| De natali sancti Archadii | |
| qui habet natale pridie Id. Ian. | |
| in ciuitate Caesarea Mauritaniae | |
| Dum beati Archadii martyris gesta annalibus trium- | 1.39.1.1 |
| phanda mandamus, in agonem immortalis laudis Christianus | |
| semper ardor animatur. Erit geminum de religiositate com- | |
| mercium, cum ad caeleste praemium populus accenditur et de | |
| martyris meritis non siletur. Sed quis illustris martyrii palmi- | 5 |
| feram trophaeis coronam competenti ualeat sermone disserere, | |
| dum in uno corpore tot martyria uideantur esse quot mem- | |
| bra? | |
| Armauerat diabolus satellites suos in domini popu- | 2.1 |
| lum, ueterani odii assertor antiquus, et totam familiam domini | |
| impastae feritatis grassatione turbabat. Indixerat in homine | |
| deo bellum et infaustae superstitionis busto in nefas conscium | |
| toto mundo funereum fecerat rogum. Scatebat per tecta | 5 |
| culminum publicum scelus nec fuerat locus, in quo non erat | |
| pro religione sacrilegium. Cogebatur Christi populus uanis | |
| superstitionibus interesse atque in cultum nefandi ritus nunc | |
| aut libamina inceste profundere aut ornatus sertis uictimas | |
| trahere aut grauia nidoribus tura succendere aut inter fumidos | 10 |
| ignes pallenti aruina, funesto sanguine perlitare, ut illiciti | |
| administratione ministerii Christi panis mentibus possit ex- | |
| pelli. | |
| Sed dum bellum duri certaminis geritur et familia | 3.1 |
| domini caelo spectante probatur, Archadius beatissimus mar- | |
| tyr huius inopinati sacrilegii horrore percussus paululum | |
| distulit pugnam, iam debitus ad coronam. Nam postquam | |
| turbari urbem funesta conuentione cognouit ac singulos quos- | 5 |
| que ad funestum illud spectaculum trahi, contemptis uniuersis | |
| facultatibus suis, amputatis radicibus saeculi delitescens | |
| secessionis se commendauit umbraculo, utrumque Christiano | |
| explicans uoto, ut et non longius uideretur a proelio et sece- | |
| dendo euangelicae iussionis animaretur exemplo. | 10 |
| Ecce in | 4.1 |
| eius hospitium uelut in hostilem praedam grassantium satelli- | |
| tum praeceps irruit manus, festinat dei famulum posse depre- | |
| hendi; quem beati propinquus martyris, qui in eius forte | |
| degebat habitaculo, absentem esse assiduis uocibus inclama- | 5 |
| bat. Hunc uero profitentem ad nefandam custodiam noxiae | |
| mentis mancipes rapuerunt, quem oblatum sibi iubet crude- | |
| lissimus rector acri obseruatione detineri. Ad futurae gloriae | |
| testimonium tale beatus Archadius debiti martyrii quodam | |
| modo sequestrauerat pignus, in quo nec Christum relinqueret | 10 |
| nec propinquum. | |
| Statim beatus martyr se latere non passus | 5.1 |
| est; se ultro offerens iudici moram suam uoluntarie praeiudi- | |
| ciis excusauit. Cui cum prouinciae rector pristinae eius fugae | |
| ueniam sub pactione promitteret, si se uel sero nefandis super- | |
| stitionibus miscuisset, talibus in eum sanctissimus martyr | 5 |
| uocibus exsiliit: 'Quid, inquit, uanissime omnium iudicum, | |
| putasne aut de lucis istius incongruis usuris aut de praeprope- | |
| rae mortis subitis damnis familiam domini posse terreri, cum | |
| sciamus apostolica fide esse perscriptum: Mihi uiuere Christus | |
| est et mori lucrum? Excogita quibus potes suppliciis tormenta | 10 |
| grauiora, maioribus te furoris stimulis accende, quamuis | |
| cruciatus exerce molem: nos a deo non potes separare.' | |
| Statim iudex uiperei ueneni felle commotus iubet | 6.1 |
| non usitata animaduersione poenarum nec usuali in reos lege | |
| carnifices in martyris membra saeuire. Viluerunt ungulae, in- | |
| utiles ictus uisi sunt plumbatarum, stetit contemptus eculeus, | |
| crebri fustium imbres maioris poenae contemplatione neglecti | 5 |
| sunt. Excogitatur nouum stupendumque supplicium, quo se | |
| in homine uincere crederet deum. 'Incidantur, ait, ab articulis | |
| manus, a cruribus pedes; uiuum se cadauer inspiciat.' [Cui | |
| beatus Archadius ait:] O insania hominum! Fraudauit te | |
| furor tuus; adhuc erat in uictima domini quod posses auferre: | 10 |
| amputandam linguam mandare nescisti, quae in conluctatione | |
| martyrii prior solet domino confiteri. | |
| Ductus est tandem | 7.1 |
| beatus Archadius ad exoptatum iustis orationibus locum, et | |
| intuens caelum stetit deo spectante securus. Parauerat extensa | |
| futuris ictibus colla, nudauerat gladiis uenientibus iugulum, | |
| putauerat se feralem iudicis amentiam citae mortis sorte | 5 |
| satiare, dum subito manus iubetur extendere ac super caespitem | |
| [nudus] proiectus in faciem pedum extrema nudare. Ecce inter | |
| ipsa supplicia uacare non sinitur et orationis instar per carni- | |
| ficis tormenta meditatur. Erexerat securem percussor insanus | |
| et signans oculis uulneribus lineam feralis ictus assidua con- | 10 |
| templatione uibrabat. Haeserant confessionis suae glutino | |
| intrepidae martyris manus nec salientes digiti futurae mortis | |
| exitio palpitabant. Tanta fuit in martyris deuotione constan- | |
| tia, ut omni corpore paratus uenisset ad gloriam. | |
| Mox | 8.1 |
| itaque deuotum corpus carnifex uidit, statim cadentis <secu- | |
| ris> ictus neruorum connexa dissoluit et cunctas conpage | |
| discussa iuncturas corporis rupit. Exsilierunt exsectae manus | |
| †et uenarum in se paululum stupore rursus in se riuus sangui- | 5 |
| nis ruens†. Dehinc poplitibus surisque porrectis a germana | |
| coniunctione naturae gladio saeui latronis plantarum limes | |
| inciditur et obsequio pedum corpus martyris uiduatur. | |
| Numerent martyria, qui possunt numerare supplicia, et | 9.1 |
| in uno corpore quantum diabolus publicatus est furere, tan- | |
| tum agnoscatur dominus triumphasse. Sed durat inter haec | |
| martyris spiritus et morarum numerositate seruatus perstat | |
| uiuus, parte sui corporis iam sepultus. O dignus gloriosi exitus | 5 |
| finis! Ascensurus altitudinem caeli corporis sui inpedimenta | |
| praemittit et exsequiis funeris ipse praecedit. Cui haec est | |
| conparanda confessio? Maccabaeorum est iungenda nume- | |
| ro, Eleazari est adaequanda proposito, conparanda consilio. | |
| Archadius beatissimus martyr adhuc demoratur in saeculo et | 10 |
| iam martyr recitatur in caelo. |