DE NOMINE
  'Nomen est pars orationis cum casu corpus aut rem proprie commu- 406.22
niterve significans'. in omnibus partibus orationis definitiones ita esse de-
bent, ut et segregent ab aliis partibus et ipsius partis quam definiunt ali-
quam proprietatem dicant. igitur quod dixit nomen partem esse orationis, 25
segregavit <a> sibilis plausibus et quidquid confusae voci datur. quod autem
dixit 'cum casu', segregavit a verbis adverbiis praepositionibus coniunctio-
nibus. quod autem dixit corpus aut rem significare, hoc ipsius proprium
est. corporale autem nomen vel incorporale grammatici ita definierunt,
ut corporale sit quidquid videtur et tangitur, ut lapis, incorporale quod 30
nec videtur nec tangitur, ut pietas. item dicit aliam proprietatem, 'quod
aut proprium aliquid significat aut appellativum.' nam proprium est quod
unius est, ut Hector, appellativum quod multorum est, ut homo. scire
debemus inveniri frequenter nomina appellativa quae fiunt propria, ut est
felix, quae communi sensu facile dinoscuntur. illud etiam scire debemus, 407.1
quia, si proprium est quod unius est, numerum tantum modo recipit sin-
gularem. neque enim potest res unius in pluralitatem cadere. nam quod
propria nomina pluraliter declinantur, sciendum est non ab unius nomine
procreatum numerum pluralem, sed multitudine nominum hoc facere. rite 5
enim dixit Virgilius Marios et Camillos, quoniam plures fuerunt. appel-
lativum autem nomen cum sit res multorum, recipit tamen et numerum
singularem. in multis enim etiam unus tenetur.
  Conparationis gradus sunt tres, positivus, ut doctus, conparativus, ut
doctior, superlativus, ut doctissimus. plerique nolunt conparativum esse 10
doctiorem, dicentes non esse conparationem, quando doctior dicimus, quia
non conparet sed praeferat. sed errant: nam omnis conparatio id agit,
ut alterum praeferat. illa enim quae aequat similitudo est potius quam
conparatio. positivus autem omnia recipit genera, masculinum, ut hic
doctus, femininum, ut haec docta, neutrum, ut hoc doctum, commune, ut 15
docilis, omne, ut amans. conparativus vero gradus duo tantum suscipit
genera, commune, ut doctior, neutrum, ut doctius; superlativus tria tan-
tum, masculinum, ut doctissimus, femininum, ut doctissima, neutrum, ut
doctissimum. praeterea non omnia recipiunt conparationem, sed ea quae
sunt qualitatis et quantitatis. qualitas autem et quantitas aut ab animo 20
dicitur, ut doctus, aut a corpore, ut candidus niger, aut a fortuna, ut
miser, aut a mensura, ut longus. quare quaesitum est, utrum Latinior
diceretur, quod tunc dicitur, cum pro diserto ponitur, ut sit Latinior,
quo modo disertior; cum autem gentem significat, non potest conparari.
ita enim non possumus dicere Latinior, quem ad modum <nec> Graecior. con- 25
parativus autem gradus iungitur casibus tribus, ablativo, septimo, et nomi-
nativo interposita particula quam: ablativo, ut 'doctior ab illo', septimo,
ut 'doctior illo', nominativo, ut 'doctior hic quam ille'. sed frequenter
utimur septimo, ablativo paene numquam. superlativus vero gradus gene-
tivo tantum plurali adiungitur, ut 'doctissimus illorum'. quamquam et 30
singulari cohaereat, quotiens nomen est enuntiatione singulare, intellectu
plurale, ut, 'o Danaum fortissime gentis Tydide.' illud sane ser-
vandum est, quod et postea tractatum est, conparativum gradum nos et
nostro et extraneo generi coniungere, superlativum autem tantum nostro.
dicimus enim 'velocior homo hominibus' et 'velocior homo canibus', quo- 35
niam conparativus est gradus; superlativum vero gradum tantum nostro
praeferimus generi, ut 'velocissimus homo hominum'. nemo enim dicit
'velocissimus homo equorum'.
  Genera dicta sunt ab eo, quod generant, atque ideo duo sunt tan-
tum genera principalia, masculinum et femininum. haec enim sexus tan- 408.1
tum generat. genera autem aut naturalia sunt, aut ex auctoritate descen-
dunt: naturalia sunt, ut vir mulier; auctoritate descendunt, ut hic paries,
haec fenestra. in his enim naturalem nullum intellegimus sexum, sed
eum sequimur, quem firmavit auctoritas. cetera vero genera a superiori- 5
bus veniunt, ut est neutrum, quod nec masculinum est nec femininum,
commune, quod et masculinum et femininum, omne, quod omnia supra
dicta continet genera, epicoenon vero, quod confusum continet sexum.
nam inter commune et epicoenon hoc interest, quod commune est, ubi
visu secernimus sexum, ut canis; epicoenon est e contrario, ubi visu non 10
secernimus sexum, ut piscis. inter epicoenon et commune hoc interest,
quod in communi articulo secernimus sexum, ut hic canis vel haec canis:
in epicoeno vero unus articulus sumitur et utrumque sexum intellegimus,
ut haec aquila. eum autem sumimus articulum, quem auctoritas dederit.
nam cum naturaliter non possumus in epicoenis sexum deprehendere, de- 15
bemus auctoritate firmari.
  Numerus aut singularis est aut pluralis. dualis vero Graecus non
usurpatur nisi in nominibus duobus, quae sunt haec, duo et ambo, atque
ideo etiam inaequaliter declinantur.
  Figura aut simplex est aut conposita: simplex, quae unam rem con- 20
tinet atque naturalis est, ut doctus; conposita vero, quae ex arte fit et
duas res habet, ut indoctus. conposita autem figura fit quattuor modis,
qui in arte sunt positi. quod autem dicit 'ex corruptis', ita intellegere
debemus, ut tunc intellegamus corrupta esse in conpositione, quotiens
resoluta possunt <esse> integra: ut siqui dicat concipio, iure dicitur corru- 25
ptum, quia, si solvatur, facit capio, quod est integrum; et conficio facit
facio et similia.
  Ablativus singularis regit genetivum dativum et ablativum pluralem
secundum regulas in arte positas. sed illud quod dicit 'ablativo e pro-
ducta vel correpta terminata', ita intellegendum est, ut tunc producta sit, 30
quotiens genetivus singularis ei terminatus sit; cum vero is fuerit termi-
natus idem genetivus singularis, <correpta,> ut huius patris, ab hoc patre.
ideo autem Latini voluerunt ab ablativo singulari regulas sumere, quoniam
hic casus Latinus est, nec eum habent Graeci; et ille utique casus de-
buit regulas Latinis nominibus dare, qui proprius Latinorum est. 35
  Omnia nomina, quae in rerum natura sunt, quinque regulis conti-
nentur, quae regulae apud Donatum quidem non sunt propter conpen-
dium, tamen tenendae sunt. colliguntur autem istae regulae de genetivo
singulari: nam is casus quinque finibus terminatur, aut ae diphthongo, 409.1
ut Musa Musae, aut i, ut doctus docti, aut is, ut pater patris, aut us,
ut hic fluctus huius fluctus, aut ei, ut hic vel haec dies huius diei. ergo
cum invenerimus aliquod nomen, de cuius declinatione dubitatur, quae-
rendus nobis erit praecipue genetivus; qui inventus si ae fuerit termina- 5
tus, ad similitudinem Musae declinabitur. ita et in reliquis fiet. sed con-
stat Graeca nomina etiam Graece posse declinari. plane duo praecipue
casus in his regulis sollicite proferre debemus, vocativum secundae decli-
nationis et ablativum tertiae, in quibus contra regulas plurimum sibi ad-
sumpsit auctoritas. vocativus enim singularis secundae declinationis tunc 10
in i exibit, cum nominativus singularis in ius fuerit terminatus in genere
masculino in proprio nomine, ut hic Mercurius o Mercuri. hoc enim
nomen et ius terminat nominativum et masculinum est et proprium. si
autem nominativus us terminatur, ut hic doctus, vocativum facit o docte;
et si appellativum sit, licet ius terminatur, ut hic impius o impie facit, 15
hic egregius o egregie. sed huic regulae contrarium est hic filius o fili.
quare maiores nostri timentes ipsum vocativum similem fecerunt nomina-
tivo, ut Virgilius dicit
    corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum,
et 'Lucius Octavius iudex esto'. ablativus vero tertiae declinationis, qui et 20
i et e terminatur, multum confusus est. tamen hoc servare debemus, ut,
cum [vel] nomen fuerit generis communis, quod in is mittit nominativum
et genetivum, ablativum i terminemus, ut hic et haec docilis ab hoc et
ab hac docili: item neutra omnia, quae e terminantur in nominativo, ut
hoc mare ab hoc mari. ea vero quae x littera terminantur in e exeunt, 25
ut hic calix ab hoc calice, haec paelex ab hac paelice, haec lex ab hac
lege et similia. item omnia participia e terminantur, ut ab hoc calente,
ab hoc furente; quae si nomina fuerint, i magis terminabuntur: item
quae or terminantur in nominativo, ut doctior clarior minor maior: facit
enim a doctiore clariore minore maiore. reliqua vero sic ambigua sunt, 30
ut vix etiam auctoritate firmentur. nam et ab hac navi et ab hac nave
legimus, et ab hac puppi et ab hac puppe, et ab hoc igni et ab hoc
igne. in quibus omnibus meliorum auctoritas sequenda est.