| LIBER SEXTVS DECIMVS | |
| Bruttia maerentem casus patriaeque suosque | 16.1 |
| Hannibalem accepit tellus. hic aggere saeptus | |
| in tempus posita ad renouandum bella coquebat: | |
| abditus ut silua, stabulis cum cessit ademptis, | |
| amisso taurus regno gregis auia clauso | 5 |
| molitur saltu certamina iamque feroci | |
| mugitu nemora exterret perque ardua cursu | |
| saxa ruit, sternit siluas rupesque lacessit | |
| irato rabidus cornu: tremit omnis ab alto | |
| prospectans scopulo pastor noua bella parantem. | 10 |
| sed uigor hausurus Latium, si cetera Marti | |
| adiumenta forent, praua obtrectante suorum | |
| inuidia, reuocare animos ac stare negata | |
| cogebatur ope et senio torpescere rerum. | |
| parta tamen formido manu et tot caedibus olim | 15 |
| quaesitus terror uelut inuiolabile telis | |
| seruabant sacrumque caput, proque omnibus armis | |
| et castrorum opibus dextrisque recentibus unum | |
| Hannibalis sat nomen erat. tot dissona lingua | |
| agmina, barbarico tot discordantia ritu | 20 |
| corda uirum mansere gradu, rebusque retusis | |
| fidas ductoris tenuit reuerentia mentes. | |
| Nec uero Ausonia tantum se laetus agebat | |
| Dardanidis Mauors: iam terra cedit Hibera | |
| auriferis tandem Phoenix depulsus ab aruis, | 25 |
| iam Mago exutus castris agitante pauore | |
| in Libyam propero tramisit caerula uelo. | |
| ecce aliud decus haud uno contenta fauore | |
| nutribat Fortuna duci. nam concitus Hannon | |
| aduentabat, agens crepitantibus agmina caetris | 30 |
| barbara, et indigenas serus raptabat Hiberos. | |
| non ars aut astus belli uel dextera deerat, | |
| si non Scipiadae concurreret. omnia ductor | |
| magna adeo Ausonius maiori mole premebat: | |
| ut Phoebe stellas, ut fratri<s> lumina Phoeben | 35 |
| exuperant montisque Atlas et flumina Nilus, | |
| ut pater Oceanus Neptunia caerula uincit. | |
| uallantem castra (obscuro nam uesper Olympo | |
| fundere non aequam trepidanti coeperat umbra<m>) | |
| adgreditur Latius rector, subitoque tumultu | 40 |
| caeduntur passim coepti munimina ualli | |
| imperfecta super. contexere herbida lapsos | |
| pondera, et in tumuli concessit caespes honorem. | |
| Vix uni mens digna uiro, nouisse minores | |
| quam deceat pretiumque operis sit tradere famae. | 45 |
| Cantaber ingenio membrorum et mole timeri | |
| uel nudus telis poterat Larus. hic fera gentis | |
| more securigera miscebat proelia dextra | |
| et, quamquam fundi se circum pulsa uideret | |
| agmina, deleta gentilis pube cateruae | 50 |
| caesorum implebat solus loca: seu foret hostis | |
| comminus, expleri gaudebat uulnere frontis | |
| aduersae, seu laeua acies in bella uocaret, | |
| obliquo telum reflexum Marte rotabat. | |
| at, cum pone ferox auersi in terga ueniret | 55 |
| uictor, nil trepidans retro iactare bipennem | |
| callebat, nulla belli non parte timendus. | |
| huic ducis inuicti germanus turbine uasto | |
| Scipio contorquens hastam, cudone comantis | |
| disiecit crinis. namque altius acta cucurrit | 60 |
| cuspis et elata procul est eiecta securi. | |
| at iuuenis, cui telum ingens accesserat ira, | |
| barbaricam adsiliens magno clamore bipennem | |
| incutit. intremuere acies, sonuitque per auras | |
| pondere belligero pulsati tegminis umbo, | 65 |
| haud impune quidem. remeans nam dextera ab ictu | |
| decisa est gladio ac dilecto immortua telo. | |
| qui postquam murus miseris ruit, agmina concors | |
| auertit fuga confestim dispersa per agros. | |
| nec pugnae species, sed poenae tristis imago | 70 |
| illa erat, hinc tantum caedentum atque inde ruentum. | |
| per medios Hannon palmas post terga reuinctus | |
| ecce trahebatur lucemque (heu dulcia caeli | |
| lumina!) captiuus lucem inter uincla petebat. | |
| cui rector Latius: 'Tanta, en, qui regna reposcant, | 75 |
| quis cedat toga et armiferi gens sacra Quirini. | |
| seruitio si tam faciles, cur bella refertis?' | |
| Haec inter celerare gradum, coniungat ut arma, | |
| Hasdrubalem ignarum cladis praenuntius adfert | |
| explorator eques. raptat dux obuia signa | 80 |
| ac, postquam optatam laetus contingere pugnam | |
| uidit et ad letum magno uenientia cursu | |
| agmina, suspiciens caelum 'Nil amplius' inquit | |
| 'uos hodie posco, superi. protraxtis ad arma | |
| quod profugos, satis est: in dextra cetera nobis | 85 |
| uota, uiri. rapite, ite, precor. uocat ecce furentis | |
| hinc pater, hinc patruus. gemina o mihi numina belli, | |
| ducite, adeste, sequor. dignas spectabitis, aut me | |
| praescia mens fallit, uestro iam nomine caedes. | |
| nam quis erit tandem campis telluris Hiberae | 90 |
| bellandi modus? en umquam lucebit in orbe | |
| ille dies, quo te armorum, Carthago, meorum | |
| aspiciam sonitus admotaque bella trementem?' | |
| Dixerat, et raucus stridenti murmure clangor | |
| increpuit: tonuere feris clamoribus astra. | 95 |
| concurrunt, quantumque rapit uiolentia ponti | |
| et Notus et Boreas et inexorabilis Auster, | |
| cum mergunt plenas tumefacta sub aequora classes, | |
| aut cum letiferos accendens Sirius ignis | |
| torret anhelantem saeuis ardoribus orbem, | 100 |
| tantum acies hominumque ferox discordia ferro | |
| demetit. haud ullus terrarum aequarit hiatus | |
| pugnarum damna, aut strages per inhospita lustra | |
| umquam tot dederit rabies horrenda ferarum. | |
| iam campi uallesque madent, hebetataque tela. | 105 |
| et Libys occubuere et amantes Martis Hiberi. | |
| stat tamen una loco perfossis debilis armis | |
| luctaturque acies, qua concutit Hasdrubal hastam. | |
| nec finem daret ille dies animosaque uirtus, | |
| ni perlapsa uiro loricae tegmen harundo | 110 |
| et parco summum uiolasset uulnere corpus | |
| suasissetque fugam. rapido certamina linquit | |
| in latebras euectus equo noctisque per umbram | |
| ad Tartessiacos tendit per litora portus. | |
| Proximus in pugna ductori Marte manuque | 115 |
| regnator Nomadum fuerat, mox foedere longo | |
| cultuque Aeneadum nomen Masinissa superbum. | |
| huic fesso, quos dura fuga et nox suaserat atra, | |
| carpenti somnos subitus rutilante coruscum | |
| uertice fulsit apex, crispamque inuoluere uisa est | 120 |
| mitis flamma comam atque hirta se spargere fronte. | |
| concurrunt famuli et serpentis tempora circum | |
| festinant gelidis restinguere fontibus ignis; | |
| at grandaeua deum praenoscens omina mater | |
| 'Sic, sic, caelicolae, portentaque uestra secundi | 125 |
| condite:' ait 'dure<t> capiti per saecula lumen. | |
| ne uero, ne, nate, deum tam laeta pauesce | |
| prodigia aut sacras metue inter tempora flammas. | |
| hic tibi Dardaniae promittit foedera gentis, | |
| hic tibi regna dabit regnis maiora paternis | 130 |
| ignis et adiunget Latiis tua nomina fatis.' | |
| sic uates, iuuenisque animum tam clara mouebant | |
| monstra, nec a Poenis ulli uirtutis honores, | |
| Hannibal ipse etiam iam iamque modestior armis. | |
| Aurora obscuri tergebat nubila caeli | 135 |
| uixque Atlantiadum rubefecerat ora sororum: | |
| tendit in Ausonios et adhuc hostilia castra. | |
| atque, ubi se uallo intulerat, ductorque benigno | |
| accepit Latius uultu, rex talibus infit: | |
| 'Caelestum monita et sacrae responsa parentis | 140 |
| disque tua, o Rutulum rector, gratissima uirtus | |
| auulsum Tyriis huc me duxere uolentem. | |
| si tibi non segnes tua contra fulmina saepe | |
| uisi stare sumus, dignam te, nate Tonantis, | |
| adferimus dextram. nec nos aut uana subegit | 145 |
| incertae mentis leuitas et mobile pectus, | |
| aut spes et laeti sectamur praemia Martis: | |
| perfidiam fugio et periuram ab origine gentem. | |
| tu, quando Herculeis finisti proelia metis, | |
| nunc ipsam belli nobiscum inuade parentem. | 150 |
| ille tibi, qui iam gemino Laurentia lustro | |
| possedit regna et scalas ad moenia Romae | |
| admouet, in Libyam flammis ferroque trahendus.' | |
| Sic Nomadum ductor. tunc dextra Scipio dextram | |
| amplexus: 'Si pulchra tibi Mauorte uidetur, | 155 |
| pulchrior est gens nostra fide. dimitte bilinguis | |
| ex animo socios. magna hinc te praemia clarae | |
| uirtutis, Masinissa, manent, citiusque uel armis | |
| quam gratae studio uincetur Scipio mentis. | |
| cetera quae Libyam portari incendia suades, | 160 |
| expediet tempus. nec enim sunt talia rerum | |
| non meditata mihi, et mentem Carthago fatigat.' | |
| hinc iuueni dona insignem uelamine picto | |
| dat chlamydem stratumque ostro, quem ceperat ipse | |
| deiecto uictor Magone animique probarat, | 165 |
| cornipedem, tum, qua diuum libabat ad aras | |
| Hasdrubal, ex auro pateram galeamque comantem. | |
| exin firmato sociali foedere regis | |
| uertendas agitat iam nunc Carthaginis arces. | |
| Massylis regnator erat ditissimus oris | 170 |
| nec nudus uirtute Syphax, que<m> iura petebant | |
| innumerae gentes extremaque litore Tethys. | |
| multa uiro terra ac sonipes et belua, terror | |
| bellorum, nec non Marti delecta iuuentus. | |
| nec foret, aut ebore aut solido qui uinceret auro | 175 |
| Gaetulisue magis fucaret uellus aenis. | |
| has adiungere opes auidus reputansque laborem, | |
| si uertat rex ad Poenos, dare uela per altum | |
| imperat atque animo iam tum Africa bella capessit. | |
| uerum ubi peruentum, et portus tenuere carinae, | 180 |
| iam trepida fugiens per proxima litora puppe | |
| Hasdrubal adflictis aderat noua foedera quaerens | |
| rebus et ad Tyrios Massylia signa trahebat. | |
| Audito pariter populorum in regna duorum | |
| aduenisse duces, qui tota mole laborent | 185 |
| disceptentque armis terrarum uter imperet orbi, | |
| celsus mente Syphax acciri in tecta benigne | |
| imperat et tanto regni se tollit honore. | |
| tum laetos uoluens oculos aduersa per ora, | |
| sic Latium adfatur iuuenem ac prior incipit ultro: | 190 |
| 'Quam te, Dardanide pulcherrime, mente serena | |
| accipio intueorque libens! quamque ora recordor | |
| laetus Scipiadae! reuocat tua forma parentem. | |
| nam repeto, Herculeas Erythia ad litora Gades | |
| cum studio pelagi et spectandis aestibus undae | 195 |
| uenissem, magnos uicina ad flumina Baetis | |
| ductores miro quodam me cernere amore. | |
| tum mihi dona uiri praeda delecta tulere, | |
| arma simul regnoque meo tum cognita primum | |
| cornipedum frena atque arcus, quis cedere nostra | 200 |
| nunc norunt iacula, et ueteris tribuere magistros | |
| militiae, qui dispersas sine lege cateruas | |
| uestro formarent ritu ad certamina Martis. | |
| ast ego, cum contra, nostris quae copia regnis, | |
| nunc auri ferrem, niuei nunc munera dentis, | 205 |
| nil ualui precibus. solos sibi cepit uterque, | |
| quos cohibebat ebur uaginae sectilis, enses. | |
| quare, age, laetus haue nostros intrare penatis | |
| ac, mea quando adfert Libycum fortuna per undas | |
| ductorem, facili, quae dicam, percipe mente. | 210 |
| et uos, qui Tyriae regitis Carthaginis arces, | |
| Hasdrubal, huc aures, huc quaeso aduertite sensus. | |
| quanta per Ausonios populos torrentibus armis | |
| tempestas ruat et Latio suprema minetur, | |
| utque bibant Tyrium bis quinos saeua per annos | 215 |
| Sicana nunc tellus, nunc litora Hibera cruorem, | |
| cui nescire licet? quin ergo tristia tandem | |
| considunt bella, et deponitis arma uolentes? | |
| tu Libya, tu te Ausonia cohibere memento. | |
| haud deformis erit uobis ad foedera uersis | 220 |
| pacator mediusque Syphax.' subiungere plura | |
| non passus, gentis morem arbitriumque senatus | |
| Scipio demonstrat, uanique absistere coepti | |
| spe iubet et patres docet haec expendere solos. | |
| suadendi modus hic, quodque est de parte diei | 225 |
| exacti super ad mensas et pocula uertunt, | |
| atque, epulis postquam finis, dant corpora somno | |
| et dura in noctem curarum uincula soluunt. | |
| Iamque nouum terris pariebat limine primo | |
| egrediens Aurora diem, stabulisque subibant | 230 |
| ad iuga solis equi, necdum ipse ascenderat axem, | |
| sed prorupturis rutilabant aequora flammis: | |
| exigit e stratis corpus uultuque sereno | |
| Scipio contendit Massyli ad limina regis. | |
| illi mos patrius fetus nutrire leonum | 235 |
| et catulis rabiem atque iras expellere alendo. | |
| tum quoque fulua manu mulcebat colla iubasque | |
| et fera tractabat ludentum interritus ora. | |
| Dardanium postquam ductorem accepit adesse, | |
| induitur chlamydem, regnique insigne uetusti | 240 |
| gestat laeua decus. cinguntur tempora uitta | |
| albente, ac lateri de more adstringitur ensis. | |
| hinc in tecta uocat, secretisque aedibus hospes | |
| sceptrifero cum rege pari sub honore residunt. | |
| Tum prior his infit terrae pacator Hiberae: | 245 |
| 'Prima mihi, domitis Pyrenes gentibus, ire | |
| ad tua regna fuit properantem et maxima cura, | |
| o sceptri uenerande Syphax. nec me aequore saeuus | |
| tardauit medio pontus. non ardua regnis | |
| quaesumus aut inhonora tuis: coniunge Latinis | 250 |
| unanimum pectus sociusque accede secundis. | |
| non tibi Massylae gentes extentaque tellus | |
| Syrtibus et latis proauita potentia campis | |
| amplius attulerint decoris, quam Romula uirtus | |
| certa iuncta fide et populi Laurentis honores. | 255 |
| cetera quid referam? non ullus scilicet ulli | |
| aecus caelicolum, qui Dardana laeserit arma.' | |
| Audiuit laeto Massylus et adnuit ore | |
| complexusque uirum 'Firmemus prospera' dixit | |
| 'omina, nec uotis superi concordibus absint, | 260 |
| cornigerumque Iouem Tarpeiumque ore uocemus.' | |
| et simul extructis caespes surrexerat aris | |
| uictimaque admotae stabat subiecta bipenni, | |
| cum subito abruptis fugiens altaria taurus | |
| exiluit uinclis mugituque excita late | 265 |
| impleuit tecta et fremitu suspiria rauco | |
| congeminans trepida terrorem sparsit in aula. | |
| uittaque, maiorum decoramen, fronte sine ullo | |
| delapsa attactu nudauit tempora regis. | |
| talia caelicolae casuro tristia regno | 270 |
| signa dabant, saeuique aderant grauia omina fati. | |
| hunc fractum bello regem solioque reuulsum, | |
| tempus erit, cum ducet agens ad templa Tonantis | |
| qui tunc orabat socialia foedera supplex. | |
| his actis repetit portum puppesque secundo | 275 |
| dat uento et notis reddit se Scipio terris. | |
| Concurrere auidae gentes, uariosque subacta | |
| Pyrene misit populos. mens omnibus una: | |
| concordes regem appellant regemque salutant. | |
| scilicet hunc summum norunt uirtutis honorem. | 280 |
| sed, postquam miti reiecit munera uultu, | |
| Ausonio non digna uiro, patriosque uicissim | |
| edocuit ritus et Romam nomina regum | |
| monstrauit nescire pati, tum uersus in unam, | |
| quae restat, curam, nullo super hoste relicto, | 285 |
| et Latios simul et uulgum Baetisque Tagique | |
| conuocat ac medio in coetu sic deinde profatur | |
| 'Quando ita caelicolum nobis propensa uoluntas | |
| adnuit, extremo Libys ut deiectus ab orbe | |
| aut his occideret campis, aut axe relicto | 290 |
| Hesperio patrias exul lustraret harenas: | |
| iam uestra tumulos terra celebrare meorum | |
| est animus pacemque dare exposcentibus umbris. | |
| mente fauete pari atque aures aduertite uestras. | |
| septima cum solis renouabitur orbita caelo, | 295 |
| quique armis ferroque ualent, quique arte regendi | |
| quadriiugos pollent currus, quis uincere planta | |
| spes est, et studium iaculis impellere uentos, | |
| adsint ac pulchrae certent de laude coronae. | |
| praemia digna dabo, e Tyria spolia incluta praeda, | 300 |
| nec quisquam nostri discedet muneris expers.' | |
| sic donis uulgum laudumque cupidine flammat. | |
| Iamque dies praedicta aderat, coetuque sonabat | |
| innumero campus, simulatasque ordine iusto | |
| exequias rector lacrimis ducebat obortis. | 305 |
| omnis Hiber, omnis Latio sub nomine miles | |
| dona ferunt tumulisque super flagrantibus addunt. | |
| ipse, tenens nunc lacte, sacro nunc plena Lyaeo | |
| pocula, odoriferis aspergit floribus aras. | |
| tum manis uocat excitos laudesque uirorum | 310 |
| cum fletu canit et ueneratur facta iacentum. | |
| Inde refert sese circo et certamina prima | |
| incohat ac rapidos cursus proponit equorum. | |
| fluctuat aequoreo fremitu rabieque fauentum, | |
| carceribus nondum reseratis, mobile uulgus | 315 |
| atque fores oculis et limina seruat equorum. | |
| iamque, ubi prolato sonuere repagula signo | |
| et toto prima emicuit uix ungula cornu, | |
| tollitur in caelum furiali turbine clamor, | |
| pronique ac similes certantibus ore secuntur | 320 |
| quisque suos currus magnaque uolantibus idem | |
| uoce locuntur equis. quatitur certamine circus | |
| <s>pectantum, ac nulli mentem non abstulit ardor: | |
| instant praeceptis et equos clamore gubernant. | |
| fuluus, harenosa surgens tellure, sub auras | 325 |
| erigitur globus atque operit caligine densa | |
| cornipedumque uias aurigarumque labores. | |
| hic studio furit acris equi, furit ille magistri. | |
| hos patriae fauor, hos accendit nobile nomen | |
| antiqui stabuli. sunt quos spes grata fatiget | 330 |
| et noua ferre iugum ceruix. sunt, cruda senectus | |
| quos iuuet et longo sonipes spectatus in aeuo. | |
| Euolat ante omnis rapidoque per aera curru | |
| Callaicus Lampon fugit atque ingentia tranat | |
| exultans spatia et uentos post terga relinquit. | 335 |
| conclamant plausuque fremunt uotique peractam | |
| maiorem credunt praerepto limite partem. | |
| at, quis interior cura et prudentia circi | |
| altior, effusas primo certamine uires | |
| damnare et cassis longe increpitare querelis | 340 |
| indispensato lassantem corpora nisu: | |
| 'Quo nimius, quo, Cyrne, ruis?' (nam Cyrnus agebat) | |
| 'uerbera dimitte et reuoca moderatus habenas.' | |
| heu surdas aures! fertur securus equorum | |
| nec meminit, quantum campi decurrere restet. | 345 |
| Proximus, a primo distans, quantum aequore currus | |
| occupat ipse, loci tantum, sed proximus ibat | |
| Astur Panchates: patrium frons alba nitebat | |
| insigne et patrio pes omnis concolor albo. | |
| ingentes animi, membra haud procera decusque | 350 |
| corporis exiguum, sed tum sibi fecerat alas | |
| concitus atque ibat campo indignatus habenas: | |
| crescere sublimem atque augeri membra putares. | |
| Cinyphio rector cocco radiabat Hiberus. | |
| Tertius aequata currebat fronte Peloro | 355 |
| Caucasus. ipse asper, nec qui ceruicis amaret | |
| adplausae blandos sonitus clausumque cruento | |
| spumeus admorsu gauderet mandere ferrum. | |
| at docilis freni et melior parere Pelorus | |
| non umquam effusum sinuabat deuius axem, | 360 |
| sed laeuo interior stringebat tramite metam, | |
| insignis multa ceruice et plurimus idem | |
| ludentis per colla iubae. mirabile dictu, | |
| nullus erat pater: ad Zephyri noua flamina campis | |
| Vettonum eductum genetrix effuderat Harpe. | 365 |
| nobilis hunc Durius stimulabat in aequore currum, | |
| Caucasus antiquo fidebat Atlante magistro. | |
| ipsum Aetola, uago Diomedi condita, Tyde | |
| miserat: exceptum Troiana ab origine equorum | |
| tradebant, quos Aeneae Simoentos ad undas | 370 |
| uictor Tydides magnis abduxerat ausis. | |
| iamque fere medium euecti certamine campum | |
| in spatio addebant, nisusque adprendere primos | |
| Panchates animosus equos super altior ire | |
| et praecedentem iam iamque ascendere currum | 375 |
| pone uidebatur, curuatisque ungula prima | |
| Callaicum quatiens pulsabat calcibus axem. | |
| At postremus Atlas, sed non et segnior ibat | |
| postremo Durio: pacis de more putares | |
| aequata fronte et concordi currere freno. | 380 |
| sensit ut exhaustas, qui proximus ibat, Hiberus | |
| Callaicas Cyrni uires, nec ut ante salire | |
| praecipitem currum, et fumantis uerbere cogi | |
| adsiduo uiolenter equos, ceu monte procella | |
| cum subita ex alto ruit, usque ad colla repente | 385 |
| cornipedum protentus et in capita ardua pendens | |
| concitat ardentem, quod ferret lora secundus, | |
| Panchatem uocesque addit cum uerbere mixtas: | |
| 'Tene, Astur, certante feret quisquam aequore palmam | |
| erepto? consurge, uola, perlabere campum | 390 |
| adsuetis uelox pennis. decrescit anhelo | |
| pectore consumptus Lampon, nec restat hianti, | |
| quem ferat ad metas, iam spiritus.' haec ubi dicta, | |
| tollit se sonipes, ceu tunc e carcere primo | |
| corriperet spatium, et nitentem opponere curuos | 395 |
| aut aequare gradus Cyrnum post terga relinquit. | |
| confremit et caelum et percussus uocibus altis | |
| spectantum circus. fertur sublime per auras | |
| altius attollens ceruicem uictor ouantem | |
| Panchates sociosque trahit prior ipse iugalis. | 400 |
| At postremus Atlas, Durius postremus in orbem | |
| exercent artis: laeuos nunc adpetit ille | |
| conatus, nunc ille premit certatque subire | |
| dexter, et alterni nequiquam fallere temptant: | |
| donec confisus primaeuae flore iuuentae | 405 |
| oblicum Durius conuersis pronus habenis | |
| opposuit currum atque euersum propulit axem | |
| Atlantis senio inualidi, sed iusta querentis: | |
| 'Quo ruis? aut quinam hic rabidi certaminis est mos? | |
| et nobis et equis letum commune laboras.' | 410 |
| dumque ea proclamat, perfracto uoluitur axe | |
| cernuus, ac pariter fusi, miserabile, campo | |
| discordes sternuntur equi. quatit aequore aperto | |
| lora suis uictor, mediaque Pelorus harena | |
| surgere nitentem fugiens Atlanta reliquit. | 415 |
| nec longum Cyrni defessos prendere currus. | |
| hunc quoque cunctantem et sero moderamina equorum | |
| discentem rapido praeteruolat incitus axe. | |
| impellit currum clamor uocesque fauentum, | |
| iamque etiam dorso atque umeris trepidantis Hiberi | 420 |
| ora superposuit sonipes, flatusque uapore | |
| terga premi et spumis auriga calescere sentit. | |
| incubuit campo Durius misitque citatos | |
| uerbere quadrupedes, nec frustra: aequare uidetur, | |
| aut etiam aequauit iuga praecedentia dexter. | 425 |
| attonitus tum spe tanta: 'Genitore, Pelore, | |
| te Zephyro eductum nunc nunc ostendere tempus. | |
| discant, qui pecudum ducunt ab origine nomen, | |
| quantum diuini praecellat seminis ortus. | |
| uictor dona dabis statuesque altaria patri.' | 430 |
| et, ni successu nimio laetoque pauore | |
| proditus elapso foret inter uerba flagello, | |
| forsan sacrasset Zephyro, quas uouerat, aras. | |
| tum uero infelix, ueluti delapsa corona | |
| uictoris capiti foret, in se uersus ab ira | 435 |
| auratam medio discindit pectore uestem, | |
| ac lacrimae simul et questus ad sidera fusi. | |
| nec iam subducto parebat uerbere currus. | |
| pro stimulis dorso quatiuntur inania lora. | |
| Interea metis certus iam laudis agebat | 440 |
| sese Panchates et praemia prima petebat | |
| arduus. effusas lenis per colla, per armos | |
| uentilat aura iubas, tum mollia crura superbi | |
| attollens gressus magno clamore triumphat. | |
| par donum solido argento caelata bipennis | 445 |
| omnibus, at uario distantia cetera honore. | |
| primus ecum uolucrem, Massyli munera regis | |
| haud spernenda, tulit. tulit hinc uirtute secundus | |
| e Tyria, quae multa iacet, duo pocula, praeda, | |
| aurifero perfusa Tago. uillosa leonis | 450 |
| terga feri et cristis horrens Sidonia cassis | |
| tertius inde honor est. postremo munere Atlantem, | |
| quamuis perfracto senior subsederat axe, | |
| accitum donat ductor, miseratus et aeuum | |
| et sortem casus. famulus florente iuuenta | 455 |
| huic datur, adiuncto gentilis honore galeri. | |
| His actis ductor laeta ad certamina plantae | |
| inuitat positisque accendit pectora donis: | |
| 'Hanc primus galeam (hac acies terrebat Hiberas | |
| Hasdrubal), hunc ensem, cui proxima gloria cursus, | 460 |
| accipiet: caeso pater hunc detraxit Hyempsae. | |
| tertius extremam tauro solabere palmam. | |
| cetera contenti discedent turba duobus | |
| quisque ferox iaculis, quae dat gentile metallum.' | |
| Fulgentes pueri Tartessos et Hesperos ora | 465 |
| ostendere simul uulgi clamore secundo. | |
| hos Tyria misere domo patria inclita Gades. | |
| mox subit aspersus prima lanugine malas | |
| Baeticus: hoc dederat puero cognomen ab amne | |
| Corduba et haud paruo certamina laeta fouebat. | 470 |
| inde comam rutilus, sed cum fulgore niuali | |
| corporis, impleuit caueam clamoribus omnem | |
| Eurytus: excelso nutritum colle crearat | |
| Saetabis, atque aderant trepidi pietate parentes. | |
| tum Lamus et Sicoris, proles bellacis Ilerdae, | 475 |
| et Theron, potator aquae, sub nomine Lethes | |
| quae fluit immemori perstringens gurgite ripas. | |
| Qui postquam arrecti plantis et pectora proni | |
| pulsantesque aestu laudum exultantia corda | |
| accepere tuba spatium, exiluere per auras | 480 |
| ocius effusis neruo exturbante sagittis. | |
| diuersa et studia et clamor, pendentque fauentes | |
| unguibus atque suos, ut cuique est gratia, anheli | |
| nomine quemque cient. grex inclitus aequore fertur | |
| nullaque tramissa uestigia signat harena, | 485 |
| omnes primaeui flauentiaque ora decori, | |
| omnes ire leues atque omnes uincere digni. | |
| Extulit incumbens medio iam limite gressum | |
| Eurytus et primus breuibus, sed primus, abibat | |
| praecedens spatiis. instat non segnius acer | 490 |
| Hesperos ac prima stringit uestigia planta | |
| praegressae calcis. satis est huic esse priori, | |
| huic sperare sat est fieri se posse priorem. | |
| acrius hoc tendunt gressus animique uigore | |
| corpora agunt. auget pueris labor ipse decorem. | 495 |
| ecce leui nisu postremoque agmine currens, | |
| postquam sat uisus sibi concepisse uigoris, | |
| celsus inexhaustas effundit turbine uires | |
| non expectato subitusque erumpit et auras | |
| praeuehitur Theron: credas Cyllenida plantam | 500 |
| aetherio nexis cursu talaribus ire. | |
| iamque hos iamque illos, populo mirante, relinquit | |
| et, modo postremus, nunc ordine tertia palma, | |
| Hesperon infestat sua per uestigia pressum. | |
| nec iam, quem sequitur tantum, sed prima coronae | 505 |
| spes trepidat tantis uenientibus Eurytus alis. | |
| quartus sorte loci, sed, si tres ordine seruent | |
| inceptos cursus, nequiquam uana laborans, | |
| Tartessos fratrem medio Therone premebat. | |
| nec patiens ultra tollit sese aequore Theron | 510 |
| igneus et plenum praeteruolat Hesperon irae. | |
| unus erat super, et metae propioribus aegros | |
| urebat finis stimulis; quascumque reliquit | |
| hinc labor, hinc penetrans pauor in praecordia uires, | |
| dum sperare licet, breuia ad conamina uterque | 515 |
| aduocat: aequantur cursus, pariterque ruebant. | |
| et forsan gemina meruissent praemia palma, | |
| peruecti simul ad metas, ni, terga secutus | |
| Theronis, fusam late per lactea colla | |
| Hesperos ingenti tenuisset saeuus ab ira | 520 |
| traxissetque comam. tardato laetus ouansque | |
| Eurytus euadit iuuene atque ad praemia uictor | |
| emicat et galeae fert donum insigne coruscae. | |
| cetera promisso donata est munere pubes | |
| intonsasque comas uiridi redimita corona | 525 |
| bina tulit patrio quatiens hastilia ferro. | |
| Hinc grauiora uirum certamina, comminus ensis | |
| destrictus bellique feri simulacra cientur. | |
| nec, quos culpa tulit, quos crimina noxia uitae, | |
| sed uirtus animusque ferox ad laudis amorem, | 530 |
| hi creuere pares ferro; spectacula digna | |
| Martigena uulgo suetique laboris imago. | |
| hos inter gemini (quid iam non regibus ausum? | |
| aut quod iam regni restat scelus?) impia circo | |
| innumero fratres, cauea damnante furorem, | 535 |
| pro sceptro armatis inierunt proelia dextris. | |
| is genti mos dirus erat, patriumque petebant | |
| orbati solium lucis discrimine fratres. | |
| concurrere animis, quantis confligere par est | |
| quos regni furor exagitat, multoque cruore | 540 |
| exsatiata simul portantes corda sub umbras | |
| occubuere. pari nisu per pectora adactus | |
| intima descendit mucro; superaddita saeuis | |
| ultima uulneribus uerba; et, conuicia uoluens, | |
| dirus in inuitas effugit spiritus auras. | 545 |
| nec manes pacem passi. nam corpora iunctus | |
| una cum raperet flamma rogus, impius ignis | |
| dissiluit, cineresque simul iacuisse negarunt. | |
| cetera distincto donata est munere turba, | |
| ut uirtus et dextra fuit. duxere iuuencos | 550 |
| impressis dociles terram proscindere aratris, | |
| duxere adsuetos lustra exagitare ferarum | |
| uenatu iuuenes, quos dat Maurusia praeda. | |
| necnon argenti necnon insignia uestis | |
| captiuae pretia et sonipes et crista nitenti | 555 |
| insurgens cono, spolia exuuiaeque Libyssae. | |
| Tum iaculo petiere decus, spectacula circi | |
| postrema, et metae certarunt uincere finem | |
| Burnus auis pollens, quem misit ripa †metalli | |
| qua Tagus auriferis pallet turbatus harenis, | 560 |
| et Glagus insignis uentos anteire lacerto, | |
| et, cuius numquam fugisse hastilia cerui | |
| praerapida potuere fuga, uenator Aconteus, | |
| Indibilisque, diu laetus bellare Latinis, | |
| iam socius, uolucresque uagas deprendere nube | 565 |
| adsuetus iaculis, idem et bellator, Ilerdes. | |
| laus Burni prima, infixit qui spicula metae: | |
| est donum serua albentis inuertere lanas | |
| murice Gaetulo docta. at, quem proxima honorant | |
| praemia, uicinam metae qui propulit hastam, | 570 |
| accepto laetus puero discessit Ilerdes, | |
| cui ludus nullam cursu non tollere dammam. | |
| tertia palma habuit geminos insignis Aconteus | |
| nec timidos agitare canes latratibus aprum. | |
| Quos postquam clamor plaususque probauit honores, | 575 |
| germanus ducis atque effulgens Laelius ostro | |
| nomina magna uocant laeti manesque iacentum | |
| atque hastas simul effundunt. celebrare iuuabat | |
| sacratos cineres atque hoc decus addere ludis. | |
| ipse etiam mentis testatus gaudia uultu | 580 |
| ductor, ut aequauit meritis pia pectora donis, | |
| et frater thoraca tulit multiplicis auri, | |
| Laelius Asturica rapidos de gente iugales, | |
| contorquet magnis uictricem uiribus hastam | |
| consurgens umbrisque dari testatur honorem. | 585 |
| hasta uolans, mirum dictu, medio incita campo | |
| substitit ante oculos et terrae infixa cohaesit. | |
| tum subitae frondes celsoque cacumine rami | |
| et latam spargens quercus, dum nascitur, umbram. | |
| ad maiora iubent praesagi tendere uates: | 590 |
| id monstrare deos atque hoc portendere signis. | |
| Quo super augurio, pulsis de litore cunctis | |
| Hesperio Poenis, ultor patriaeque domusque | |
| Ausoniam repetit Fama ducente triumphum. | |
| nec Latium curis ardet flagrantius ullis, | 595 |
| quam iuueni Libyam et summos permittere fasces. | |
| sed non par animis nec bello prospera turba | |
| ancipiti senior temeraria coepta uetabant | |
| magnosque horrebant cauta formidine casus. | |
| Ergo, ubi delato consul sublimis honore | 600 |
| ad patres consulta refert deturque potestas | |
| orat delendae Carthaginis, altius orsus | |
| hoc grandaeua modo Fabius pater ora resoluit: | |
| 'Haud equidem metuisse queam, satiatus et aeui | |
| et decoris, cui iam superest et gloria et aetas, | 605 |
| ne credat nos inuidiae certamine consul | |
| laudibus obtrectare suis. satis inclita nomen | |
| gestat fama meum, nec egent tam prospera laude | |
| facta noua. uerum et patriae, dum uita manebit, | |
| deesse nefas animumque nefas scelerare silendo. | 610 |
| bella noua in Libyae moliris ducere terras? | |
| hostis enim deest Ausoniae, nec uincere nobis | |
| est satis Hannibalem. petitur quae gloria maior | |
| litore Elissaeo? stimuli si laudis agunt nos, | |
| hanc segetem mete. composuit propioribus ausis | 615 |
| dignum te Fortuna parem. uult Itala tellus | |
| ductoris saeui, uult tandem, haurire cruorem. | |
| quo Martem aut quo signa trahis? restinguere primum est | |
| ardentem Italiam. tu fessos auius hostis | |
| deseris ac septem denudas proditor arces. | 620 |
| an, cum tu Syrtim ac sterilis uastabis harenas, | |
| non dira illa lues notis iam moenibus urbis | |
| adsiliet uacuumque Iouem sine pube, sine armis | |
| inuadet? quanti, ut cedas Romamque relinquas, | |
| emerit! et tanto percussi fulmine belli | 625 |
| sicine te, ut nuper Capua est accitus ab alta | |
| Fuluius, aequoreis Libyae reuocabimus oris? | |
| uince domi et trinis maerentem funera lustris | |
| Ausoniam purga bello. tum tende remotos | |
| in Garamantas iter Nasamoniacosque triumphos | 630 |
| molire. angustae prohibent nunc talia coepta | |
| res Italae. pater ille tuus, qui nomina uestrae | |
| addidit haud segnis genti, cum consul Hiberi | |
| tenderet ad ripas, reuocato milite primus | |
| descendenti auide superatis Alpibus ultro | 635 |
| opposuit sese Hannibali. tu consul abire | |
| a uictore paras hoste atque auellere nobis | |
| scilicet hoc astu Poenum? si deinde sedebit | |
| impauidus nec te in Libyam tuaque arma sequetur, | |
| capta damnabis consulta improuida Roma. | 640 |
| sed fac turbatum conuertere signa tuaeque | |
| classis uela sequi. nempe idem erit Hannibal, idem | |
| cuius tu uallum uidisti e moenibus urbis.' | |
| haec Fabius, seniorque manus paria ore fremebat. | |
| Tum contra consul: 'Caesis ductoribus olim | 645 |
| magnanimis gemino leto, cum tota subisset | |
| Sidonium possessa iugum Tartessia tellus, | |
| non Fabio, non, quis eadem est sententia cordi, | |
| quoquam ad opem uerso, fateor, primoribus annis | |
| excepi nubem belli solusque ruenti | 650 |
| obieci caelo caput atque in me omnia uerti. | |
| tum grandaeua manus puero male credita bella | |
| atque idem hic uates temeraria coepta canebat. | |
| dis grates laudemque fero, sub numine quorum | |
| gens Troiana sumus: puer ille et futtilis aetas | 655 |
| imbellesque anni necdum maturus ad arma | |
| Scipio restituit terras inlaesus Hiberas | |
| Troiugenis, pepulit Poenos, solisque secutus | |
| extremas ad Atlanta uias, exegit ab orbe | |
| Hesperio nomen Libyae nec rettulit †auri | 660 |
| signa prius, quam fumantis circa aequora uidit | |
| Romano Phoebum soluentem litore currus. | |
| asciuit reges idem. nunc ultimus actis | |
| restat Carthago nostris labor. hoc sator aeui | |
| Iuppiter aeterni monet. Hannibali ecce senectus | 665 |
| intremit aut aegros simulat mentita timores, | |
| ne finem longis tandem peperisse ruinis | |
| sit noster titulus. certe iam dextera nobis | |
| experta, et robur florentibus auximus annis. | |
| ne uero fabricate moras, sed currere sortem | 670 |
| hanc sinite ad ueterum delenda opprobria cladum | |
| quam mihi serua<ue>re dei. sat gloria cauto | |
| non uinci pulchra est Fabio, peperitque sedendo | |
| omnia Cunctator. nobis nec Mago nec Hannon | |
| nec Gisgone satus nec Hamilcare terga dedisset, | 675 |
| si segnes clauso traheremus proelia uallo. | |
| Sidoniusne puer uix pubescente iuuenta | |
| Laurentis potuit populos et Troia adire | |
| moenia flauentemque sacro cum gurgite Thybrim | |
| et potuit Latium longo depascere bello: | 680 |
| nos Libyae terris tramittere signa pigebit | |
| et Tyrias agitare domos? secura pericli | |
| litora lata patent, et opima pace quieta | |
| stat tellus. timeat tandem Carthago timeri | |
| adsueta, et nobis, quamuis Oenotria nondum | 685 |
| Hannibale arua uacent, superesse intellegat arma. | |
| illum ego, quem uosmet cauti consultaque uestra | |
| in Latio fecere senem, cui tertia large | |
| fundenti nostrum ducuntur lustra cruorem, | |
| illum ego ad incensas trepidantem et sera pauentem | 690 |
| aduertam patriae sedes. an Roma uidebit | |
| turpia Agenoreae muris uestigia dextrae: | |
| Carthago immunis nostros secura labores | |
| audiet interea et portis bellabit apertis? | |
| tum uero pulset nostras iterum improbus hostis | 695 |
| ariete Sidonio turris, si templa suorum | |
| non ante audierit Rutulis crepitantia flammis.' | |
| Talibus accensi patres, fatoque uocante, | |
| consulis adnuerunt dictis, faustumque precati | |
| ut foret Ausoniae, tramittere bella dederunt. | 700 |