De spe, fide et caritate
  Tribus in rebus Christiani culminis fundamenta consis- 1.36.1.1
tunt, id est in spe, in fide, in caritate, quae ita inuicem sibi
uidentur esse connexa, ut sint aliis alia necessaria. Spes enim
nisi praecedat, cui laborat fides? Fides si non sit, quomodo
spes ipsa nascetur? Quibus si deneges caritatem, utraeque 5
cessabunt, quia neque fides sine caritate neque spes poterit
operari sine fide.
Itaque Christianus tribus in rebus, si 2.1
cupit esse perfectus, debet esse constructus. Si quid enim ei
ex his defuerit, perfectionem sui operis non habebit. Vnde
primo omnium spes nobis proponenda est futurorum, sine qua
nec praesentia quidem ipsa stare posse perspicimus. Adeo tolle 5
spem: torpet humanitas tota; tolle spem: artes uirtutesque
uniuersae cessabunt; tolle spem, et interempta sunt omnia.
Quid facit ad litteratorem puer, si litterarum non sperat 3.1
fructum? Quid ratem profundo gurgiti nauta committit, si
ei numquam lucrum, numquam portus desideratus occurrit?
Quid miles non dicam horridae hiemis aut torridae aestatis
iniurias, sed se ipsum contemnit, si gloriae spem futurae non 5
gerit? Quid agricola semina spargit, si sudoris sui praemium
non colligit messem? Quid Christianus credit in Christum, si
promissum sibi ab eo perpetuae felicitatis tempus non credit
esse uenturum?
  Sed spes ex fide est, quae quamuis in futuro sit posita, 4.1
fidei tamen est iure subiecta. Vbi enim fides non est, nec spes
est; fides enim spei substantia est et spes fidei gloria, quoniam
praemium quod spes habet fides meretur, quae quidem pro
spe pugnat, sed sibi uincit. Amplectenda est igitur, fratres, 5
tenaciter nobis et omni genere custodienda uirtutum. In hanc
fortiter incumbendum; ipsa est enim uitae nostrae immobile
fundamentum, inuictum aduersus diaboli impetus propugna-
culum pariter ac telum, animae nostrae inpenetrabilis lorica,
legis conpendiosa ac uera scientia, daemonum terror, marty- 10
rum uirtus, ecclesiae pulchritudo uel murus, dei ministra,
Christi amica, spiritus sancti conuiua.
Huic et praesentia 5.1
subiacent et futura: ista quia contemnit, illa quia sua esse
praesumit; nec spes timet, ne non ueniant, quia ea semper
secum suis in uirtutibus portat. Hoc est, quod Abraham contra
spem in spem credidit deo, ut fieret pater multarum gentium. 5
Contra spem autem est, quod impossibile est ac non uidetur;
sed possibile hac spe fit, cum dei dicto indubitanter ac fortiter
creditur. Dicit enim dominus: Omnia possibilia credenti.
Vnde Abraham credidit deo et deputatum est illi ad iustitiam; 6.1
qui ideo iustus, quia fidelis; iustus enim ex fide uiuit; ideo
fidelis, quia credidit deo; qui nisi credidisset, neque iustus
neque pater gentium esse potuisset. Quapropter manifestum
est spei ac fidei unam inseparabilemque esse naturam, quia 5
in homine ex his quaecumque defecerit, ambae moriuntur.
  Fides itaque uel maxime res propria nostra est, domi- 7.1
no ipso dicente: Fides tua te saluum fecit. Igitur si nostra est,
seruemus ut nostram, ut iure speremus aliena. Nemo enim
censum decoctori committit nec desertorem praemiis trium-
phalibus honorabit, maxime cum scriptum sit: Qui habet, 5
dabitur illi et abundabit; qui autem non habet, etiam id quod
habet auferetur ab eo. Per hanc, fratres, a deo Enoc meruit
cum corpore contra legem naturae transferri; per hanc eua-
dens Noe non inuenit, cum quo diluuium fuisse conferret; per
hanc Abraham ad dei peruenit amicitiam; per hanc Isaac 10
praeter ceteros enituit; per hanc Iacob deo colluctari prae-
ualuit; per hanc Ioseph Aegyptum suae dicioni subiecit.
Haec Moysi in mari rubro terram uitream fecit; haec, ut 8.1
cursus soliti contempta mensura Iesu Naue desiderio parere-
tur, soli lunaeque suos frenos induxit; haec de armato Golia
Dauid inermi triumphos attulit; haec in Iob inter crebra et
ingentia mala non desperauit; haec in Tobiae caecitate medica 5
fuit; haec in Daniele ora leonibus alligauit; haec in Iona
cetum in cymbam conuertit; haec in Maccabaeicae germani-
tatis exercitu sola uicit; haec in tribus pueris ignes amoenos
effecit; haec mare pedibus ambulari posse in Petro prae-
sumpsit. 10
Per hanc apostoli multos in nitidam cutem leprae 9.1
deformis contagiosis scabrosisque grassantium ulcerum spo-
liauere uerticibus; per hanc, inquam, caecos uidere, surdos
audire, mutos loqui, claudos currere, paralyticos reformari,
de obsessis daemones fugere mortuosque saepe ipsos a sepulcris 5
cum suis sibi exsequiis reuerti iusserunt, ut omnes mirarentur
fieri lacrimas gaudii, quae nunc fuerant orbitatis.
  Sed longum est, fratres, ire per singula, maxime 10.1
quia caritas sua ingerit fortiora. Quae ita rebus uniuersis est
praedita, ut sit omnium iure ipso regina. Triumphet licet qui-
bus uult uirtutibus fides, ac spes multa et magna proponat,
tamen sine hac utraeque non stabunt: fides primo omnium si 5
se ipsam non amet, spes si non ametur.
Adde quod fides 11.1
sibi soli prodest, caritas omnibus; adde quod fides non gratis
pugnat, caritas autem etiam ingratis conferre consueuit;
adde quod fides non transit in alium, caritas parum est dicere
transit in alium quae transit in populum; adde quod fides 5
paucorum est, caritas omnium; adde quod spes ac fides
tempus habent, caritas autem finem non habet, momentis
omnibus crescit quantoque ab ea diligentibus inuicem credi-
tur, tanto inuicem plus debetur.
Non quemquam pro per- 12.1
sona diligit, adulari quia nescit; non pro honore, quia ambi-
tiosa non est; non pro sexu, quoniam illi unus est ambo; non
pro tempore, quia uaria non est; non aemulatur, quia inuidia
quid sit ignorat; non inflatur, quia humilitatem colit; non 5
malum cogitat, quia simplex est; non irascitur, quia etiam
iniurias libenter amplectitur; non fallit, quia fidem ipsa
custodit; non ulla re indiget, quia ei praeter quod est nihil est
necessarium.
Haec rura, urbes ac populos composita pace 13.1
conseruat; haec circa regum latera securos gladios facit;
haec bella premit, lites tollit, iura euacuat, fora compescit,
odia eradicat, iras exstinguit. Haec mare penetrat, orbem
circuit, commercio nationibus necessaria subministrat. Poten- 5
tiam, fratres, cito eius edicam. Quicquid locis natura negauerit,
caritas reddit. Haec coniugalis affectus duos homines sacra-
mento uenerabili unam cogit in carnem. Haec humanitati
praestat esse quod nascitur.
Huius est munus, quod cara 14.1
uxor, quod generosi liberi, quod ueri sunt patres. Huius est
munus, quod alii ut nos aut plus quam nos proximi uel amici
sunt nobis. Huius est munus, quod diligimus seruos ut filios
ac nos illi colunt libenter ut dominos. Huius est munus, ut, 5
non dicam notos aut amicos, sed saepe etiam eos, quos num-
quam uidimus, diligamus. Huius est munus, quod antiquorum
aut uirtutes ex libris aut ex uirtutibus libros agnoscimus.
  Sed quid ego diutius demorer in humanis, quasi sola 15.1
isto affectu sint praedita? Nonne uidemus omne animantium
genus congregatione, concordia testari caritatem atque ita
omnis motus quasi uno sensu magistra dilectione conuerti,
ut quiuis intelligat hoc fieri non posse sine naturalis amicitiae 5
disciplina? Quid autem pro se in necessitatibus gerant,
omnibus nota porcorum cotidiana propemodum tam iucundi
certaminis exempla declarant; quia aliqui eorum cum forte
de numero audacis lupi rabie denotatus in praesens periculum
coeperit infestationibus tyrannicis duci, omnes repente con- 10
celerant, laboranti subueniunt, paene armis ipsis inimici cer-
tatim se crebro subiciunt, ingenti fragore confundunt exsertis-
que mucronibus sordidis uelut testudine quadam resistunt uin-
cuntque facilius caritate, quod singillatim nuda uix possunt
superare uirtute. 15
Elementa quoque ipsa, fratres, satis 16.1
diuersa satisque repugnantia olim deprehendisset interitus,
nisi ea inuicem mutuis aequalibusque temperantiae dotata
muneribus perennis connubii fideli propagine benigna caritas
illigasset. Nihil est prorsus, quod sine hac gratum, sine hac 5
pacificum, sine hac fidele, sine hac securum, sine hac gloriosum,
sine hac deo iunctum, sine hac possit esse perfectum.
Denique cum dominus interrogaretur, quod esset summum 17.1
legis sacrae praeceptum, sic ait dicens: Diliges dominum deum
tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota uirtute tua;
et secundum simile huic: diliges proximum tuum tamquam te
ipsum. In his duobus praeceptis pendet omnis lex et prophetae. 5
Vnde manifestum est dilectionem uirtutum omnium diuina-
rum esse substantiam naturalemque magistram, quoniam ex
lege discitur, sed in mentibus nascitur. Lex enim pendet ex
caritate, non caritas pendet ex lege, sacra scriptura dicente:
Iusto lex posita non est, sed peccatori. Peccator autem ille est, 10
qui caritatem non habet dei ac per hoc operanti iram recte
subiacet legi.
Atquin forte aliquis dicat: 'Lex spernenda 18.1
est, quia iusto necessaria non est, peccatori uero molesta
est'. Absit, fratres: immo potius ueneranda est, quia ueritatis
speculum, quia rigida quaedam dilectionis est forma; quic-
quid enim a iusto didicit, id facere iniustum quoque compellit, 5
bifarie inclita: unum glorificando, alium corrigendo.
  Constat ergo omne Christianitatis magis in caritate 19.1
quam in spe uel fide esse depositum, sicut euidens testatur
exemplum. Iudas Scariothes traditor domini et spem et fidem
perdidit, quia caritas in ipso non mansit. Nam et haereses et
schismata sic disseminantur, cum inflata fides ac spes dilec- 5
tionis a fundamento uelluntur.
Quid autem sine caritate 20.1
sint non tantum istae, sed et aliae quoque uirtutes, indice
Paulo cognoscite: Et si habuero, inquit, omnem fidem, ita ut
montes transferam, caritatem non habeam, nihil sum. Et si in
cibos distribuero omnia mea et si tradidero corpus meum, ut 5
ardeam, caritatem autem non habeam, nihil proficio. Caritas
enim, fratres, omnia diligit, omnia credit, omnia sperat, omnia
sustinet; caritas numquam excidet. Igitur non inmerito domi-
nus deus proximi dilectionem commendat, quoniam solam
praesumit seruare posse quod praecipit. 10
  Primum est itaque dilectionis officium deo refun- 21.1
dere, quod nati sumus, solique debere, quod uiuimus, nihilque
prorsus cordis nostri in penetralibus retinere, quod alieno iuri
seruemus. At cum ab eodem huius deuotionis inuitatione in-
habitari seu nos in ipso habitare coeperimus—sicut Iohannes 5
dicit: deus caritas est; qui manet in caritate, in deo manet et
deus in illo manet—, tunc demum, fratres, caritatem per
semet ipsum ei condigne reddemus, quia facta commutatione
quod eius est fit pro partibus nostris.
Sequens est, ut etiam 22.1
proximos eo affectu, quo nos ipsos diligimus, diligamus, maxi-
me cum cognationis ipsa hoc exigant iura. Clamat enim
prophetes: Deus unus creauit uos; nonne pater unus est om-
nium uestrum?. Quisque igitur nobilitatis suae conscientiam 5
retinet, diligit fratrem nec aliquid audire exspectauit ex lege,
ne admonitione pietati aliquid derogetur, tantumque se in
ipso amat, ut oderit se sine ipso.
Accedit ad cumulum, 23.1
quod ideo deus hominem ad imaginem et similitudinem suam
fecit, ut contemplatione imaginis pateremur reuerentiam ueri-
tatis in eaque res condicione dimissa est, ut, si quid mali seu
boni cuiquam fecerimus, deo fecisse uideamur; propter quod 5
non inmerito Iohannes, peculiaris arcanorum domini consultor,
constanter edicit: Si quis dixerit, quoniam diligo deum, et fra-
trem suum odit, mendax est; qui enim non diligit fratrem suum,
deum, quem non uidet, non potest diligere.
Decertemus igi- 24.1
tur, fratres, inter nos mutui amoris aemulatione gloriosa
imaginemque dei dignissime uenerando declaremus, quid ipsi
ueritati debeamus, scientes, quoniam, si quis imaginem laese-
rit, in exitium suae animae incitat ueritatem. Nec est dicto 5
longe probatio. Si incliti cuiusquam regis, hominis tamen,
uultus quiuis ulla uiolauerit ratione, nonne continuo uelut
sacrilegii commissi capitales poenas luit? Quanto magis in
dei causa fortius praecauendum est, quem solum ueretur quic-
quid in uirtutibus naturae a regibus ipsis quoque metuitur. 10
  Sed necessario unicuique sinceri amoris est noscen- 25.1
da proprietas, ne sub sono nominis commutetur regula ueri-
tatis. Est enim et alius amor sane saluti nostrae contrarius,
cui recte hominis forma tribuitur, quia temporalis ac fragilis
esse cognoscitur. Ideo lineamento puerili depingitur, quia eius 5
lasciua lubricitas nec annis senilibus temperatur; ideo nudus,
quia uoluntas eius est turpitudo; ideo pennatus, quia in quae-
cumque conceperit uelociter ruit; ideo telis facibusque con-
structus, quia inlicitis ardoribus semper iunctus est gladius;
ideo autem caecus, quia, cum exarserit, non aetatem conside- 10
rat, non formam, non sexum, non gradum, non sacrosanctum
illum saltem suae pietatis affectum.
Hic facibus suis Euae 26.1
pectus incendit; hic Adam suis telis occidit; hic Susannam
conatus est duorum seniorum aut prodigiosis ignibus subicere
aut parricidali gladio iugulare; hic Ioseph mulieri flagitat
esse uiolentum, quem, etiam dum denudat, esse non inuenit 5
inpudicum; hic synagogam expugnauit, cum sua illi arma
concedit; hic ubique turbulentus, ubique fertur insanus:
promittit, fallit, dat, tollit; nunc tristis, nunc hilaris, nunc
humilis, nunc elatus, nunc ebrius, nunc ieiunus, nunc accusa-
tor, nunc reus; iocatur, ludit, pallet, tabet, suspirat, zelat, 10
obsequitur; aut temptat aut decipit peiusque blanditur quam
furit. Occasionem ullam prorsus nocendi non praeterit.
Vultis scire, quod malum sit? In ipso fructu suo etiam ipse 27.1
se odit. Venenis eius cotidie totus exaestuat mundus pestife-
risque uoluptatibus ita corrupta sunt omnia, ut quicquid in eo
geritur, non debere diligi a nobis sacris uocibus dum iubetur,
recte sapientibus exsecrabilis esse uideatur, Iohanne dicente: 5
Nolite diligere mundum neque ea, quae in mundo sunt. Si quis
dilexerit mundum, non est caritas patris in illo, quoniam omne,
quod in mundo est, concupiscentia carnis est et concupiscentia
oculorum et ambitio saeculi, quae non est a patre, sed ex con-
cupiscentia mundi. Per hanc enim diabolus cum diuerse homi- 10
num mentes capit ac decipit, sic Cupido uocitari a luxuriosis
suis sibi cultoribus coepit.
  Nunc ergo uideamus, unde uera caritas ueniat, 28.1
ubinam consistat, cui uel maxime debeatur: utique illi, qui
hominem fecit, qui ei munus perpetuae caritatis similitudinem
suam tradidit, qui orbem terrae donauit, qui omnia elementa
mundi cum animantibus suis eius potestati subiecit, qui ei 5
annos, tempora, menses, noctes ac dies clarissimosque duos
regalium orbium currus munerifero semper uicissitudinis
delectamento seruire praecepit, qui eum supra dicti amoris
male dulcibus uenenis occisum infernaeque sedi submersum
maiestatis suae sacramento uiuificatum insuper regni caelestis 10
participatione ditauit.
  O caritas, quam pia et quam opulenta, quam potens! 29.1
Nihil habet, qui te non habet. Tu deum in hominem demutare
ualuisti. Tu eum breuiatum paulisper a maiestatis suae im-
mensitate peregrinari fecisti. Tu uirginali carceri nouem men-
sibus relegasti. Tu Euam in Mariam redintegrasti. Tu Adam 5
in Christo renouasti. Tu sacram crucem in salutem perdito iam
mundo prouidisti. Tu mortem deum mori docendo uacuasti.
Tuum est, quod, cum occiditur ab hominibus deus omnipoten-
tis dei filius, nullus irascitur de duobus.
Tu populi caelestis 30.1
animam tenes, cum ornas pacem, fidem custodis, amplecteris
innocentiam, ueritatem colis, patientiam diligis, spem reprae-
sentas. Tu diuersos homines moribus, aetatibus, dicione ex
una natura unum spiritum, unum efficis corpus. Tu martyres 5
gloriosos a confessione Christiani nominis nullis tormentis,
nulla nouitate mortis, nullis praemiis, nullis amicitiis, nullis
affectibus omni sane tortore pietatis mordacitate peioribus
separari permittis.
Tu ut nudum uestias, nuda esse con- 31.1
tenta es. Tibi fames saginatio est, si panem tuum inops esu-
riens manducauerit. Tuus census est totum in misericordiam
habere quod habes. Tu sola rogari non nosti. Tu oppressos uel
cum dispendio tui incunctanter eripis in qualibet angustia 5
constitutos. Tu caecorum oculus. Tu pes claudorum. Tu
scutum fidelissimum uiduarum. Tu melior pupillorum, plus
quam uterque parens. Tibi oculos numquam siccos esse aut
misericordia permittit aut gaudium. Tu tuos ita diligis inimi-
cos, ut inter eos carosque tibi quid distet, nemo discernat. 10
Tu, inquam, caelestia humanis, humana caelestibus iungis 32.1
arcana. Tu diuina custodis. Tu in patre imperas. Tu tibi in
filio obtemperas. Tu in spiritu sancto exsultas. Tu cum in tri-
bus una sis, nullo pacto diuideris, nulla humanae curiositatis
calumnia commoueris. A paterno fonte in filio tota refunderis 5
et tamen, tota ubi refunderis, nec recedis. Recte deus diceris,
quia trinitatis potentiam sola conuertis.