| DE PROBATIONIBUS ET PRAESUMPTIONIBUS | |
| Papinianus libro tertio quaestionum. Quotiens quaereretur, genus uel gentem | 22.3.1.pr.1 |
| quis haberet nec ne, eum probare oportet. | |
| Paulus libro sexagesimo nono ad edictum. Ei incumbit probatio qui dicit, | 2.pr.1 |
| non qui negat. | |
| Papinianus libro nono responsorum. Cum tacitum fideicommissum ab eo | 3.pr.1 |
| datur, qui tam in primo quam in secundo testamento pro eadem parte uel postea pro ma- | |
| iore heres scribitur, probatio mutatae uoluntatis ei debet incumbere qui conuenitur, cum | |
| secreti suscepti ratio plerumque dominis rerum persuadeat eos ita heredes scribere, quorum | |
| fidem elegerunt. | 5 |
| Paulus libro sexto responsorum. Respondit emptorem probare debere, eum | 4.pr.1 |
| seruum de quo quaeritur antequam emeret fugisse. | |
| Idem libro nono responsorum. Ab ea parte, quae dicit aduersarium suum ab | 5.pr.1 |
| aliquo iure prohibitum esse specialiter lege uel constitutione, id probari oportere. Idem re- | 1.1 |
| spondit, si quis negat emancipationem recte factam, probationem ipsum praestare debere. | |
| Scaeuola libro secundo responsorum. Patronum manifeste docere debere | 6.pr.1 |
| libertum in fraudem suam aliquid dedisse, ut partem eius quod in fraudem datum esset | |
| posset auocare. | |
| Paulus libro secundo sententiarum. Cum pro- | 7.pr.1 |
| batio prioris fugae deficit, serui quaestioni credendum est: in se enim interrogari, non pro | |
| domino aut in dominum uidetur. | |
| Idem libro octauo decimo ad Plautium. Si filius in potestate patris esse | 8.pr.1 |
| neget, praetor cognoscit, ut prior doceat filius, quia et pro pietate quam patri debet prae- | |
| stare hoc statuendum est et quia se liberum esse quodammodo contendit: ideo enim et qui | |
| ad libertatem proclamat, prior docere iubetur. | |
| Celsus libro primo digestorum. Si pactum factum sit, in quo heredis mentio | 9.pr.1 |
| non fiat, quaeritur, an id actum sit, ut ipsius dumtaxat persona eo statueretur. sed quam- | |
| uis uerum est, quod qui excipit probare debeat quod excipitur, attamen de ipso dumtaxat | |
| ac non de herede eius quoque conuenisse petitor, non qui excipit probare debet, quia ple- | |
| rumque tam heredibus nostris quam nobismet ipsis cauemus. | 5 |
| Marcellus libro tertio digestorum. Census et monumenta publica | 10.pr.1 |
| potiora testibus esse senatus censuit. | |
| Celsus libro undecimo digestorum. Non est necesse pupillo probare | 11.pr.1 |
| fideiussores pro tutore datos, cum accipiebantur, idoneos non fuisse: nam probatio exigenda | |
| est ab his, quorum officii fuit prouidere, ut pupillo caueretur. | |
| Idem libro septimo decimo digestorum. Quingenta testamento tibi legata | 12.pr.1 |
| sunt: i<d>em scribtum est in codicillis postea scriptis: refert, duplicare legatum uoluerit an | |
| repetere et oblitus se in testamento legasse id fecerit: ab utro ergo probatio eius rei exi- | |
| genda est? prima fronte aequius uidetur, ut petitor probet quod intendit: sed nimirum | |
| probationes quaedam a reo exiguntur: nam si creditum petam, ille respondeat solutam | 5 |
| esse pecuniam, ipse hoc probare cogendus est. et hic igitur cum petitor duas scripturas | |
| ostendit, heres posteriorem inanem esse, ipse heres id adprobare iudici debet. | |
| Idem libro trigesimo digestorum. Cum de aetate hominis quaereretur, Caesar | 13.pr.1 |
| noster in haec uerba rescripsit: 'Et durum et iniquum est, cum de statu aetatis alicuius | |
| quaereretur et diuersae professiones proferuntur, ea potissimum stare, quae nocet: sed | |
| causa cognita ueritatem excuti oportet et ex eo potissimum annos computari, ex quo prae- | |
| cipuam fidem in ea re constare credibilius uidetur'. | 5 |
| Ulpianus libro secundo de officio consulis. Circa eum, qui se ex libertini- | 14.pr.1 |
| tate ingenuum dicat, referendum est, quis actoris partibus fungatur. et si quidem in pos- | |
| sessionem libertinitatis fuit, sine dubio ipsum oportebit ingenuitatis causam agere docereque | |
| se ingenuum esse: sin uero in possessione ingenuitatis sit et libertinus esse dicatur, scilicet | |
| eius qui ei controuersiam mouet, hoc probare debet qui eum dicit libertum suum: quid | 5 |
| enim interest, seruum suum quis an libertum contendat? si quis autem fiducia | |
| ingenuitatis suae ultro in se suscipiat probationes ad hoc, ut sententiam ferat pro ingenui- | |
| tate facientem, hoc est, ingenuum se esse ut pronuntietur, an obtemperare ei debeat, | |
| tractari potest. et non ab re esse opinor morem ei geri probandi se ingenuum et senten- | |
| tiam secundum se dandam, cum nulla captio intercedat iuris. | 10 |
| Modestinus libro duodecimo responsorum. Quidam quas<i> ex Seia susceptus | 15.pr.1 |
| a Gaio Seio, cum Gaius fratres haberet, hereditatem Gaii inuasit et fratribus eiusdem quasi | |
| ex mandatu defuncti fideicommissa soluit, cautionem accepit: qui postea cognito, quod | |
| filius fratris eorum non fuisset, quaerebant, an cum eo de hereditate fratris possint, propter | |
| emissam manum ab eis quasi filio, agere. Modestinus respondit cautione exsoluti fideicom- | 5 |
| missi statum eius, qui probari potest a fratribus defuncti filius mortu<i> non esse, minime | |
| confirmatum esse: sed hoc ipsum a fratribus probari debet. | |
| Terentius Clemens libro tertio ad legem Iuliam et Papiam. Etiam matris | 16.pr.1 |
| professio filiorum recipitur: sed et aui recipienda est. | |
| Celsus libro sexto digestorum. Cum de lege Falcidia quaeritur, heredis | 17.pr.1 |
| probatio est locum habere legem Falcidiam: quod dum probare non potest, merito con- | |
| demnabitur. | |
| Ulpianus libro sexto disputationum. Quotiens operae quasi a liberto pe- | 18.pr.1 |
| tuntur, probationes ab eo qui se patronum dicit exiguntur: et ideo Iulianus scripsit, licet | |
| in praeiudicio possessor patronus esse uidetur, uerum partibus actoris non libertum fungi | |
| debere, sed eum qui se patronum esse contendit. Qui dolo dicit factum aliquid, licet in | 1.1 |
| exceptione, docere dolum admissum debet. Interrogationis factae probationem actori im- | 2.1 |
| poni debere, id est ei, qui in iure interrogatum dixit respondisse se solum heredem esse. | |
| uel si tacuisse dicatur interrogatus, aeque tantundem erit dicendum impositam inproba- | |
| tionem non ei qui excepit se non respondisse, sed actori. | |
| Idem libro septimo disputationum. In exceptionibus dicendum est reum par- | 19.pr.1 |
| tibus actoris fungi oportere ipsumque exceptionem uelut intentionem implere: ut puta si | |
| pacti conuenti exceptione utatur, docere debet pactum conuentum factum esse. Cum quis | 1.1 |
| promisisset iudicio se sisti et rei publicae causa afuisse dicat et ob id non stetisse, uel | |
| dolo malo aduersarii factum quo minus sisteretur, uel ualetudinem sibi impedimento fuisse | |
| uel tempestate<m>, probare eum id oportet. Sed et si procuratoria quis exceptione utatur, eo | 2.1 |
| quod non licuisset aduersario dare uel fieri procuratorem, probare id oportet obicientem | |
| exceptionem. | |
| Idem erit dicendum et si ea pecunia petatur, quae pensata dicitur. | 3.1 |
| Hoc | 4.1 |
| amplius, si iudicatae rei uel iurisiurandi condicio delata dicatur de eo quod nunc petitur, | |
| siue in alea gestum esse contendatur, eum implere probationes oportet. | |
| Iulianus libro quadragesimo tertio digestorum. Si quis liberum hominem | 20.pr.1 |
| ui rapuerit, in uinculis habuerit, is indignissime commodum possessoris consequeretur, quia | |
| probari non poterit hominem eo tempore quo primum lis ordinaretur in libertate fuisse. | |
| Marcianus libro sexto institutionum. Uerius esse existimo | 21.pr.1 |
| ipsum qui agit, id est legatarium, probare oportere scisse alienam rem uel obligatam | |
| legere defunctum, non heredem probare oportere ignorasse alienam uel obligatam, quia | |
| semper necessitas probandi incumbit illi qui agit. | |
| Ulpianus libro primo responsorum. Eum, qui uoluntatem mutatam dicit, | 22.pr.1 |
| probare hoc debere. | |
| Marcianus libro singulari ad formulam hypothecariam. Ante omnia pro- | 23.pr.1 |
| bandum est, quod inter agentem et debitorem conuenit, ut pignori hypothecaeue sit: sed | |
| et si hoc probet actor, illud quoque implere debet rem pertinere ad debitorem eo tempore | |
| quo conuenit de pignore, aut cuius uoluntate hypotheca data sit. | |
| Modestinus libro quarto regularum. Si chirographum cancellatum fuerit, | 24.pr.1 |
| licet praesumptione debitor liberatus esse uidetur, in eam tamen quantitatem, quam mani- | |
| festis probationibus creditor sibi adhuc deberi ostenderit, recte debitor conuenitur. | |
| Paulus libro tertio quaestionum. Cum de indebito quaeritur, quis probare | 25.pr.1 |
| debet non fuisse debitum? res ita temperanda est, ut, si quidem is, qui accepisse dicitur | |
| rem uel pecuniam indebitam, hoc negauerit et ipse qui dedit legitimis probationibus so- | |
| lutionem adprobauerit, sine ulla distinctione ipsum, qui negauit sese pecuniam accepisse, | |
| si uult audiri, compellendum esse ad probationes praestandas, quod pecuniam debitam | 5 |
| accepit: per etenim a<b>surdum est eum, qui ab initio negauit pecuniam suscepisse, post- | |
| quam fuerit conuictus eam accepisse, probationem non debiti ab aduersario exigere. sin | |
| uero ab initio confiteatur quidem suscepisse pecunias, dicat autem non indebitas ei fuisse | |
| solutas, praesumptionem uidelicet pro eo esse qui accepit nemo dubitat: qui enim soluit | |
| numquam ita resupinus est, ut facile suas pecunias iactet et indebitas effundat, et maxime | 10 |
| si ipse qui indebitas dedisse dicit homo diligens est et studiosus pater familias, cuius | |
| personam incredibile est in aliquo facile errasse. et ideo eum, qui dicit indebitas soluisse | |
| compelli ad probationes, quod per dolum accipientis uel aliquam iustam ignorantiae cau- | |
| sam indebitum ab eo solutum, et nisi hoc ostenderit, nullam eum repetitionem habere. | |
| Sin autem is qui indebitum queritur uel pupillus uel minor sit uel mulier uel forte uir | 1.1 |
| quidem <per>fectae aetatis, sed miles uel agri cultor et forensium rerum expers uel alias | |
| simplicitate gaudens et desidia deditus: tunc eum qui accepit pecunias ostendere bene | |
| eas accepisse et debitas ei fuisse solutas et, si non ostenderit, eas redhibere. Sed haec | 2.1 |
| ita, si totam summam indebitam fuisse solutam is qui dedit contendat. sin autem pro | |
| parte queritur, quod pars pecuniae solutae debita non est, uel quod ab initio quidem de- | |
| bitum fuit, sed uel dissoluto debito postea ignarus iterum soluit uel exceptione tutus errore | |
| eius pecunias dependit: ipsum omnimodo hoc ostendere, quod uel plus debito persoluit | 5 |
| uel iam solutam pecuniam per errorem repetita solutione dependit uel tutus exceptione | |
| suam nesciens proiecit pecuniam, secundum generalem regulam, qua<e> eos, qui opponendas | |
| esse exceptiones adfirmant uel soluisse debita contendunt, haec ostendere exigit. In omni- | 3.1 |
| bus autem uisionibus quas praeposuimus licentia concedenda est ei, cui onus probationis | |
| incumbit, aduersario suo de rei ueritate iusiurandum ferre, prius ipso pro calumnia iurante, | |
| ut iudex iuramenti fidem secutus ita suam sententiam possit formare, iure referendae reli- | |
| gionis ei seruando. Sed haec, ubi de solutione indebiti quaestio est. sin autem cautio in- | 4.1 |
| debite exposita esse dicatur et indiscrete loquitur, tunc eum, in quem cautio exposita est, | |
| compelli debitum esse ostendere, quod in cautionem deduxit, nisi ipse specialiter qui cau- | |
| tionem exposuit causas explanauit, pro quibus eandem conscripsit: tunc enim stare eum | |
| oportet suae confessioni, nisi euidentissimis probationibus in scriptis habitis ostendere pa- | 5 |
| ratus sit sese haec indebite promississe. | |
| Papinianus libro uicesimo quaestionum. Procula magnae quantitatis fidei- | 26.pr.1 |
| commissum a fratre sibi debitum post mortem eius in ratione cum heredibus compensare | |
| uellet, ex diuerso autem allegaretur numquam id a fratre quamdiu uixit desideratum, cum | |
| uariis ex causis saepe ration<i> fratris pecunias ratio Proculae soluisset: diuus Commodus | |
| cum super eo negotio cognosceret, non admisit compensationem, quasi tacite fratri fidei- | 5 |
| commissum fuisset remissum. | |
| Scaeuola libro trigesimo tertio digestorum. Qui testamentum faciebat ei | 27.pr.1 |
| qui usque ad certum modum capere potuerat legauit licitam quantitatem, deinde ita locutus | |
| est: 'Titio centum do lego, quae mihi pertulit: quae ideo ei non caui, quod omnem fortu- | |
| nam et substantiam, si quam a matre susceperat, in sinu meo habui sine ulla cautione. | |
| item eidem Titio reddi et solui uolo de substantia mea centum quinquaginta, quae ego ex | 5 |
| reditibus praediorum eius (quorum ipse fructum percepi et distraxi), item de calendario | |
| (si qua a matre receperat Titius) in rem meam conuerti'. quaero, an Titius ea exigere | |
| potest. respondit, si Titius supra scripta ex ratione sua ad testatorem peruenisse probare | |
| potuerit, exigi: uidetur enim eo, quod ille plus capere non poterat, in fraudem legis haec | |
| in testamento adiecisse. | 10 |
| Labeo libro septimo pithanon a Paulo epitomatorum. Si arbiter animaduer- | 28.pr.1 |
| tere debeat, an operis facti memoria exstet, hoc ei quaerendum est, an aliquis meminerit | |
| id opus factum esse. Paulus: immo cum in arbitr<i>o quaeritur, memoria facti operis ex- | |
| stet nec ne, non hoc quaeritur, num aliquis meminerit, quo die aut quo consule factum | |
| sit, sed n<um> hoc aliquo modo probari possit, quando id opus factum sit: et hoc ita, quod | 5 |
| Graec<e> dici sol<e>t ἐν πλάτει. enim potest hoc memoria non teneri: intra annum puta factum, | |
| cum interim nemo sit eorum, qui meminerit, quibus consulibus id uiderit, sed cum omnium | |
| haec est opinio nec audisse nec uidisse, cum id opus fieret, neque ex eis audisse, qui ui- | |
| dissent aut audissent: et hoc infinite similiter susum uersum accidet, cum memoria operis | |
| facti non exstaret. | 10 |
| Scaeuola libro nono digestorum. Imperatores Antoninus et Uerus Augusti | 29.pr.1 |
| Claudio Apolinari rescripserunt in haec uerba: 'Probationes, quae de filiis dantur, non in | |
| sola adfirmatione testium consist<u>nt, sed et epistula<s>, quae uxoribus missae allegarentur, | |
| si de fide e<a>rum con<stet>, nonnullam uicem instrumentorum optinere d<e>cretum est'. Mulier | 1.1 |
| grauida repudiata, filium enixa, absente marito ut spurium in actis professa est. quaesitum | |
| est an is in potestate patris sit et matre intestata mortua iussu eius hereditatem matris | |
| adire possit nec obsit professio a matre irata facta. respondit, ueritati locum superfore. |