SI QUIS OMISSA CAUSA TESTAMENTI AB INTESTATO
UEL ALIO MODO POSSIDEAT HEREDITATEM
  Ulpianus libro quinquagesimo ad edictum. Praetor uoluntates defunctorum 29.4.1.pr.1
tuetur et eorum calliditati occurrit, qui omissa causa testamenti ab intestato hereditatem
partemue eius possident ad hoc, ut eos circumueniant, quibus quid ex iudicio defuncti
deberi potuit, si non ab intestato possideretur hereditas, et in eos actionem pollicetur. Et 1.1
parui refert, utrum quis per semet ipsum an per alium adquirere potuit hereditatem: nam
quomodocumque potuit, si non adquisiit hereditatem, in ea causa est, ut incidat in edictum
praetoris: praetermittere autem causam testamenti uidetur, qui, cum posset iubere, noluit 2.1
id facere. Quid ergo si seruus eius cum iuberetur adire hereditatem, dicto audiens non 3.1
fuit? sed compellendus est seruus hoc facere ideoque dominus ab intestato ueniens incidit
in edictum. Sin autem nec certioratus est dominus a seruo et postea ipse ab intestato 4.1
possedit hereditatem, non debet incidere in edictum, nisi si fingit ignorantiam. Si pro- 5.1
ponatur idem et institutus et substitutus et praetermiserit institutionem, an incidat in edic-
tum, quaeritur. et non puto incidere, quasi testator hanc ei dederit facultatem, qui eum
substituit.
Praetermittere est causam testamenti, si quis repudiauerit hereditatem. 6.1
Qui 7.1
sunt in potestate statim heredes sunt ex testamento nec quod se abstinere possunt, quic-
quam facit. quod si postea miscuerunt, ex testamento uidentur heredes: nisi si abstinue-
rint quidem se testamento, uerum ab intestato petierint bonorum possessionem: hic enim
incident in edictum. Qui sub condicione institutus heres potuit parere condicioni nec 8.1
paruit, cum condicio talis sit, ut in arbitrio sit heredis instituti, deinde ab intestato possi-
deat hereditatem, debebit edicto teneri, quia eiusmodi condicio pro pura debet haberi.
Non quaerimus, qui praetermissa causa testamenti ab intestato hereditatem possideant, 9.1
utrum iure legitimo possideant an non: nam quoquo iure possideant hereditatem uel par-
tem eius, conueniri ex edicto poterunt, utique si non ex alia causa possideant: ut puta
si quis omisit quidem hereditatem, sed ex causa fideicommissi possidet missus in posses-
sionem fideicommissorum seruandorum causa: uel si proponas eum crediti seruandi causa 5
uenisse in possessionem: nam nec ex hac causa legatariis respondere cogetur. totiens igitur
edictum praetoris locum habebit, quotiens aut quasi heres legitimus possidet aut quia bo-
norum possessionem accipit ab intestato aut si forte quasi praedo possideat hereditatem
fingens sibi aliquem titulum ab intestato possessionis: quocumque enim modo hereditatem
lucrifacturus quis sit, legata praestabit, sane interueniente cautione 'euicta hereditate legata 10
reddi'. Et si non possideat quis hereditatem, dolo autem malo fecerit quo minus possi- 10.1
deat, eueniet, ut perinde teneatur atque si hereditatem adisset. Dolo autem malo fecisse 11.1
uidetur quo minus possideat, qui ad alium transtulit possessionem per fraudem, ut legatarii
ceterique qui quid in testamento acceperunt careant his quae sibi relicta sunt. Sane 12.1
quaestionis fuit, utrum is demum dolo malo facere uideatur quo minus possideat, qui per
dolum eam possessionem dimittat, quam aliquando habuit, an uero is quo<que>, qui hoc
ipsum malitiose fecit, ne ab initio possidere inciperet. Labeo sibi uideri ait non minus
delinquere eum, qui non incipiat possidere, quam eum qui desinat: quae sententia optinet. 5
Si quis per fraudem omiserit hereditatem, ut ad legitimum perueniat, legatorum petitione 13.1
tenebitur.
  Idem libro septimo ad Sabinum. Licet pro herede gerere non uideatur, qui 2.pr.1
pretio accepto praetermisit hereditatem, tamen dandam in eum actionem exemplo eius,
qui omissa causa testamenti ab intestato possidet hereditatem, diuus Hadrianus rescripsit:
proinde legatariis et fideicommissariis tenebitur. Sed utrum ab eo erit incipiendum et sic 1.1
ad heredem ueniendum an conuertemus ordinem? mihi uidetur humanior esse haec sen-
tentia, ut possessor hereditatis prior excutiatur, maxime si lucratiuam habet possessionem.
  Pomponius libro tertio ad Sabinum. Si pecuniam a substituto acceperis, ut 3.pr.1
praetermitteres, isque adierit, an danda sit legatariis actio, dubitari potest. et puto, si ipse
quoque praetermiserit et, quod lege ad se rediret, possidebit hereditatem, in utrumque
uestrum dandam, ut ei tamen, cui ab utroque legatum sit, in alterutrum detur actio.
  Ulpianus libro quinquagesimo ad edictum. Si quis pecuniam non accepit, 4.pr.1
simpliciter autem omisit causam testamenti, dum uult praestitum ei qui substitutus est uel
legitimo, numquid locus non sit edicto? plane indignandum est circumuentam uoluntatem
defuncti: et ideo si liquido constiterit in necem legatariorum hoc factum, quamuis non
pecunia accepta, sed nimia gratia collata, dicendum erit locum esse utili actioni aduersus 5
eum qui possidet hereditatem. Et recte dicetur, ubicumque quis, dum uult praestitum ei, 1.1
qui se repudiante uenturus est, non repudiaturus, nisi praestitum uellet, et maxime si ob
euertenda iudicia id fecit, ibi dicendum est aduersus possessorem competere actionem, sic
tamen, ut, ubi quidem pecunia accepta repudiauit, ibi dicamus eum qui omisit conuenien-
dum, ubi uero gratis, in fraudem tamen eorum quibus quid relictum est, possessorem de- 5
bere conueniri utili actione. Quamquam de heredibus institutis uideatur praetor loqui, 2.1
attamen etiam ad alios haec res serpit: ut, si sit legatarius, a quo fideicommissum relictum
est, et hic id egisset, ut omittatur hereditas, doloque id fecit, conueniri debet. Si quis 3.1
uendiderit hereditatem, utique possidere uidetur, non dolo fecisse, quo minus possideat.
  Marcellus libro duodecimo digestorum. Excusatus uidetur patronus, qui 5.pr.1
institutionem praetermisit, cum aliter esset a liberto scriptus heres quam eum institui
oportet: nam et si seruus eius ex asse institutus fuerit et per quemcumque casum non
potuerit iussu domini adire hereditatem, impune praetermittet ex testamento hereditatem.
  Ulpianus libro quinquagesimo ad edictum. Quia autem is qui ab intestato 6.pr.1
possidet hereditatem conueniri potest, si omittit causam testamenti, quaesitum est, si quasi
ex uoluntate testatoris uideatur omisisse, an cogatur praestare. ut puta fratrem suum
scripsit heredem et codicillos fecit ab intestato petitque a fratre, ut, si legitima hereditas
ad eum pertinuerit, fideicommissa praestaret quibusdam: si igitur omissa causa testamenti 5
ab intestato possideat hereditatem, uidendum est, an legatariis cogatur respondere. et
Iulianus libro trigesimo primo digestorum scribit cogendum primum legata praestare, mox
dimissis legatis si quid superfuerit ex dodrante, tunc fideicommissa cogi praestare: ceterum
si legata a<b>sumant dodrantem, tunc nihil fideicommissariis praestandum: habere enim in-
tegrum quadrantem legitimum heredem oportet. ordo igitur a Iuliano adhibetur, ut prius 10
legata praestentur, deinde ex superfluo fideicommissa, dummodo quadrans non tangatur.
ego puto Iuliani sententiam ita accipiendam, ut, si omissa causa testamenti ab intestato
possideat hereditatem, cogatur omnimodo legata praestare: nec enim utique omittere ei
hereditatem permisit, qui fideicommissa ab eo relinquit ab intestato. Plane si nominatim 1.1
id ei permisit, dicemus non eum incidere in edictum, quia usus est facultate ea, quam
ei testator concessit: quod si non ei concessit specialiter testator omittere, is ordo erit
sequendus, quem Iulianus ostendit. Quid deinde dicemus, si isdem et ex testamento le- 2.1
gata et fideicommissa ab intestato fuerint relicta et praeterea aliis fideicommissa? an or-
dinem illum debeamus facere, quem Iulianus monstrat, an uero contribuemus omnes fidei-
commissarios quasi aequales? et magis est, ut ita distinguamus multum interesse, utrum
incidit in edictum heres an non. nam si incidit, praeferendi erunt hi quibus testamento 5
relicta fuerunt quaedam: sin uero non incidit, quia haec fuit testatoris uoluntas, ut daret
ei facultatem et ab intestato succedendi, uel quia alia causa intercessit, quae secundum
ea quae supra scripta sunt non offendit edictum, dicendum est contribui fideicomissa de-
bere quasi exaequata. Non simpliciter autem praetor pollicitus est se daturum actionem, 3.1
sed causa cognita: nam siue inuenerit testatorem huius rei auctorem esse ipsumque per-
mississe ab intestato succedere aut si qua alia iusta causa omittendi interuenerit, utique
non dabit actionem in eum legatorum. Item si inuenerit bona ad alium pertinere, non 4.1
dabit actionem, si uero nulla suspicio collusionis religionem praetoris instruxerit. Si 5.1
autem is, cui auferri hereditas potest, aliquid possideat de hereditate et possidere desierit
sine dolo malo, magis est, ut desinat conueniri. Quod ergo tempus spectabimus, possideat 6.1
nec ne? litis contestatae tempus spectari debet. Certe si uacantia bona quis possederit 7.1
et quadriennium praeterierit, indubitate conueniri poterit ex hac parte edicti, quia et
omisit causam testamenti et quia ab intestato possedit et quidem sic, ut praescriptione
quadriennii tutus sit. Si patronus ex debita sibi portione heres scriptus dato sibi coherede 8.1
ex alia parte omiserit institutionem, quia debita pars eius erat exhausta, omiserit et co-
heres, deinde possideat patronus ab intestato legitimam hereditatem totam, dandam in eum
legatorum actionem Celsus libro sexto decimo digestorum ait, quae in Titium competeret,
sufficeretque patrono, quod integram debitam sibi portionem habeat. haec autem ita 5
sunt, si coheres collusit cum patrono: aliter enim non esse patronum cogendum legata
praestare: neque enim interdictum est, ut quis omittat hereditatem, si sine fraude id fiat.
Hoc edictum etiam ad contra tabulas bonorum possessionem pertinere magis dicendum 9.1
est, scilicet ut qui accipiendo contra tabulas bonorum possessionem liberis parentibusque
legata praestaret si omiserit eam bonorum possessionem et ab intestato possideat heredi-
tatem, cogatur ea praestare, quae praestaret, si contra tabulas possessionem accepit. Si 10.1
libertas sub condicione fuerit data 'si decem dederit' et omissa causa testamenti fuerit, non
aliter libertas competet, quam si condicioni paritum sit.
  Marcellus libro duodecimo digestorum. Quidam Titium et Maeuium instituit heredes 7.pr.1
et centum Titi<o> legauit: uterque omissa testamento legitimam adiit hereditatem. non
probe legatorum actionem Titius postulabit. idem, si utrique legasset.
  Ulpianus libro quinquagesimo ad edictum. Si quis sub condicione dando- 8.pr.1
rum decem uel qua alia, quae in dando uel in faciendo fuit, heres institutus omissa causa
testamenti ab intestato possideat hereditatem, uidendum est, an huic, in cuius persona<m>
condicio collata est, subueniri debeat. et magis est, ne subueniatur: neque enim legata-
rius est. 5
  Paulus libro quadragesimo quinto ad edictum. Sed et si adhuc parendi 9.pr.1
condicioni tempus habeat, hac parte edicti non tenetur.
  Ulpianus libro quinquagesimo ad edictum. Si non solus, sed cum alio 10.pr.1
possidet hereditatem is qui omisit causam testamenti, rectissime Iulianus ait, quod et
Marcellus probat, dandam in ipsum quoque legatorum actionem utilem: nec enim aspernari
debet obesse sibi factum heredi<s> scripti, cui etiam profuerit. hoc autem ita est, nisi si
pecuniam accepit is qui omisit causam testamenti: tunc enim in solidum tenebitur. Cum 1.1
substitutis ab institutis legata fuissent relicta et <t>am instituti quam substituti omissa causa
testamenti possideant ab intestato hereditatem, diuus Pius rescripsit neque improbe neque
imprudenter institutos legata recusare substitutis data: recte enim recusant in se dari le-
gatorum fideiue commissorum petitionem substituto, cui liberum fuit adeunti hereditatem 5
non fideicommissum petere, sed uniuersa bona optinere. Si duo sint heredes institutus et 2.1
substitutus et ambo omissa causa testamenti ab intestato possideant hereditatem, quaestionis
est, an ambo cogantur legata praestare et utrum unusquisque ea legata quae a se relicta
sunt an uero ambo utraque legata cogantur praestare. ego puto in solidum aduersus sin-
gulos legatorum petitionem dandam: sed utrum eorum quae a se legata sunt an uero 5
etiam eorum quae ab altero herede, uideamus. et alias proponamus institutum solum pos-
sidere hereditatem: eorum legatorum, quae sunt a se relicta, an etiam eorum, quae sunt
a substituto relicta, actionem patietur? dicendum est ita demum etiam eorum, si dolo
substituti perueniat ad institutos hereditas sine pecunia: nam si pecuniam accepit substi-
tutus, ipse erit conueniendus. item si solus substitutus possideret, si quidem pecunia ac- 10
cepta institutus omisisset, dicemus institutum suis legatariis respondere debere, substitutum
suis: si autem sine pecunia, aduersus substitutum dabimus actionem. nunc cum ambo
possideant, melius dicetur singulos suis legatariis respondere debere.
  Iauolenus libro septimo epistularum. Si ab instituto et substituto eadem 11.pr.1
res mihi legata sit et omissa causa testamenti hereditatem possideant lege, etiamsi ab
utroque solidum mihi debetur, tamen ab uno legatum consecutus ab altero petere non
potero: eligere itaque reum potero.
  Ulpianus libro quinquagesimo ad edictum. De libertatibus quoque in hoc casu quae- 12.pr.1
situm est, an competant tam hae quae ab instituto quam hae quae a substituto datae sunt.
et magis est, ut competant, tam directae quam fideicommissariae. Heredem 1.1
eius, qui omissa causa testamenti ab intestato possidet hereditatem, in solidum legatorum
actione teneri constat: magis est enim rei persecutionem quam poenam continere et ideo
et perpetuam esse. hoc autem ita est, nisi propter dolum defuncti conueniatur heres:
tunc enim in id quod ad eum peruenit conueniretur. 5
  Gaius libro septimo decimo ad edictum prouinciale. Etsi non totam aliquis 13.pr.1
hereditatem partemue eius, ex qua heres institutus est, ab intestato possideat, sed uel
minimam portiunculam uel etiam unam aliquam rem, tenetur hoc edicto,
  Idem libro secundo de testamentis ad edictum praetoris urbani. quamuis non proprie 14.pr.1
pars hereditatis in una re intellegatur.
  Idem libro septimo decimo ad edictum prouinciale. Nec id iniquum est, cum ex suo 15.pr.1
quisque uitio hoc incommodo adficiatur.
  Idem libro secundo de testamentis ad edictum praetoris urbani. Cum enim hereditas 16.pr.1
ab eo quoque peti possit, qui unam aliquam rem hereditario nomine possideat, dubitari
non oportet, quin uerum sit quod diximus.
  Idem libro septimo decimo ad edictum prouinciale. Si quis omissa causa 17.pr.1
testamenti omnino eam hereditatem non possideat, excluduntur legatarii: nam liberum
cuique esse debet etiam lucrosam hereditatem omittere, licet eo modo legata libertatesque
intercidunt. sed in fideicommissariis hereditatibus id prouisum est, ut, si scriptus heres
nollet adire hereditatem, iussu praetoris adeat et restituat: quod beneficium his, quibus 5
singulae res per fideicommissum relictae sint, non magis tributum est quam legatariis.
  Idem libro secundo de testamentis ad edictum praetoris urbani. Si duo 18.pr.1
heredes instituti ambo omissa causa testamenti ab intestato possideant hereditatem, tunc,
quia uterque praetorio iure perinde habetur atque si ex testamento hereditatem adisset,
pro partibus in singulos competit actio. Admonendi sumus huic, in quem 1.1
ex hac parte edicti legatorum actio datur, beneficium legis Falcidiae concedendum.
  Idem libro septimo decimo ad edictum prouinciale. Praeterea patrono quoque qui ex 19.pr.1
asse heres institutus est si ab intestato possederit hereditatem, commodum partis debitae,
quod habiturus foret, si ex testamento adisset hereditatem, saluum ei debet esse.
  Ulpianus libro quarto disputationum. Si eadem res diuersis personis ab 20.pr.1
instituto et substituto fuerit relicta, non uterque, sed qui ab instituto accepit solus uindicabit.
  Iulianus libro uicesimo septimo digestorum. Si filius meus a matre sua 21.pr.1
heres scriptus fuerit et ego testamenti causa omissa bonorum possessionem eiusdem filii
nomine petiero, actio legatorum in me dari debebit non secus ac si ipse heres scriptus
omissa causa testamenti bonorum possessionem ab intestato accepissem.
  Idem libro tricesimo primo digestorum. Si in testamento ita scriptum 22.pr.1
fuerit: 'Titius heres esto: si Titius heres erit, Maeuius heres esto' et Titius omissa causa
testamenti hereditatem legitimam possederit, Maeuio aduersus eum petitio hereditatis dari
non debet pro parte, quam habiturus esset, si testamenti causa omissa non fuisset. cum
enim omisso testamento hereditas possidetur, legatorum quidem et libertatium ratio habenda 5
est, quia aliter quam ab herede dari non potuerunt: hereditatis uero quae ita data est ra-
tionem habere praetor non debet: sua enim culpa testator sub hac condicione hereditatis
partem dedit, quam potuit pure dar<e>. Quare et si ita scriptum fuisset: 'Titius heres esto: 1.1
quisquis mihi ex supra scriptis heres erit, Stichus liber heresque esto' et Titius omisso
testamento hereditatem possideat, libertatem praetor Stichi tueri non debet nec hereditatis
petitionem ei dare. Si quis hoc modo testamentum scripserit: 'Titius heres esto: si Titius 2.1
heres non erit, Maeuius heres esto: quisquis mihi ex supra scriptis heres erit, Maeuio, si
mihi heres non erit, centum dato', deinde Titius omisso testamento legitimam hereditatem
possideat, an Maeuio, cuius in potestate fuit, ut ex substitutione adeundo totam heredi-
tatem haberet, legatorum actio dari debeat, quaeritur. et placet dari, quia nihil prohibet 5
Maeuium iustam causam habuisse, propter quam nollet negotiis hereditariis implicari.
  Ulpianus libro quadragesimo sexto ad edictum. Si filius qui mansit in 23.pr.1
patris potestate, item filia heredes instituti praeterito fratre emancipato, qui contra tabulas
accipere possessionem potuit, ut intestati patris possessionem acceperint, legata omnibus
praestabunt nec filia dotem suam fratri conferet, cum ut scripta uideatur hereditatem habere.
  Paulus libro sexagesimo ad edictum. Si dolo tutoris omiserit pupillus 24.pr.1
causam testamenti et legitimam hereditatem possideat, danda est legatorum actio in pu-
pillum, sed eatenus, quatenus hereditas ei adquisita est. quid enim, si cum alio possideat
hereditatem? Sed hoc et in eo qui pubes est plerique putant obseruandum, ut pro qua 1.1
parte possideat, teneatur, quamuis praetor perinde in eum det actionem, atque si adisset
hereditatem.
  Celsus libro sexto decimo digestorum. Cui seruus ipsius substitutus est, 25.pr.1
seruum suum adire iussit. si idcirco fecit, ne legata praestaret, utraque praestabit, et qua
heres est et qua omissa causa testamenti possidet ex substitutione hereditatem, salua Fal-
cidia ei seruata.
  Papinianus libro sexto decimo quaestionum. Iulianus scribit patrem, qui 26.pr.1
filiam sibi substitutam iussit adire hereditatem, legata quae ab ipso data sunt ex sententia
edicti praestaturum, quoniam filia patri substituitur in casu, non ut arbitrium eligendi re-
linquatur: sed si uaria legata supra dodrantem data sint, eorum prius rationem habendam,
quae a filia relicta sunt. non enim caret dolo pater, qui honore proprio omisso propter 5
compendium alienam institutionem maluit. Denique si filiae pater substitutus adiit here- 1.1
ditatem, nihil eum dolo facere Iulianus ex<i>stimat, quia nemo filiae patrem contra uotum
parentium substituere uidetur, sed ut arbitrium eligendi relinquat.
  Idem libro sexto responsorum. Mater secundis tabulis impuberi filio sub- 27.pr.1
stituta locum edicto facit, si omisso testamento legitimam hereditatem filii possideat.
idem iuris erit et si filio heres data sit et substituta. In sententiam edicti 1.1
propter legatorum causam frater incidisse non uidebatur, qui filium suum substitutum im-
puberi testamento fratris non emancipauit, sed ab intestato per eum possidere coepit.
In eum, qui testamento scriptus heres non fuit, si fraudis consilio cum heredibus scriptis 2.1
participato legitimam hereditatem solus possideat, actio legatorum ex sententia praetoris
dabitur.
  Maecianus libro q<u>arto fideicommissorum. Si seruum heredem institutum 28.pr.1
dominus, qui ipse rogatus fuerat fideicommissum praestare, priusquam adire iuberet, uen-
diderit, praestare id debet, cum per pretium serui hereditatis quoque aestimationem con-
sequatur. Institutus heres et rogatus restituere hereditatem si omissa causa testamenti 1.1
legitimam hereditatem possideat, non dubie ut legata ceteraque fideicommissa, ita heredi-
tatem quoque restituere compellendus est, libertates quoque tam directas quam fideicom-
missarias. sed si alienos seruos rogatus sit manumittere, utique redimere eos debebit.
eam autem decessionem patietur is cui restituta fuerit hereditas, quam is qui ei restituit 5
passurus fuit.
  Ulpianus libro quinto fideicommissorum. Qui omissa causa testamenti ab 29.pr.1
intestato possidet hereditatem, seruos ad libertatem perducere debet, ne eis factum noceat
eius qui ex testamento adire noluit: sic tamen, ut habeat libertos.
  Hermogenianus libro tertio iuris epitomarum. Qui omissa causa testamenti 30.pr.1
pro emptore uel pro dote uel pro donato siue alio quolibet titulo, exceptis pro herede et
pro possessore, possideat hereditatem, a legatariis et fideicommissariis non conuenitur.