| DE INSTRUCTO UEL INSTRUMENTO LEGATO | |
| Paulus libro quarto ad Sabinum. Siue cum instrumento fundus legatus est | 33.7.1.pr.1 |
| siue instructus, duo legata intelleguntur. Fundo cum instrumento legato et alienato instru- | 1.1 |
| mentum non uindicabitur ex sententia defuncti. | |
| Papinianus libro septimo responsorum. Cum pater pluribus filiis heredibus | 2.pr.1 |
| scriptis duobus praeceptionem bonorum auiae praeter partes hereditarias dedisset, pro par- | |
| tibus coheredum uiriles habituros legatarios placuit. Dotes praediorum, quae Graeco uoca- | 1.1 |
| bulo ἐνθῆκαι appellantur, cum non instructa legantur, legatario non praestantur. | |
| Idem libro octauo responsorum. Fundum instructum libertis patronus testa- | 3.pr.1 |
| mento legauit: postea codicillis petit, ut morientes partes suas fundi superstitibus restitue- | |
| rent, nec instructi mentionem habuit. talem in causam fideicommissi deductum uideri pla- | |
| cuit, qualis fuerat legatus, sed medii temporis augmenta fetuum et partuum, item detri- | |
| menta fatalium fideicommisso contineri. Minor uiginti annis instructa praedia conso- | 1.1 |
| brinae suae dari uoluit et quosdam seruos praediorum uiuus manumisit. non idcirco serui | |
| manumissi praestabuntur, quod ad libertatem peruenire non possunt. idem iuris est, cum | |
| ex quauis alia causa libertas non competit. | |
| Iauolenus libro secundo ex posterioribus Labeonis. Cum quidam duos fun- | 4.pr.1 |
| dos iunctos haberet et ex altero boues, cum opus fecissent, in alterum reuerterentur, utrum- | |
| que fundum cum instrumento legauerat. Labeo Trebatius boues ei fundo cessuros putant, | |
| ubi opus fecissent, non ubi manere consueuissent: Cascellius contra. Labeonis sententiam | |
| probo. | 5 |
| Labeo libro primo πιθανῶν a Paulo epitomatorum. Si cui fundum et in- | 5.pr.1 |
| strumentum eius legare uis, nihil interest, quomodo leges 'fundum cum instrumento' an | |
| 'fundum et instrumentum' an 'fundum instructum'. Paulus. immo contra: nam inter | |
| ea legata hoc interest, quod, si fundo alienato mortuus fuerit qui ita legauit, ex hac | |
| scriptura 'fundum cum instrumento' nihil erit legatum, ex ceteris poterit instrumentum | 5 |
| esse legatum. | |
| Scaeuola libro sexto decimo digestorum. Nepoti legauerat quae certa re- | 6.pr.1 |
| gione praedia habuerat ut instructa sunt, cum uino grano calendario, et adiecerat haec | |
| uerba: 'quidquid erit cum moriar in illa regione, et quidquid in quacumque specie erit | |
| in illa regione, uel quod meum erit'. uiua testatrice unus ex debitoribus condemnatus | |
| uiuente testatrice satis non fecit: quaesitum est, an quod ex sententia iudicis deberetur ad | 5 |
| nepotem pertineret. respondit nihil proponi, cur non deberetur. | |
| Idem libro uicesimo secundo digestorum. Tabernam cum caenaculo Pardulae | 7.pr.1 |
| manumisso testamento legauerat cum mercibus et instrumentis et suppellectili quae ibi esset, | |
| item horreum uinarium cum uino et uasis et instrumento et institoribus, quos secum ha- | |
| bere consueuerat. quaesitum <est>, cum uiuo testatore insula, in qua caenaculum fuit quod | |
| ei legatum erat, exusta sit, et post biennium eodem loco constituta noua, et horreum, quod | 5 |
| eidem legatum erat, a testatore uenierit, uini autem uenditio dilata sit, ut ex eo commodo | |
| uenirent, an uniuersa legata Pardula consequi possit. respondit ea, in quibus uoluntas | |
| mutata esset, non deberi. | |
| Ulpianus libro uicesimo ad Sabinum. In instrumento fundi ea esse, quae | 8.pr.1 |
| fructus quaerendi cogendi conseruandi gratia parata sunt, Sabinus libris ad Uitellium eui- | |
| denter enumerat. quaerendi, ueluti homines qui agrum colunt, et qui eos exercent prae- | |
| positiue sunt is, quorum in numero sunt uilici et monitores: praeterea boues domiti, et | |
| pecora stercorandi causa parata, uasaque utilia culturae, quae sunt aratra ligones sarculi | 5 |
| falces putatoriae bidentes et si qua similia dici possunt. cogendi, quemadmodum torcularia | |
| corbes falcesque messoriae falces fenariae quali uindemiatorii exceptoriique, in quibus uuae | |
| comportantur. conseruandi, quasi dolia, licet defossa non sint, et cuppae. Quibusdam in | 1.1 |
| regionibus accedunt instrumento, si uilla cultior est, ueluti atrienses scoparii, si etiam uir- | |
| diaria sint, topiarii, si fundus saltus pastionesque habet, greges pecorum pastores saltuarii. | |
| Paulus libro quarto ad Sabinum. De grege ouium ita distinguendum est, | 9.pr.1 |
| ut, si ideo comparatus sit, ut ex eo fructus caperetur, non debeatur: si uero ideo, quia | |
| non aliter ex saltu fructus percipi poterit, contra erit, quia per greges fructus ex saltu | |
| percipiuntur. | |
| Ulpianus libro uicesimo ad Sabinum. Si reditus etiam ex melle constat, | 10.pr.1 |
| aluei apesque continentur. | |
| Iauolenus libro secundo ex Cassio. Eadem ratio est in auibus, quae in | 11.pr.1 |
| insulis maritimis aluntur. | |
| Ulpianus libro uicesimo ad Sabinum. Quaesitum est, an frumentum, quod | 12.pr.1 |
| cibariis cultorum paratum foret, instrumento cederet. et plurimis non placet, quia consu- | |
| meretur: quippe instrumentum est apparatus rerum diutius mansurarum, sine quibus exer- | |
| ceri nequiret possessio: accedit eo, quod cibaria uictus magis quam colendi causa para- | |
| rentur. sed ego puto et frumentum et uinum ad cibaria paratum instrumento contineri: | 5 |
| et ita Seruium respondisse auditores eius referunt. item nonnullis uisum est frumentum, | |
| quod serendi causa sepositum est, instrumento contineri, puto quia et instar culturae esset | |
| et ita consumitur, ut semper reponeretur: sed causa seminis nihil a cibariis differt. Con- | 1.1 |
| seruandi fructus causa, ueluti granaria, quia in his fructus custodiuntur, urceos capsellas, | |
| in quibus fructus componuntur: sed et ea, quae exportandorum fructuum causa parantur, | |
| instrumenti esse constat, ueluti iumenta et uehicula et naues et cuppae et culei. Alfenus | 2.1 |
| autem, si quosdam ex hominibus aliis legauerit, ceteros, qui in fundo fuerunt, non contineri | |
| instrumento ait, quia nihil animalis instrumenti esse opinabatur: quod non est uerum: con- | |
| stat enim eos, qui agri gratia ibi sunt, instrumento contineri. Quaeritur, an seruus, qui | 3.1 |
| quasi colonus in agro erat, instrumento legato contineatur. et Labeo et Pegasus recte | |
| negauerunt, quia non pro instrumento in fundo fuerat, etiamsi solitus fuerat et familiae | |
| imperare. Saltuarium autem Labeo quidem putat eum demum contineri, qui fructuum ser- | 4.1 |
| uandorum gratia paratus sit, eum non, qui finium custodiendorum causa: sed Neratius etiam | |
| hunc, et hoc iure utimur, ut omnes saltuarii contineantur. Trebatius amplius etiam pisto- | 5.1 |
| rem et tonsorem, qui familiae rusticae causa parati sunt, putat contineri, item fabrum, qui | |
| uillae reficiendae causa paratus sit, et mulieres quae panem coquant quaeque uillam ser- | |
| uent: item molitores, si ad usum rusticum parati sunt: item focariam et uilicam, si modo | |
| aliquo officio uirum adiuuet: item lanificas quae familiam rusticam uestiunt, et quae pul- | 5 |
| mentaria rusticis coquant. Sed an instrumenti instrumentum legato instrumento continetur, | 6.1 |
| quaeritur: haec enim, quae rusticorum causa parantur, lanificae et lanae et tonsores et | |
| fullones et focariae non agri sunt instrumentum, sed instrumenti. puto igitur etiam foca- | |
| riam contineri: sed et lanificas et ceteros, qui supra enumerati sunt: et ita Seruium re- | |
| spondisse auditores eius referunt. Uxores quoque et infantes eorum, qui supra enumerati | 7.1 |
| sunt, credendum est in eadem uilla agentes uoluisse testatorem legato contineri: neque enim | |
| duram separationem iniunxisse credendus est. Si aliqua parte an<ni> in fundo pascantur pe- | 8.1 |
| cora, aliqua parte his pabulum conducitur, uel serui, si aliqua parte anni per eos ager | |
| colitur, aliqua parte in mercedem mittuntur, nihilo minus instrumento continentur. Cella- | 9.1 |
| rarium quoque, id est ideo praepositum, ut rationes saluae sint, item ostiarium mulionem- | |
| que instrumenti esse constat. Et molas et machinas, fenum stipulas, asinum machinarium, | 10.1 |
| machinam frumentariam, uas aeneum, in quo sapa coqueretur et defrutum fiat et aqua ad | |
| bibendum lauandamque familiam paratur, instrumenti esse, et cribra, et plaustra quibus | |
| stercus euehatur. Ea uero, quae solo continentur, instrumenti fundi non esse Cassius scribit, | 11.1 |
| ueluti harundineta et salicta, antequam caesa sint, quia fundus fundi instrumentum esse | |
| non potest: sed si caesa sint, puto contineri, quia quaerendo fructui deseruiunt. idem et | |
| in palis erit dicendum. Si in agro uenationes sint, puto uenatores quoque et uestigatores | 12.1 |
| et canes et cetera quae ad uenationem sunt necessaria instrumento contineri, maxime si | |
| ager et ex hoc reditum habuit. Et si ab aucupio reditus fuit, aucupes et plagae et huius | 13.1 |
| rei instrumentum agri instrumento continebitur: nec mirum, cum et aues instrumento | |
| exemplo apium contineri Sabinus et Cassius putauerunt. Si quis eodem instrumento in | 14.1 |
| plurimis agris utatur, cuius agri sit instrumentum, quaeritur. et ego arbitror, si quidem | |
| apparet uoluntas patris familiae, cui potius agro destinauerat, eius esse instrumentum: | |
| ceteri enim agri ab hoc agro ueluti mutuantur: si non appareat, nullius instrumento cedet: | |
| neque enim pro parte diuidemus instrumentum. Supellex ceteraque, si qua in agro fuerunt, | 15.1 |
| quo instructior esset pater familias, instrumento fundi non continentur. Si domus sit in- | 16.1 |
| strumentum legatum, uidendum quid contineatur. et Pegasus ait instrumentum domus id | |
| esse, quod tempestatis arcendae aut incendii causa paratur, non quod uoluptatis gratia: | |
| itaque neque specularia neque uela quae frigoris causa uel umbrae in domo sunt deberi. | |
| quae sententia Cassii fuit, qui dicebat inter instrumentum et ornamentum multum interesse: | 5 |
| instrumenti enim ea esse, quae ad tutelam domus pertinent, ornamenti, quae ad uolupta- | |
| tem, sicuti tabulas pictas. Uela autem Cilicia instrumenti esse Cassius, quae ideo parantur, | 17.1 |
| ne aedificia uento uel pluuia laborent. Acetum quoque, quod exstinguendi incendii causa | 18.1 |
| paratur, item centones sifones, perticae quoque et scalae, et formiones et spongias et amas | |
| et scopas contineri plerique et Pegasus aiunt. Tegulam autem et tignum eius rei causa | 19.1 |
| paratum instrumento contineri, si ad huiusmodi causam habeat tigna parata ad alios usus | |
| non deseruientia. proinde et fulcimenta si qua habebat huic re necessaria, etiam ea in- | |
| strumento domus continebuntur. De uelis, quae in hypaethris extenduntur, item de his, | 20.1 |
| quae sunt circa columnas, Celsus scribit magis suppellectili adnumeranda et ita Sabinum | |
| et Cassium putare. Canales autem et harpagones et amas instrumento contineri constat. | 21.1 |
| Item perticae, quibus araneae detergantur, item spongiae, quibus columnae pauimenta podia | 22.1 |
| extergantur, scalae, quae ad lacunaria admoueantur, instrumenti sunt, quia mundiorem | |
| domum reddunt. Papinianus quoque libro septimo responsorum ait: sigilla et statuae ad- | 23.1 |
| fixae instrumento domus non continentur, sed domus portio sunt: quae uero non sunt ad- | |
| fixa, instrumento non continentur, inquit: suppellectili enim adnumerantur, excepto horo- | |
| logio aereo, quod non est adfixum: nam et hoc instrumento domus putat contineri, sicut | |
| prothyrum domus, si uelamen est, inquit, instrumento domus continetur. Fistulae autem | 24.1 |
| et canales et crateres et si qua sunt alia ad aquas salientes necessaria, item serae et claues | |
| magis domus portio quam domus instrumentum sunt. Specularia quoque adfixa magis puto | 25.1 |
| domus esse partem: nam et in emptione domus et specularia et pegmata cedere, siue in | |
| aedificio sunt posita siue ad tempus detracta. sed si non sint, reposita ad hoc tamen sint, | |
| ut suppleantur, si qua desint: instrumento potius continebuntur. Cancellos quoque instru- | 26.1 |
| mento contineri puto. Sed si fundus non sit cum instrumento legatus, sed ita ut instructus | 27.1 |
| sit, quaesitum est, an plus contineatur, quam si cum instrumento legatus esset. et Sabinus | |
| libris ad Uitellium scribit fatendum esse plus esse, cum instructus fundus legetur, quam si | |
| cum instrumento: quam sententiam cottidie increscere et inualescere uidemus. quanto igitur | |
| hoc legatum uberius est, uidendum est. et Sabinus definit et Cassius apud Uitellium notat: | 5 |
| omnia quae eo collocata sunt, ut instructior esset pater familias, instructo, inquit, contine- | |
| buntur, id est quae ibi habuit, ut instructior esset. hoc ergo legato non agri instrumen- | |
| tum, sed proprium suum instrumentum reliquisse uidetur. Proinde si fundus si instructus | 28.1 |
| legatus, et suppellex continebitur, quae illic fuit usus ipsius gratia, et uestis non solum | |
| stragula, sed et qua ibi uti solebat: mensae quoque eboreae uel si quae aliae, item uitrea | |
| et aurum et argentum: uina quoque, si qua ibi fuerint usus ipsius causa, continentur, et | |
| si quid aliud utensilium. Sed si qua eo congesserat non usus ipsius causa, sed custodiae | 29.1 |
| gratia, non continebuntur: uina etiam, quae in apothecis sunt, non cedent: et hoc iure | |
| utimur, ut quae ibi pater familias quasi in horreo habuit, haec non contineantur. Celsus | 30.1 |
| quoque libro nono decimo digestorum scribit fructus <i>bi repositos, ut uenirent uel in alium | |
| usum quam fundi conuerterentur, instructo fundo non contineri. Idem Celsus eodem libro | 31.1 |
| ait etiam suppellecticarios et ceteros hoc genus seruos contineri, id est ministeria, quibus | |
| instructus erat in eo fundo (extra ea quae libertatem acceperunt), et qui rure morari sole- | |
| bant. Si instructum fundum legasset, ea paedagogia, quae ibi habebat, ut, cum ibi uenisset, | 32.1 |
| praesto essent in triclinio, legato continentur. Contubernales quoque seruorum, id est uxo- | 33.1 |
| res, et natos, instructo fundo contineri uerum est. Instructo autem fundo et bibliothecam | 34.1 |
| et libros, qui illic erant, ut quotiens uenisset uteretur, contineri constat. sed si quasi apo- | |
| theca librorum utebatur, contra erit dicendum. Neratius quoque libro quarto epistularum | 35.1 |
| Rufino respondit instructo fundo et suppellectilem et uina et mancipia non solum ad cul- | |
| tum custodiamue uillae, sed etiam quae ut ipsi patri familias in ministerio ibi essent, legato | |
| cedere. Imagines quoque hae solae legatae uidentur, quae in aliquo ornatu uillae fuerunt. | 36.1 |
| Papinianus quoque praediis instructis legatis mancipia non contineri, quae temporis causa | 37.1 |
| illic fuerunt ac non eo animo transtulit pater familias, ut aut fundi aut suum instrumentum | |
| faceret. Idem respondit praediis instructis legatis actorem ex his in prouinciam missum, | 38.1 |
| ut ordinatis negotiis ad pristinum actum rediret, legato praediorum cedere, quamuis non- | |
| dum redierit. Idem respondit instructis hortis legatis etiam uina, quae ibi fuerunt, quo | 39.1 |
| dominus esset instructior, contineri: aliud esse, si horrea ibi habuit, unde instruebatur uel | |
| in urbe uel in aliis praediis. Idem respondit domo per fideicommissum relicta cum supel- | 40.1 |
| lectili Claudio Hieronymiano clarissimo uiro ab Umbrio Primo et mensas et ceteram sup- | |
| pellectilem, quam in hortis pater familias in proconsulatum profecturus contulerat, ut tu- | |
| tiore loco essent, contineri. Idem respondit theriacam quoque et cetera medicamenta, quae | 41.1 |
| secessus causa dominus ibi habuit, et uestem propter secessum ibi depositam instructo | |
| fundo legato inesse. Idem respondit domo ita, ut instructa est, cum omni iure suo legata | 42.1 |
| urbanam familiam, item artifices, quorum operae ceteris quoque praediis exhibebantur, legato | |
| non contineri: ostiarii autem, inquit, uel topiarii diaetarii aquarii domui tantum deseruientes | |
| continebuntur. sed quod de artificibus ait, falsum est, si eius domus causa parati sunt, | |
| licet aliis quoque praediis commodabantur. Idem respondit domo instructa legata mensas | 43.1 |
| eboreas et libros non contineri: sed et hoc falsum est: nam omne, quidquid in domo fuit, | |
| quo instructior ibi esset pater familias, continebitur, suppellectilem autem patris familiae | |
| instrumentum esse nemo dubitat. denique Neratius libro quarto epistularum Marcello fratri | |
| suo respondit et uestem domus instructae legato contineri: maxime, inquit, in proposita | 5 |
| specie: proponebatur enim, qui legauerat, argentum et rationes excepisse: nam qui haec, | |
| inquit, excepit, non potest non uideri de ceteris rebus, quae in ea essent, sensisse. sed | |
| et ipse Papinianus eodem libro responsorum ait patrem mercatorem ac faeneratorem, qui | |
| duos filios totidemque filias heredes instituerat, ita legass<e>: 'filiis maribus domum meam | |
| instructam do lego darique iubeo', merces et pignora an contineantur, quaeri posse: sed | 10 |
| facilem iudici uoluntatis coniecturam fore ceteris patris facultatibus examinatis. Celsus | 44.1 |
| scribit seruis qui in fundo morarentur legatis, uicarios eorum non contineri, nisi appareat | |
| et de uicariis eum sensisse. Papinianus quoque libro septimo responsorum uxori, cui uir | 45.1 |
| omnia, quae in domo erant, ab herede filia praestari uoluit, cautiones debitorum emptio- | |
| nesque seruorum non uideri legatas respondit, nisi, inquit, ex alia parte et de seruis eum | |
| cogitasse apparuerit, scilicet ut eorum seruorum ei legasse uideatur emptiones, quos et | |
| ipsos uoluit ad eam pertinere. Si quis fundum ita ut instructus est legauerit et adiecerit | 46.1 |
| cum supellectili uel mancipiis uel una aliqua re, quae nominatim expressa non erat, utrum | |
| minuit legatum adiciendo speciem an uero non, quaeritur. et Papi- | |
| nianus respondit non uideri minutum, sed potius ex abundanti adiectum. Idem Papinianus | 47.1 |
| libro septimo responsorum ait: instructis hortis filio legatis mater argentum muliebre filiae | |
| legauerat: respondit etiam id argentum muliebre, quod in hortis habuit, ut <i>bi esset in- | |
| structior, ad filiam pertinere. | |
| Paulus libro quarto ad Sabinum. Tabernae cauponiae instrumento legato | 13.pr.1 |
| etiam institores contineri Neratius existimat: sed uidendum, ne inter instrumentum tabernae | |
| cauponiae et instrumentum cauponae sit discrimen, ut tabernae non nisi loci instrumenta | |
| sint, ut dolia uasa ancones calices trullae, quae circa cenam solent traici, item urnae | |
| aereae et congiaria sextaria et similia: cauponae autem, cum negotiationis nomen sit, etiam | 5 |
| institores. Instrumento balneario legato etiam balneatorem contineri Neratius respondit: | 1.1 |
| Idem libro secundo ad Uitellium. continetur autem et fornicator. | 14.pr.1 |
| Pomponius libro sexto ad Sabinum. Si ita testamento scriptum sit: 'quae | 15.1.1 |
| tabernarum exercendarum instruendarum pistrini cauponae causa facta parataque sunt, | |
| do lego', his uerbis Seruius respondit et caballos, qui in pistrinis essent, et pistores, et | |
| in cauponio institores et focariam, mercesque, quae in his tabernis essent, legatas uideri. | |
| Domo instructa responsum est suppellectilem legatam, non etiam uina, quia domus uinis | 1 |
| instructa intellegi non potest. Mulier uillae custos perpetua fundo qui cum instrumento | 2.1 |
| legatus esset aut instructo continebitur, sicuti saltuarius: par enim ratio est: nam deside- | |
| rant tam uillae quam agri custodiam, illic, ne quid uicini aut agri aut fructuum occupent, | |
| hic, ne quid ceterarum rerum quae in uilla continentur: uilla autem sine ulla dubitatione | |
| pars fundi habetur. | 5 |
| Alfenus libro secundo digestorum a Paulo epitomatorum. Uillae instru- | 16.pr.1 |
| mento legato supellectilem non contineri uerius est. Uinea et instrumento eius legato in- | 1.1 |
| strumentum uineae nihil esse Seruius respondit: qui eum consulebat, Cornelium respondisse | |
| aiebat palos perticas rastros ligones instrumenti uineae esse: quod uerius est. Quidam | 2.1 |
| uxori fundum, uti instructus esset, in quo ipse habitabat, legauit. consultus de mulieribus | |
| lanificis an instrumento continerentur, respondit non quidem esse instrumenti fundi, sed | |
| quoniam ipse pater familias, qui legasset, in eo fundo habitasset, dubitari non oportere, | |
| quin et ancillae et ceterae res, quibus pater familias in eo fundo esset instructus, omnes | 5 |
| legatae uiderentur. | |
| Marcianus libro septimo institutionum. Item pictoris instrumento legato | 17.pr.1 |
| cerae colores similiaque horum legato cedunt, item peniculi et cauteria et conchae. In- | 1.1 |
| strumento piscatorio contineri Aristo ait naucellas, quae piscium capiendorum causa com- | |
| paratae sunt: sed et piscatores contineri uerius est. Instrumento balneatorio legato dictum | 2.1 |
| est balneatorem sic instrumento contineri balneario, quomodo instrumento fundi saltuarium | |
| et topiarios, et instrumento cauponio institorem, cum balneae sine balneatoribus usum suum | |
| praebere non possint. | |
| Paulus libro secundo ad Uitellium. Cum de lanionis instrumento quaeritur. | 18.pr.1 |
| semota carne mensas pondera farramentaque laniandae carnis causa praeparata, item tru- | |
| tinas cultos dolabras instrumento relinquimus. Instrumento legato aliquando etiam per- | 1.1 |
| sonas legantium necesse est inspici. ut ecce pistorio instrumento legato ita ipsi pistores | |
| inesse uideri possunt, si pater familias pistrinum exercuit: nam plurimum interest, instru- | |
| mentum pistoribus an pistrino paratum sit. Asinam molendariam et molam negat Neratius | 2.1 |
| instrumento fundi contineri. Item caccabos et patinas in instrumento fundi esse dicimus, | 3.1 |
| quia sine his pulmentarium coqui non potest. nec multum refert inter caccabos et aenum, | |
| quod supra focum pendet: hic aqua ad potandum calefit, in illis pulmentarium coquitur. | |
| quod si aenum instrumento continetur, urcei quoque, quibus aqua in aenum infunditur, in | |
| idem genus rediguntur, ac deinceps in infinitum primis quibusque proxima copulata pro- | 5 |
| cedunt. optimum ergo esse Pedius ait non propriam uerborum significationem scrutari, sed | |
| in primis quid testator demonstrare uoluerit, deinde in qua praesumptione sunt qui in qua- | |
| que regione commorantur. Cum de uilico quaereretur et an instrumento | 4.1 |
| inesset et dubitaretur, Scaeuola consultus respondit, si non pensionis certa quantitate, sed | |
| fide dominica coleretur, deberi. Idem consultus de meta molendaria respondit, si | 5.1 |
| rusticis eius fundi operariis moleretur, eam quoque deberi. Est autem meta inferior pars | |
| molae, catillus superior. De bubulco quoque ita respondit, siue de eo, qui bubus ibi araret, | 6.1 |
| siue de eo, qui boues eius fundi aratores pasceret, quaereretur, deberi. De putatoribus | 7.1 |
| quoque ita respondit, si eius fundi causa haberentur, inesse: Pastores quoque et fossores ad | 8.1 |
| legatarium pertinere. Item cum fundus ita legatus esset: 'Maeuio fundum Seianum, ita ut | 9.1 |
| optimus maximusque est, cum omni instrumento rustico et urbano et mancipiis quae ibi | |
| sunt' et quaereretur, an semina deberentur, respondit uerius esse deberi, nisi aliud testa- | |
| torem sensisse heres probaret. idem respondit de frumento reposito ad mancipiorum ex- | |
| hibitionem. In instrumento medici esse collyria et emplastra et cetera eius generis Cassius | 10.1 |
| scribit. Cui fundum instructum legauerat, nominatim mancipia legauit: quaesitum est, an | 11.1 |
| reliqua mancipia, quae non nominasset, instrumento cederent. Cassius ait responsum esse, | |
| tametsi mancipia instructi fundi sint, tamen uideri eos solos legatos esse, qui nominati | |
| essent, quod appareret non intellexisse patrem familias instrumento quoque seruos adnu- | |
| meratos esse. Sabinus. Cui fundus quaeque ibi sint legata sunt, ei fundus et omnia, quae | 12.1 |
| in eo solita sunt esse quaeque ibi maiore parte anni morari et hi, qui in eum manendi | |
| causa recipere se consueuerunt, legati uidentur: at si qua consulto in fundo congesta con- | |
| tr<a>ctaue sunt, quo legatum cumularetur, ea non uidentur legata esse. Quidam cum ita | 13.1 |
| legasset: 'uillam meam ita ut ipse possedi cum suppellectile mensis mancipiis, quae ibi | |
| deputabuntur, urbanis et rusticis, uinis, quae in diem mortis meae ibi erunt, et decem | |
| aureis', et quaereretur, cum in diem mortis ibi libros et uitreamina et uesticulam habuerit, | |
| an eadem omnia legato cederent, quoniam quaedam enumerasset: Scaeuola respondit spe- | 5 |
| cialiter expressa, quae legato cederent. Domum instructam legauit cum omnibus adfixis: | 14.1 |
| quaeritur de instrumentis debitorum, an ea legatarius habere potest. respondit secundum | |
| ea quae proponerentur non posse. | |
| Paulus libro tertio decimo responsorum. Si mancipia quae, post testamen- | 19.pr.1 |
| tum factum in fundum Seiae relictum a testatore inducta, fundi colendi gratia in eodem | |
| fundo fuerint, ea quoque instrumento fundi contineri respondi: quamuis enim ea mancipia | |
| testator demonstrasset, quae tunc ibi essent cum legaret, tamen non minuendi legati, sed | |
| augendi causa mancipiorum quoque fecit mentionem. ceterum instrumento fundi mancipia | 5 |
| quoque colendi agri causa inducta contineri non ambigitur. Paulus respondit uillae instru- | 1.1 |
| mento neque fructus repositos neque equitium contineri, suppellectile autem legato cedere: | |
| seruum uero arte fabrica peritum, qui annuam mercedem praestabat, instrumento uillae | |
| non contineri. | |
| Scaeuola libro tertio responsorum. Seiae ex parte hered<i> institutae, si | 20.pr.1 |
| heres erit, fundos per praeceptionem dederat instructos cum suis uilicis et reliquis colo- | |
| norum et codicillis ita scripsit: 'postea mihi uenit in mentem: Seiae fundos quos reliqui, | |
| ita ut sunt instructi rustico instrumento suppellectile pecore et uilicis cum reliquis colo- | |
| norum et apotheca habere uolo'. quaesitum est, an etiam ea, quae patris familias usus | 5 |
| cottidiani causa in fundis fuerunt, legato continere<n>tur. respondit testamento quidem ut | |
| proponeretur Seiae, insuper fundum, legatum, uerum non amplius deberi, quam in codi- | |
| cillis (quos sane post obliuionem testamentariae scripturae fecisset) instructi appellatione | |
| contineri uelle se manifeste ostendisset. Liberto suo quidam praedia legauit his uerbis: | 1.1 |
| 'Seio liberto meo fundos illum et illum do lego ita ut instructi sunt cum dotibus et reli- | |
| quis colonorum et saltuariis cum contubernalibus suis et filiis et filiabus'. quaesitum est, | |
| an Stichus seruus, qui praedium unum ex his coluit et reliquatus est am- | |
| plam summam, ex causa fideicommissi Seio debeatur. respondit, si non fide dominica, sed | 5 |
| mercede, ut extranei coloni solent, fundum coluisset, non deberi. 'Gaio Seio alumno | 2.1 |
| meo fundos meos illum et illum, ita ut instructi sunt, et domum superiorem dari uolo': | |
| quaesitum est, an etiam domum instructam dari uoluerit. respondit secundum ea quae | |
| proponerentur ita uidere dedisse, nisi is, a quo peteretur, aliud testatorem sensisse mani- | |
| feste doceret: at si habitationis, id est aedificii instrumentum legasset, non cedere seruos | 5 |
| operae aliiue rei paratos. Praedia ut instructa sunt cum dotibus et reliquis colonorum et | 3.1 |
| uilicorum et mancipiis et pecore omni legauit et peculiis et cum actore: quaesitum est, | |
| an reliqua colonorum, qui finita conductione interposita cautione de colonia discesserant, | |
| ex uerbis supra scriptis legato cedant. respondit non uideri de his reliquis esse cogitatum. | |
| Idem quaesiit in actore legato, an uxor et filia legato cedant, cum actor non in praediis, | 4.1 |
| sed in ciuitate moratus sit. respondit nihil proponi, cur cedant. Idem quaesiit, cum | 5.1 |
| testator facto testamento in prouinciam sit profectus, an ea mancipia, quae post profectio- | |
| nem eius aut mortem sine cuiusquam auctoritate sponte sua ad parentes et notos sibi | |
| homines in fundos legatos transiere, legato cedant. respondit non legatos eos, qui forte | |
| ueluti commeantes transissent. 'Pamphilae libertae meae dari uolo fundum Titianum cum | 6.1 |
| instrumento et his quae in eodem erunt cum moriar.' quaesitum est, si | |
| Stichus seruus, ex eo fundo ante annum mortis testatoris abductus et in disciplinam tra- | |
| ditus, postea in eum fundum non reuersus sit, an debeatur. respondit, si studendi causa | |
| misisset, non quo a fundo eum aliorsum transferat, deberi. 'Tyrannae sorori meae | 7.1 |
| fundum meum Graecianum cum stabulo et instrumento rustico omni relinquo.' quaeritur, | |
| an fundi appellatione etiam pascua, quae ad eum simul cum fundo peruenerint et quae | |
| semper in usibus huius possessionis habuerat, legato cederent. respondit, si prata fundo | |
| Graeciano ita coniunxisset, uti sub una fundi appellatione haberentur, ea quoque deberi. | 5 |
| Instructis domibus legatis crabattus argento inaurato tectus mortis Titiae tempore in do- | 8.1 |
| mibus non est repertus, sed in horreis tantisper conditus: quaero, an is quoque praestandus | |
| sit. respondit, si in domo esse soleret et quo tutiore loco haberetur, interim in horreo | |
| allatus esset, nihilo minus praestandum. Quod adiecit testator 'uti possedi' an hoc signi- | 9.1 |
| ficet 'sicut instructa in diem mortis habuit', id est cum mancipiis pecoribus instrumento | |
| rustico? respondit: non de iure quaeritur. | |
| Pomponius libro primo fideicommissorum. Cum fundus sine instrumento | 21.pr.1 |
| legatus sit, dolia molae oliuariae et praelum et quaecumque infixa inaedificataque sunt | |
| fundo legato continentur, nulla autem ex his rebus quae moueri possunt paucis exceptis | |
| fundi appellatione continentur. de molis tum quaeri solet, cum ita adfixae itaue inaedifi- | |
| catae sint, ut partes aedificiorum esse uideantur. | 5 |
| Paulus libro tertio sententiarum. Fundo legato 'ut optimus | 22.pr.1 |
| maximusque est' retia apraria et cetera uenationis instrumenta continebuntur: quod etiam | |
| ad instrumenta pertinet, si quaestus fundi ex maxima parte in uenationibus consistat. | |
| Fundo legato cum mancipiis et pecoribus et omni instrumento rustico et ur- | 1.1 |
| bano peculium actoris ante testatorem defuncti, si ex eodem fundo fuerit, magis placet ad | |
| legatarium pertinere. | |
| Neratius libro secundo responsorum. Cum quaeratur, quod sit tabernae | 23.pr.1 |
| instrumentum, interesse, quod genus negotiationis in ea exerceri solitum sit. | |
| Paulus libro tertio ad Neratium. Fundus, qui locatus erat, legatus est | 24.pr.1 |
| cum instrumento: instrumentum, quod colonus in eo habuit, legato cedit. Paulus: an | |
| quod coloni fuit an tantum id quod testatoris fuit? et hoc magis dicendum est, nisi nullum | |
| domini fuit. | |
| Iauolenus libro secundo ex posterioribus Labeonis. Fundi instrumento | 25.pr.1 |
| legato id pecus cedere putabat Tubero, quod is fundus sustinere potuisset: Labeo contra. | |
| quid enim fiet, inquit, si, cum mille oues fundus sustinere potuisset, duo milia ouium in | |
| eo fundo fuerint? quas oues potissimum legato cessuras existimabimus? nec quaerendum | |
| esse, quid debuisset parari pecoris instrumenti fundi causa, sed quid paratum esset: non | 5 |
| enim ex numero aut multitudine legata aestimandum esse. Labeonis sententiam probo. | |
| Quidam cum in fundo figlinas haberet, figulorum opera maiore parte anni ad opus rusticum | 1.1 |
| utebatur, deinde eius fundi instrumentum legauerat. Labeo Trebatius non uideri figul<o>s | |
| in instrumento fundi esse. Item cum instrumentum omne legatum esset excepto pecore, | 2.1 |
| pastores ouiliones, ouilia quoque legato contineri Ofilius non recte putat. | |
| Idem libro quinto ex posterioribus Labeonis. Dolia, fictilia, item plumbea, | 26.pr.1 |
| quibus terra adgesta est, et in his uiridiaria posita aedium esse Labeo Trebatius putant. | |
| ita id uerum puto, si ita illigata sint aedibus, ut ibi perpetuo posita sint. Molas manua- | 1.1 |
| rias quidem suppellectilis, iumentarias autem instrumenti esse Ofilius ait. Labeo Cascellius | |
| Trebatius neutras suppellectilis, sed potius instrumenti putant esse, quod uerum puto. | |
| Scaeuola libro sexto digestorum. Praedia maritima cum seruis qui ibi | 27.pr.1 |
| erunt et omni instrumento et fructibus qui ibi erunt et reliquis colonorum nutritori suo | |
| legauit. quaesitum est, an serui piscatores, qui solebant in ministerio testatoris esse et | |
| ubicumque eum sequi <e>t urbicis rationibus expungebantur nec mortis testatoris tempore | |
| in praediis legatis deprehensi fuer<an>t, legati esse uideantur. respondit secundum ea quae | 5 |
| proponerentur non esse legatos. Adfini suo ita legauit: 'fundum Cornelianum Titio | 1.1 |
| ita ut est instructus cum omnibus rebus et mancipiis et reliquis colonorum dari uolo'. | |
| haec testatrix Romae litis causa ex Africa ueniens mancipia quaedam ex fundo supra | |
| scripto, quo citius per hiemem operam elegeret, secum abduxit: quaesitum est, an ea | |
| mancipia fideicommisso cedant, cum quaedam ex his rusticis officiis ad tempus peregrina- | 5 |
| tionis abducta sunt relictis conseruabus et filiis suis et quaedam matribus et patribus. | |
| respondit mancipia, de quibus quaereretur, secundum ea quae proponerentur ex causa fidei- | |
| commissi deberi. Idem quaesiit, an fructus eiusdem fundi, qui ibi in diem mortis coacti | 2.1 |
| manserint, fideicommisso cedant, cum plenissima testatoris erga adfinem uoluntas ab eo | |
| quoque manifestetur, quo reliqua colonorum eiusdem possessionis ad eum pertinere uo- | |
| luerit. respondit in huiusmodi scriptura posse responderi hoc solum quaerendum, an ma- | |
| nifeste appareat defuncta id, de quo quaereretur, dari noluisse. Liberto, quem | 3.1 |
| heredem in parte rescripsit, fundum per praeceptionem dedit in haec uerba: 'Pamphile | |
| liberte, praecipito tibique habeto fundum meum Titianum et agellum Sempronianum cum | |
| instrumento et his, quae in eodem erunt cum moriar, familiaque, quae in eo fundo mo- | |
| ratur, exceptis quos manumisero'. quaesitum est, cum testator in eo fundo aliquantum | 5 |
| uini in doliis habuerit, quod uiuus totum uendiderat et partem tertiam pretii pro eo acce- | |
| perat, an uinum in doliis remanens ad libertum ex causa praeceptionis pertineat. respondit | |
| uerbis quae proponerentur contineri, nisi manifeste contrariam uoluntatem coheredes appro- | |
| bant. in eo fundo instrumenta calendarii et nummos reliquit. responsum est de nummis | |
| quoque, ut supra responsum. Ita legatum est: 'Septiciae sorori meae fundi paterni mei | 4.1 |
| Seiani partem dari uolo sic ut est, et alteram partem ita, ut in diem mortis fuerit': quae- | |
| situm est, an ex uerbis supra scriptis aggeres et praela iam posita parataque, ut immit- | |
| t<a>ntur aedificio, item instrumentum urbanum et rusticum cum mancipiis, quae fundi causa | |
| erant, ad legatarios pertineant. respondit: potest haec uerba 'sic ut est' ad instructum | 5 |
| referri. Fundos legauit in haec uerba: 'Sempronio fratri meo hoc amplius fundos meos | 5.1 |
| ita, ut instructi sunt, Cassianum Nonianum cum suis salictis et siluis'. quaesitum est, | |
| cum siluae et salicta non in fundis supra scriptis, sed in adiectis agellis et quos simul | |
| testator comparauit nec sine his fundi coli possint, an legato cederent. respondit id tan- | |
| tum cedere legato, quod uerbis comprehendisset. | 5 |
| Scaeuola libro uicesimo tertio digestorum. Lucius Titius | 28.pr.1 |
| fundum, uti erat instructus, legauerat. quaesitum est, fundus instructus quemadmodum | |
| dari debeat, utrum sic ut instructus fuit mortis patris familiae tempore, ut quae medio | |
| tempore adgnata aut in fundum illata sunt heredis sint? an uero instructus fundus eo tem- | |
| pore inspici debeat, quo factum est testamentum? an uero eo tempore, quo fundus peti | 5 |
| coeperit, ut quidquid eo tempore instrumenti deprehendatur, legatario proficiat? respondit | |
| ea quibus instructus sit fundus secundum uerba legati quae sint in eadem causa, cum | |
| dies legati cedat, instrumento contineri. | |
| Labeo libro primo πιθανῶν. Si nauem cum instrumento emisti, praestari | 29.pr.1 |
| tibi debet scapha nauis. Paulus: immo contra. etenim scapha nauis non est instrumen- | |
| tum nauis: etenim mediocritate, non genere ab ea differt, instrumentum autem cuiusque | |
| rei necesse est alterius generis esse atque ea quaequae sit: quod Pomponio libro septimo | |
| epistularum placuit. | 5 |