| DE IURE PATRONATUS | |
| Ulpianus libro nono de officio proc<ons>ulis. Patronorum querellas aduersus | 37.14.1.pr.1 |
| libertos praesides audire et non translaticie exsequi debent, cum, si ingratus libertus sit, | |
| non impune ferre eum oporteat. sed si quidem inofficiosus patrono patronae liberisue eo- | |
| rum sit, tantummodo castigari eum sub comminatione aliqua seueritatis non defuturae, si | |
| rursum causa<m> querellae praebuerit, et dimitti oportet. enimuero si contumeliam fecit aut | 5 |
| conuicium eis dixit, etiam in exilium temporale dari debebit: quod si manus intulit, in | |
| metallum dandus erit: idem et si calumniam aliquam eis instruxit uel delatorem subor- | |
| nauit uel quam causam aduersus eos temptauit. | |
| Ulpianus libro primo opinionum. Liberti homines negotiatione licita pro- | 2.pr.1 |
| hiberi a patronis non debent. | |
| Marcianus libro secundo institutionum. Si quis tutor datus, cum sibi legata | 3.pr.1 |
| esset ancilla et rogatus eam manumittere, manumiserit adgnito legato et tutela pupilli se | |
| excusauerit, diui Seuerus et Antoninus rescripserunt hunc esse quidem patronum, sed o<mn>i | |
| commodo patronatus carere. | |
| Idem libro quinto institutionum. Iura libertorum patronorum liberis, cum | 4.pr.1 |
| pater eorum erat perduellionis damnatus, salua esse diui Seuerus et Antoninus benignis- | |
| sime rescripserunt, sicut ex alia causa punitorum liberis iura libertorum salua sunt. | |
| Idem libro tertio decimo institutionum. Diuus Claudius libertum, qui probatus | 5.pr.1 |
| fuit patrono delatores summisisse, qui de statu eius facerent ei quaestionem, seruum pa- | |
| troni esse iussit eum libertum. Imperatoris nostri rescripto cauetur, ut, si patronus liber- | |
| tum suum non aluerit, ius patroni perdat. | |
| Paulus libro secundo ad legem Aeliam Sentiam. Adigere iureiurando, ne | 6.pr.1 |
| nubat liberta uel liberos tollat, intellegitur etiam is, qui libertum iurare patitur. sed si | |
| ignorante eo suus filius adegerit stipulatus fuerit, nihil ei nocebit: certe si iussu patroni | |
| is qui in potestate est idem fecerit, dicendum est eum hac lege teneri. Stipulatus est cen- | 1.1 |
| tum operas aut in singulas aureos quinos dari: non uidetur contra legem stipulatus, quia | |
| in potestate liberti est operas dare. Quamuis nulla persona lege excipiatur, tamen intel- | 2.1 |
| legendum est de his legem sentire, qui liberos tollere possunt. itaque si castratum libertum | |
| iureiurando quis adegerit, dicendum est non puniri patronum hac lege. Si patronus liber- | 3.1 |
| tam iureiurando adegerit, ut sibi nuberet, si quidem ducturus eam adegit, nihil contra legem | |
| fecisse uidebitur: si uero non ducturus propter hoc solum adegit, ne alii nuberet, fraudem | |
| legi factam Iulianus ait et perinde patronum teneri, ac si coegisset iurare libertam non | |
| nupturam. Lege Iu<l>ia de maritandis ordinibus <re>mittitur iusiurandum, quod liberto in hoc | 4.1 |
| impositum est, ne uxorem du<c>er<e>t, libertae, ne nuberet, si modo nuptias contrahere recte | |
| uelint. | |
| Modestinus libro singulari de manumissionibus. Diuus Uespasianus decreuit, | 7.pr.1 |
| ut, si qua hac lege uenierit, ne prostitueretur et, si prostituta esset, ut esset libera, si | |
| postea ab emptore alii sine condicione ueniit, ex lege uenditionis liberam esse et libertam | |
| prioris uenditoris. Mandatis Imperatorum cauetur, ut etiam in prouinciis praesides de que- | 1.1 |
| rellis patronorum ius dicentes secundum delictum admissum libertis poenas irrogent. in- | |
| terdum illae poenae a liberto ingrato exiguntur: uel pars bonorum eius aufertur et patrono | |
| datur: uel fustibus caeditur et ita absoluitur. | |
| Idem libro sexto regularum. Seruum a filio familias milite manumissum diuus | 8.pr.1 |
| Hadrianus rescripsit militem libertum suum facere, non patris. Seruus non manumissus | 1.1 |
| libertatem consequitur is, qui ea lege distractus est, ut manumittatur intra tempus: quod | |
| superueniens, licet non manumittatur, faciet tamen libertum emptoris. | |
| Idem libro nono regularum. Filii hereditate paterna se abstinentes ius, quod | 9.pr.1 |
| in libertis habent paternis, non amittunt: idem et in emancipato. Ut in bonis liberti locum | 1.1 |
| quidam non haberent, lege excipiuntur: rei capitalis damnatus, si restitutus non est: si | |
| index cuius flagitii sit fueritue uel maior annis uiginti quinque cum esset, capitis accusa- | |
| uerit libertu<m> paternum. | |
| Terentius Clemens libro nono ad legem Iuliam et Papiam. Eum patronum, | 10.pr.1 |
| qui capitis libertum accusasset, excludi a bonorum possessione contra tabulas placuit. | |
| Labeo existimabat capitis accusationem eam esse, cuius poena mors aut exilium esset. qui | |
| nomen detulit, accusasse intellegendus est, nisi abolitionem petit: idque etiam Proculo pla- | |
| cuisse Seruilius refert. | 5 |
| Ulpianus libro decimo ad legem Iuliam et Papiam. Is autem nec ad legi- | 11.pr.1 |
| timam hereditatem, quae ex lege duodecim tabularum defertur, admittitur. | |
| Modestinus libro primo responsorum. Gaius Seius decedens testamento or- | 12.pr.1 |
| dinato inter filios suos Iulium libertum suum, quasi et ipsum filium, ex parte heredem | |
| nominauit: quaero, an huiusmodi scriptura possit liberto statum condicionis mutare. Mo- | |
| destinus respondit statum mutare non posse. | |
| Idem libro primo pandectarum. Filius familias seruum peculiarem manumit- | 13.pr.1 |
| tere non potest. iussu tamen patris manumittere potest: qui manumissus libertus fit patris. | |
| Ulpianus libro quinto ad legem Iuliam et Papiam. Si iurauero me patro- | 14.pr.1 |
| num esse, dicendum est non esse me quantum ad successionem patronum, quia iusiuran- | |
| dum patronum non facit: aliter atque si patronum esse pronuntiatum sit: tunc enim sen- | |
| tentia stabitur. | |
| Paulus libro octauo ad legem Iuliam et Papiam. Qui contra legem Aeliam | 15.pr.1 |
| Sentiam ad iurandum libertum adegit, nihil iuris habet nec ipse nec liberi eius. | |
| Ulpianus libro decimo ad legem Iuliam et Papiam. Si libertus minorem se | 16.pr.1 |
| centenario in fraudem legis fecerit, ipso iure non ualebit id quod factum est, et ideo quasi | |
| in centenarii liberti bonis locum habebit patronus: quidquid igitur quaqua ratione alienauit, | |
| ea alienatio nullius momenti est. plane si qua alienauerit in fraudem patroni, adhuc tamen | |
| post alienationem maior centenario remaneat, alienatio quidem uires habebit, uerumtamen | 5 |
| per Fauianam et Caluisianam actionem reuocabuntur ea quae per fraudem sunt alienata: | |
| et ita Iulianus saepissime scribit eoque iure utimur. Diuersitatis autem ea ratio est. quo- | |
| tiens in fraudem legis fit alienatio, non ualet quod actum est: in fraudem autem fit, cum | |
| quis se minorem centenario facit ad hoc, ut legis praeceptum euertat. at cum alienatione | |
| facta nihilo minus centenarius est, non uidetur in fraudem legis factum, sed tantum in | 10 |
| fraudem patroni: idcirco Fauiano uel Caluisiano iudicio reuocabitur id quod alienatum est. | |
| Si quis plures res simul alienando minorem se centenario fecerit, quarum una reuocata uel | 1.1 |
| omnium partibus maior centenario efficitur: utrum reuocamus omnes an pro rata ex sin- | |
| gulis, ut centenarium eum faciamus? magisque est, ut omnium rerum alienatio facta nul- | |
| lius momenti sit. Si quis plane non semel alienauerit, sed quasdam res ante, quasdam | 2.1 |
| postea, alienatio earum rerum quae postea alienatae sunt ipso iure non reuocabitur, sed | |
| priorum: in posterioribus Fauianae locus erit. | |
| Idem libro undecimo ad legem Iuliam et Papiam. Diui fratres in haec uerba | 17.pr.1 |
| rescripserunt: 'Comperimus a peritioribus dubitatum aliquando, an nepos contra tabulas | |
| auiti liberti bonorum possessionem petere possit, si eum libertum pater patris, cum an- | |
| norum uiginti quinque esset, capitis accusasset, et Proculum, sane non leuem iuris aucto- | |
| rem, in hac opinione fuisse, ut nepoti in huiusmodi causa non putaret dandam bonorum | 5 |
| possessionem. cuius sententiam nos quoque secuti sumus, cum rescriberemus ad libellum | |
| Caesidiae Longinae: sed et Uolusius Maecianus amicus noster ut et iuris ciuilis praeter | |
| ueterem et bene fundatam peritiam anxie diligens religione rescripti nostri ductus sit ut | |
| coram nobis adfirmauit non arbitratum se aliter respondere de<b>ere. sed cum et ipso Mae- | |
| ciano et aliis amicis nostris iuris peritis adhibitis plenius tractaremus, magis uisum est | 10 |
| nepotem neque uerbis neque sententia legis aut edicti praetoris ex persona uel nota patris | |
| sui excludi a bonis auiti liberti: plurium etiam iuris auctorum, sed et Salui Iuliani amici | |
| nostri clarissimi uiri hanc sententiam fuisse'. Item quaesitum est, si patroni filius capitis | 1.1 |
| accusauerit libertum, an hoc noceat liberis ipsius. et Proculus quidem in hac fuit opinione | |
| notam adspersam patroni filio liberis eius nocere, Iulianus autem negauit: sed hic idem | |
| quod Iulianus erit dicendum. | |
| Scaeuola libro quarto responsorum. Quaero, an libertus prohiberi potest | 18.pr.1 |
| a patrono in eadem colonia, in qua ipse negotiatur, idem genus negotii exercere. Scae- | |
| uola respondit non posse prohiberi. | |
| Paulus libro primo sententiarum. Ingratus libertus est, qui patrono obse- | 19.pr.1 |
| quium non praestat uel res eius filiorumue tutelam administrare detractat. | |
| Idem libro tertio sententiarum. Sicut testamento facto decedente liberto | 20.pr.1 |
| potestas datur patrono uel libertatis causa imposita petere uel partis bonorum possessio- | |
| nem, ita et cum intestato decesserit, earum rerum electio ei manet. | |
| Hermogenianus libro tertio iuris epitomarum. Siue patronus siue libertus | 21.pr.1 |
| deportetur et post restituatur, amissum patronatus et petendae contra tabulas bonorum | |
| possessionis ius recipitur: quod ius seruatur et si in metallum patronus uel libertus dam- | |
| natus restituatur. Excluditur contra tabulas bonorum possessione patronus et si ex uncia | 1.1 |
| heres instituatur et id, quod deest ad supplendam debitam portionem, per seruum iudicio | |
| liberti sine condicione et dilatione ei, hereditate uel legato siue fideicommisso, quaeri | |
| potest. Ex duobus patronis unus, ex debita parte heres institutus sine condicione et dila- | 2.1 |
| tione, contra tabulas bonorum possessionem petere non poterit, licet, si minor ei portio | |
| esset relicta et contra tabulas bonorum possessionem petisset, alia etiam portio ei ad- | |
| crescere potuisset. Naturales liberi liberti exheredati facti, alio ex parte herede instituto, | 3.1 |
| si per seruum ex alia parte parenti successerint, obiciuntur patrono. Liberti filius heres | 4.1 |
| institutus si bona repudiauerit, patronus non excluditur. | |
| Gaius libro singulari de casibus. Satis const<at>, etiamsi in potestate sit pa- | 22.pr.1 |
| rentis filius patronae, nihilo minus legitimo iure ad eum pertinere hereditatem. | |
| Tryphoninus libro quinto decimo disputationum. Si filius patris necem | 23.pr.1 |
| inultam reliquerit, quam seruus detexit et meruit libertatem, dixi non habendum pro pa- | |
| troni filio, quia indignus est. Cum ex falsis codicillis, qui ueri aliquo tempore crediti sunt, | 1.1 |
| heres ignorans quasi ex fideicommisso libertatem seruis praestitisset, rescriptum est a diuo | |
| Hadriano liberos quidem eos esse, sed aestimationem sui praestare debere: et hos libertos | |
| manumissoris esse recte probatur, quia saluum est etiam in his libertis ius patroni. | |
| Paulus imperialium sententiarum in cognitionibus prolatarum | 24.pr.1 |
| siue decretorum ex libris sex libro primo. Camelia Pia ab Hermogene appellauerat, quod | |
| diceret iudicem de diuidenda hereditate inter se et coheredem non tantum res, sed etiam | |
| libertos diuisisse: nullo enim iure id eum fecisse. placuit nullam esse libertorum diui- | |
| sionem: alimentorum autem diuisionem a iudice inter coheredes factam eodem modo ra- | 5 |
| tam esse. |