
quid mihi respondes? De. fratrem conveniam, Hegio;
is quod mi de hac re dederit consilium id sequar. 499a
He. sed, Demea, hoc tu facito cum animo cogites: 500
quam vos facillime agiti', quam estis maxume
potentes dites fortunati nobiles,
tam maxume vos aequo animo aequa noscere
oportet, si vos volti' perhiberi probos.
De. redito: fient quae fieri aequomst omnia. 505
He. decet te facere. Geta, duc me intro ad Sostratam.—
De. non mĕ ĭndicente haec fiunt: utinam hic sit modo
defunctum! verum nimia illaec licentia
profecto evadit in aliquod magnum malum.
ibo ac requiram fratrem ut in eum haec evomam. 510
Hegio
Bono animo fac sis, Sostrata, et ĭstam quod potes
fac consolere. ego Micionem, si apŭd forumst,
conveniam atque ut res gestast narrabo ordine:
sĭ est facturus ut sit officium suom,
faciat; sin aliter de hac re est ei(u)s sententia, 515
respondeat mi, ut quid agam quam primum sciam.