| DE IURE CODICILLORUM | |
| Ulpianus libro quarto disputationum. Saepissime rescriptum et constitutum | 29.7.1.pr.1 |
| est eum, qui testamentum facere opinatus est nec uoluit quasi codicillos id ualere, uideri | |
| nec codicillos fecisse: ideoque quod in illo testamento scriptum est, licet quasi in codicillis | |
| poterit ualere, tamen non debetur. | |
| Iulianus libro trigesimo septimo digestorum. Si ei, qui post testamentum | 2.pr.1 |
| factum et ante codicillos scriptos natus esset, codicillis per fideicommissum aliquid daretur, | |
| utile est. Quod si ei, qui post testamentum factum et antequam codicilli scriberentur | 1.1 |
| mortuus esset, datum esset, pro non scripto habetur. Codicillorum ius singulare est, ut | 2.1 |
| quaecumque in his scribentur perinde haberentur, ac si in testamento scripta essent. ideo- | |
| que seruo, qui testamenti facti tempore testatoris fuisset, codicillorum tempore alienus, non | |
| recte libertas directa datur. Et contra si, cum testamentum fiebat, alienus esset, codicillo- | |
| rum tempore testatoris, intellegitur alieno seruo libertas data. et ideo licet directae liber- | 5 |
| tates deficiunt, attamen ad fideicommissarias eundum est. Furiosus non intellegitur codi- | 3.1 |
| cillos facere, quia nec aliud quicquam agere intellegitur, cum per omnia et in omnibus | |
| absentis uel quiescentis loco habetur. Hereditas testamento inutiliter data non potest co- | 4.1 |
| dicillis quasi hereditas confirmari, sed ex fideicommisso petitur salua ratione legis Falcidiae. | |
| Idem libro trigensimo nono digestorum. Si quis cum testamentum nullum | 3.pr.1 |
| habebat, codicillis fideicommissa hoc modo dedit: 'quisquis mihi heres erit bonorumue | |
| possessor, eius fidei committo', fideicommissa praestari debent, quia pater familias, qui | |
| testamenti factionem habet et codicillos faceret, perinde haberi debet, ac si omnes heredes | |
| eius essent, ad quos legitima eius hereditas uel bonorum possessio peruentura esset. Sed | 1.1 |
| et si post codicillos factos natus quis esset proximus adgnatus uel suus heres, fideicom- | |
| missum praestari debebit: intellegitur enim is quoque heres scriptus et ideo non perinde | |
| habendus est ac si rupisset hos codicillos. Testamento facto etiamsi codicilli in eo con- | 2.1 |
| firmati non essent, uires tamen ex eo capient. denique si ex testamento hereditas adita | |
| non fuisset, fideicommissum ex huiusmodi codicillis nullius momenti erit. | |
| Idem libro sexagesimo tertio digestorum. Eum, qui codicillorum tempore | 4.pr.1 |
| soluendo sit, recte libertatem dare placuit, quamuis testamenti facti tempore soluendo | |
| non fuerit. | |
| Papinianus libro septimo responsorum. Ante tabulas testamenti co- | 5.pr.1 |
| dicilli facti non aliter ualent, quam si testamento quod postea factum est uel codicillis | |
| confirmentur aut uoluntas eorum quocumque indicio retineatur: sed non seruabuntur ea, | |
| de quibus aliter defunctus nouissime iudicauit. | |
| Marcianus libro septimo institutionum. Diui Seuerus et Antoninus rescrip- | 6.pr.1 |
| serunt nihil egisse matrem, quae, cum pure liberos suos heredes instituerit, condicionem | |
| emancipationis codicillis adiecit, quia neque condicionem heredi instituto codicillis | |
| ad<i>cere neque substituere directo potest. Codicillos et plures quis facere potest et ipsius | 1.1 |
| manu neque scribi neque signari necesse est. Licet in confirmatione codicillorum | 2.1 |
| pater familias adiecerit, ut non alias ualere uelit quam sua manu signatos et subscriptos, | |
| tamen ualent facti ab eo codicilli, licet neque ab eo signati neque manu eius scripti fuerint: | |
| nam ea quae postea geruntur prioribus derogant. Codicillos is demum facere potest, qui et | 3.1 |
| testamentum facere potest. Si post testamentum factum mortuo codicillis quis legauerit | 4.1 |
| licet testamento confirmatis, pro non scripto legatum fit. | |
| Idem libro secundo regularum. Quaedam non referuntur ad confirmationem | 7.pr.1 |
| codicillorum, ueluti si ante captiuitatem quis codicillos confirmauerit et in captiuitate co- | |
| dicillos scribat: nam non ualent. idem est, si aliquo modo ius testamenti faciendi desierit | |
| habere. Praeterea in illis, quae non iuris, sed facti sunt, non est perinde habendum quod | 1.1 |
| codicillis scribitur, atque si ubi confirmatio scriptum fuisset: ueluti si ita in codicillis | |
| scriptum erit: 'uestem quae mea est', codicillorum tempus spectandum, non quo confir- | |
| mantur: item 'si Titius uiuus est' uel 'si tot annis est', codicillis legauit Seio, tempus | |
| codicillorum, non quo tempore fit testamentum, spectandum. | 5 |
| Paulus libro singulari de iure codicillorum. Conficiuntur codicilli, quattuor | 8.pr.1 |
| modis: aut enim in futurum confirmantur aut in praeteritum aut per fid<e>icommissum testa- | |
| mento facto aut sine testamento. Sed ideo fideicommissa dari possunt ab intestato suc- | 1.1 |
| cedentibus, quoniam creditur pater familias sponte sua his relinquere legitimam hereditatem. | |
| Codicilli totiens ualent, quotiens quis testamentum quoque facere possit. non tamen hoc | 2.1 |
| ita intellegemus, ut exigamus potuisse eum eo tempore, quo scribit eos codicillos, testa- | |
| mentum facere: quid enim, si sufficientium testium facultatem non habuit? sed si iure | |
| testamenti factionem habuit. Si post factum testamentum codicillos quis confirmauerit, | 3.1 |
| deinde adrogandum se praebuerit et ibi codicillos fecerit atque ita emancipatus decesserit, | |
| quaeritur, an ex codicillis legata debeantur: nam et testamentum ualet, sed eo tempore | |
| eos fecit, quo testamenti factionem non habuit. nec similis est muto, qui recte codicillos | |
| confirmauerit: licet enim is testamentum facere non possit, tamen testamentum quod ante | 5 |
| f<e>cerat in eodem statu est, huius autem testamentum sublatum est et de alienis quodam- | |
| modo rebus testatur. sed dicemus codicillos ualere: nam et si postumus natus ruperit | |
| testamentum et decesserit, nihilo minus codicilli ualent. Si miles testamentum quidem | 4.1 |
| ante militiam, sed codicillos in militia fecerit, an iure militari ualeant codicilli, quaeritur, | |
| quoniam testamentum iure communi ualet, nisi si militiae tempore signauit uel quaedam | |
| adiecerit. certe codicilli militiae tempore facti non debent referri ad testamentum, sed iure | |
| militari ualent. Si ei seruo, qui testamento legatum acceperit, libertas codicillis detur, | 5.1 |
| utile legatum esse dicemus, quasi ab initio constiterit legatum. Si quis certi generis co- | 6.1 |
| dicillos confirmauerit, puta 'quos nouissimos fecero', non utique statim quae codicillis dantur | |
| consistere uidebuntur, quamdiu alii quoque fieri possint, et ideo si alii postea fiant, legata | |
| in prioribus data non ualebunt. | |
| Marcellus libro nono digestorum. Aristo negauit ualere codicillos ab eo | 9.pr.1 |
| factos, qui pater familias nec ne esset, ignorasset. Ulpianus notat: nisi ueteranus fuit: | |
| tunc enim et testamentum ualebit. | |
| Papinianus libro quinto decimo quaestionum. Quod per manus traditum est | 10.pr.1 |
| codicillis hereditatem dari non posse rationem illam habet, ne per codicillos, qui ex testa- | |
| mento ualerent, ipsum testamentum, quod uires per institutionem heredum accipit, con- | |
| firmari uideretur. | |
| Idem libro nono decimo quaestionum. Qui graui utero uxorem esse ignorabat, | 11.pr.1 |
| codicillis ad filium scriptis libertates dedit. nata post mortem patris filia, cum de ea nihil | |
| patrem sensisse constitisset, placuit libertates a solo filio praestari: posse | |
| Idem libro uicensimo secundo quaestionum. redemptis a sorore partibus. | 12.pr.1 |
| Idem libro nono decimo quaestionum. Illud enim sine dubio dici non potest etiam | 13.1.1 |
| filiam manumittere cogendam, cum ab ea nihil pater petierit et iure suo heres exstiterit. | |
| Tractari solet de eo, qui, cum tabulas testamenti non fecisset, codicillis ita scripsit: | 1 |
| 'Titium heredem esse uolo'. sed multum interest, utrum fideicommissariam hereditatem a | |
| legitimo per hanc scripturam, quam codicillorum instar habere uoluit, reliquerit an uero | |
| testamentum facere se existimauerit: nam hoc casu nihil a legitimo peti poterit. uoluntatis | |
| autem quaestio ex eo scripto plerumque declarabitur: nam si forte a Titio legata reliquit, | 5 |
| substitutum adscripsit, heres si non exstitisset, sine dubio non codicillos, sed testamentum | |
| facere uoluisse intellegetur. | |
| Scaeuola libro octauo quaestionum. Quidam referunt, quantum repeto apud | 14.pr.1 |
| Uiuianum, Sabini et Cassii et Proculi expositam esse in quaestione huiusmodi controuer- | |
| siam: an legata, quae posteaquam instituti mortem obierunt codicillis adscripta uel adempta | |
| sunt, a substitutis debeantur, id est an perinde datio et ademptio etiam hoc tempore co- | |
| dicillis facta ualeat ac si testamento facta esset. quod Sabinum et Cassium respondisse | 5 |
| aiunt Proculo dissentiente. nimirum autem Sabini et Cassii collectio, quam et ipsi reddunt, | |
| illa est, quod codicilli pro parte testamenti habentur obseruationemque et legem iuris inde | |
| traditam seruent. ego autem ausim sententiam Proculi uerissimam dicere. nullius enim | |
| momenti est legatum, quod datum est ei, qui tempore codicillorum in rebus humanis non | |
| est, licet testamenti fuerit: esse enim debet cui detur, deinde sic quaeri, an datum con- | 10 |
| sistat, ut non ante iuris ratio quam persona quaerenda sit. et in proposito igitur quod | |
| post obitum heredis codicillis legatum uel ademptum est, nullius momenti est, quia heres, | |
| ad quem sermonem conferat, in rebus humanis non est eaque ademptio et datio nunc uana | |
| efficietur. haec in eo herede, qui ex asse institu<tu>s erit dato substituto, ita ut ab instituto | |
| codicilli confirmarentur. Quod si duo instituti sint substitutis datis unusque eorum deces- | 1.1 |
| serit, utilia uidentur legata: sed circa coheredem erit tractatus, numquid totum legatum | |
| debeat, si 'quisquis mihi heres erit' legatum erit, an uero non, quia sit substitutus heres, | |
| qui partem faciat, licet ipse non debeat. idem etiam potest circa nomina expressa tractari. | |
| multoque magis solum coheredem totum debere puto, quia is adiunctus sit, qui etiam tunc | 5 |
| cum adiungebatur in rebus humanis non erat. | |
| Africanus libro secundo quaestionum. Sed cum ea testatoris uoluntas fuerit, ut ex | 15.pr.1 |
| uniuersa hereditate legata erogarentur, dicendum scriptis heredibus profuturam doli ex- | |
| ceptionem, si amplius quam hereditaria portio petatur. | |
| Paulus libro uicesimo primo quaestionum. Ab intestato factis codicillis re- | 16.pr.1 |
| licta etiam postea natus intestati successor debebit: quicumque enim ab intestato succes- | |
| serit, locum habent codicilli: nam unus casus est nec interest qui succedit dum intestato | |
| succedat. ad testamentum autem quod quoquo tempore fecisset, pertinent codicilli. et | |
| ut manifestius dicam, intestato patre familias mortuo nihil desiderant codicilli, sed uicem | 5 |
| testamenti exhibent: testamento autem facto ius sequuntur eius. | |
| Idem libro tertio sententiarum. Litterae, quibus hereditas promittitur uel animi affectus | 17.pr.1 |
| exprimitur, uim codicillorum non optinent. | |
| Celsus libro uicesimo digestorum. Plotiana Celso suo salutem. Lucius | 18.pr.1 |
| Titius his uerbis ita cauit: 'si quid tabulis alioue quo genere ad hoc testamentum pertinens | |
| reliquero, ita ualere uolo'. quaero, an codicilli, qui ante hoc testamentum scripti sunt, | |
| debeant rati esse. Iuuentius Celsus Plotianae salutem. Haec uerba: 'si quid ad hoc testa- | |
| mentum pertinens reliquero, ualere uolo', etiam ea, quae ante testamentum scripta sunt, | 5 |
| comprehendere. | |
| Marcellus libro quarto decimo digestorum. Is qui unum filium habebat, | 19.pr.1 |
| cum codicillos ad eum scripsisset, decessit intestatus herede eo et quem postea procreauit. | |
| adgnatione sui heredis nemo dixerit codicillos euanuisse: igitur si nihil tum de postumis | |
| sperauit, et codicilli non euanescent et quae relicta sunt, pro parte dimidia filius, ad quem | |
| codicillus factus est, soluere compellitur, non etiam postumus. sed et si codicillos reliquisset | 5 |
| duobus superstitibus filiis decedens, cum putaret alterum ex his prius decessisse, simili | |
| modo dici potest omnia perinde debere filium, ad quem scripti sunt codicilli, atque si solus | |
| heres exstitisset patri. immo dumtaxat partem debet: eorum tamen, quae pro parte prae- | |
| stari non possunt, nihil eorum praestandum, quoniam illi non fuerit filio ablaturus, nisi | |
| solum putaret successorem sibi futurum. | 10 |
| Paulus libro quinto ad legem Iuliam et Papiam. Si palam heres nuncupatus | 20.pr.1 |
| sit, legata autem in tabulis collata fuerint, Iulianus ait tabulas testamenti non intellegi, | |
| quibus heres scriptus non est, et magis codicilli quam testamentum existimandae sint: | |
| et hoc puto rectius dici. |