DE DOLI MALI ET METUS EXCEPTIONE
  Paulus libro septuagensimo primo ad edictum. Quo Lucidius intellegi possit haec ex- 44.4.1.pr.1
ceptio, prius de causa uideamus, quare proposita sit, deinde, quemadmodum dolo fiat, per
quae intellegemus, quando obstet exceptio: deinde aduersus quas personas locum habeat.
nouissime inspiciemus, intra quae tempora competit exceptio. Ideo autem hanc 1.1
exceptionem praetor proposuit, ne cui dolus suus per occasionem iuris ciuilis contra na-
turalem aequitatem prosit.
Sed an dolo quid factum sit, ex facto intellegitur. 2.1
Et quidem 3.1
dolo fit tam in contractibus quam in testamentis quam in legibus.
  Ulpianus libro septuagensimo sexto ad edictum. Palam est autem hanc ex- 2.pr.1
ceptionem ex eadem causa propositam, ex qua causa proposita est de dolo malo actio.
Sequitur, ut uideamus, in quibus causis locum habeat exceptio et quibus personis obicia- 1.1
tur. et quidem illud adnotandum est, quod specialiter exprimendum est, de cuius dolo
quis queratur, non in rem 'si in ea re <nihil> dolo malo factum est', sed sic 'si in ea re
nihil dolo malo actoris factum est'. docere igitur debet is, qui obicit exceptionem, dolo
malo actoris factum, nec sufficiet ei ostendere in re esse dolum: aut si alterius dicat dolo 5
factum, eorum personas specialiter debebit enumerare, dummodo hae sint, quarum dolus
noceat. Plane ex persona eius, qui exceptionem obicit, in rem opponitur exceptio: neque 2.1
enim quaeritur, aduersus quem commissus sit dolus, sed an in ea re dolo malo factum
sit a parte actoris. Circa primam speciem, quibus ex causis exceptio haec locum habeat, 3.1
haec sunt, quae tractari possunt. si quis sine causa ab aliquo fuerit stipulatus, deinde
ex ea stipulatione experiatur, exceptio utique doli mali ei nocebit: licet enim eo tempore,
quo stipulabatur, nihil dolo malo admiserit, tamen dicendum est eum, cum litem con-
testatur, dolo facere, qui perseueret ex ea stipulatione petere: et <si> cum interponeretur, 5
iustam causam habuit, tamen nunc nullam idoneam causam habere uidetur. proinde et
si crediturus pecuniam stipulatus est nec credidit et si certa fuit causa stipulationis, quae
tamen aut non est secuta aut finita est, dicendum erit nocere exceptionem. Item quae- 4.1
ritur, si quis pure stipulatus sit certam quantitatem, quia hoc actum sit, sed post stipu-
lationem interpositam pactus sit, ne interim pecunia usque ad certum diem petatur, an
noceat exceptio doli. et quidem et de pacto conuento excipi posse nequaquam ambigen-
dum est: sed et si hac quis exceptione uti uelit, nihilo minus poterit: dolo enim facere 5
eum, qui contra pactum petat, negari non potest. Et generaliter sciendum est ex omni- 5.1
bus in factum exceptionibus doli oriri exceptionem, quia dolo facit, quicumque id, quod
quaqua exceptione elidi potest, petit: nam et si inter initia nihil dolo malo facit, attamen
nunc petendo facit dolose, nisi si talis sit ignorantia in eo, ut dolo careat. Non 6.1
male dictum est, si creditor usuras in futurum acceperit, deinde pecuniam nihilo minus
petat, antequam id tempus praetereat, cuius temporis usuras accepit, an doli exceptione
repellatur. et potest dici dolo eum facere: accipiendo enim usuras distulisse uidetur peti-
tionem in id tempus, quod est post diem usurarum praestitarum, et tacite conuenisse in- 5
terim se non petiturum. Item quaeritur: si statuliberum mercatus quis fuerit iussum 7.1
decem dare, cum hoc ignoraret, et duplam stipulatus fuerit, deinde decem acceperit
euicto eo in libertatem agere ex duplae stipulatione potest, sed nisi decem, quae implendae
condicionis causa acceperit, deduxerit, exceptione summouendus erit: et haec ita Iulianus
quoque scribsit: si tamen ex re emptoris uel ex peculio, quod ad emptorem pertinebat, 5
pecuniam dederit statuliber, potest dici exceptionem non nocere, quia dolo non faceret.
  Paulus libro septuagensimo primo ad edictum. Item si ob id, quod, ante- 3.pr.1
quam dominium ad me transferatur, uenditori dederit dec<em>, agam ex empto, ut decem
recipiam, ita puto competere mihi actionem si paratus sim ex duplae stipulatione eum
liberare.
  Ulpianus libro septuagensimo sexto ad edictum. Apud Celsum quaeritur, si, 4.pr.1
cum Titio mandassent creditores hereditarii, ut adiret hereditatem, unus non mandasset
decipiendi eius causa, mandaturus alioquin, si non foret hic aditurus, deinde agat, an ex-
ceptione repellatur: et ait Celsus doli eum exceptione repellendum. Iulianus scribsit, si 1.1
quis, cum aeger esset, centum aureos uxoris suae consobrino spopondisset, uolens scilicet
eam pecuniam ad mulierem peruenire, deinde conualuerit, an exceptione uti possit, si con-
ueniatur. et refert Labeoni placuisse doli mali uti eum posse. Si in arbitrum compro- 2.1
misserimus, deinde cum non stetissem ob aduersam ualitudinem, poena commissa est, an
uti possim doli exceptione? et ait Pomponius prodesse mihi doli exceptionem. Item quae- 3.1
ritur, si cum eo, a quo tibi sexaginta deberentur, compromisseris, deinde per impruden-
tiam poenam centum stipulatus fueris. Labeo putat conuenire officio arbitri iubere tantum
tibi dari, quantum re uera debeatur, et, si non fiat, non uetare, ne quid amplius petatur:
sed etiamsi id omissum fuerit, peti posse quod debetur Labeo dicit, et si forte poena pe- 5
tatur, doli mali exceptionem profuturam. Si quis pupillo soluerit sine tutoris auctoritate 4.1
id quod debuit exque ea solutione locupletior factus sit pupillus, rectissime dicitur exceptio-
nem petentibus nocere: nam et si mutuam acceperit pecuniam uel ex quo alio contractu
locupletior factus sit, dandam esse exceptionem. idemque et in ceteris erit dicendum,
quibus non recte soluitur: nam si facti sint locupletiores, exceptio locum habebit. Item 5.1
Labeo scribit, si quis fugitiuum esse sciens emerit seruum et si stipulatus fuerit
fugitiuum non esse, deinde agat ex stipulatu, non esse eum exceptione repellendum, quo-
niam hoc conuenit (quamuis ex empto actionem non haberet): sed, si non conuenisset,
exceptione repelletur. Quod si is, cui pecunia debeatur, cum debitore decidit et 6.1
nomen eius uendidit Seio, cui debitor mandauerat, ut nomen emeret, deque ea re emptor
stipulatus est, deinde creditor eam pecuniam retinet, quam per iudicem abstulit, an
emptor ex stipulatu possit experiri? et Ofilius putat, si uenditor nominis paratus non sit
reddere, quantum ab emptore acceperit, non nocituram exceptionem doli mali: et puto 5
sententiam Ofilii ueram. Labeo ait, si de homine petito secundum actorem fuerit iudi- 7.1
catum et iussu iudicis satisdatum sit hominem intra certum diem tradi, et, si traditus non
fuisset, poena<m> stipulatus sit, petitorem, qui et hominem uindicat et poenam petit, ex-
ceptione esse repellendum: iniquum enim esse et hominem possidere et poenam exigere.
Item quaeritur, si uniones tibi pignori dedero et conuenerit, ut soluta pecunia redderentur, 8.1
et hi uniones culpa tua perierint et pecuniam petas. exstat Neruae et Atilicini sententia
dicentium ita esse excipiendum: 'si inter me et te non conuenit, ut soluta pecunia uniones
mihi reddantur': sed est uerius exceptionem doli mali nocere debere. Si minor mihi in- 9.1
fantem donauerit, deinde eum uindicet, exceptione doli mali repellendus est, nisi alimenta
reddat et si quis alius sumptus probabilis in eum factus sit. Praeterea sciendum est, si 10.1
quis quid ex testamento contra uoluntatem petat, exceptione eum doli mali repelli solere:
et ideo heres, qui non habet uoluntatem, per exceptionem doli repellitur. Si quis ex uncia 11.1
heres sit scriptus, ex qua ducenta consequi potuit, deinde propter hoc legatum, in quo
centum erant, praetulit, ne molestiis hereditariis implicaretur: an, si legatum petat, ex-
ceptione doli mali summoueatur? et ait Iulianus non esse eum summouendum. quod si
a substituto pretium accepit uel quod pretii loco haberi posset, ne adeat hereditatem, 5
petens legatum dolo, inquit, facere intellegetur ac per hoc doli exceptione repelletur.
Quaesitum est, si, cum fundi usum fructum haberem, eum fundum uolente me uendideris, 12.1
an uindicanti mihi usum fructum exceptio sit obicienda. et hoc iure utimur, ut exceptio
doli noceat. Marcellus ait aduersus doli exceptionem non dari replicationem doli. Labeo 13.1
quoque in eadem opinione est: ait enim iniquum esse communem malitiam petitori qui-
dem praemio esse, ei uero, cum quo ageretur. poenae esse, cum longe aequum sit ex
eo, quod perfide gestum est, actorem nihil consequi. Contra senatus consulti quoque Ma- 14.1
cedoniani exceptionem de dolo dandam replicationem ambigendum non esse eamque nocere
debere etiam constitutionibus et sententiis auctorum cauetur. Labeo et si ex stipulatu 15.1
actio competat propter doli clausulam, tamen nocere doli exceptionem ait, si aduersus ea
inquit, factum erit: posse enim petitorem, antequam stipulatio committatur, nihil dolo malo
fecisse et tunc facere cum petat: propter quod exceptionem esse necessariam. Aduersus 16.1
parentes patronosque neque doli exceptio neque alia quidem, quae patroni parentisue opi-
nionem apud bonos mores suggillet, competere potest: in factum tamen erit excipiendum,
ut, si forte pecunia non numerata dicatur, obiciatur exceptio pecuniae non numeratae.
nihil autem interest, utrum patronus ex suo contractu an uero ex alieno conueniatur: 5
semper enim reuerentia ei exhibenda est tam uiuo quam defuncto. si autem cum herede
liberti patronus agat, puto excipere debere de dolo patroni heredem liberti. libertum
autem de dolo patroni, etsi ab herede eius conueniatur, minime exceptionem obiecturum:
namque conuenit tam uiuo qua<m> mortuo patrono a liberto honorem exhiberi. in stipula-
tione plane doli clausula non erit detrahenda, quia ex doli clausula non de dolo actio in- 10
tenditur, sed ex stipulatu. In hac exceptione et de dolo serui uel alterius personae iuri 17.1
nostro subiectae excipere possumus et de eorum dolo, quibus adquiritur. sed de seruorum
et filiorum dolo, si quidem ex peculiari eorum negotio actio intendatur, in infinitum ex-
ceptio obicienda est: si autem non ex peculiari causa, tum de eo dumtaxat excipi oportet,
qui admissus sit in ipso negotio quod geritur, non etiam si postea aliquis dolus interue- 5
nisset: neque enim esse aequum serui dolum amplius domino nocere, quam in quo opera
eius esset usus. Quaesitum est, an de procuratoris dolo, qui ad agendum tantum datus 18.1
est, excipi possit. et puto recte defendi, si quidem in rem suam procurator datus sit,
etiam de praeterito eius dolo, hoc est si ante acceptum iudicium dolo quid fecerit, esse
excipiendum, si uero non in rem suam, dolum praesentem in exceptione<m> conferendum.
si autem is procurator sit, cui omnium rerum administratio concessa est, tunc de omni 5
dolo eius excipi posse Neratius scribit. Mandaui Titio, ut a te stipularetur, deinde Titius 19.1
Seio, et stipulatus a te Seius est et iudicium edidit: ait Labeo excipiendum esse tam de
meo quam et Seii dolo. Item quaeritur, si debitor meus te circumueniebat teque mihi 20.1
reum dederit egoque abs te stipulatus fuero, deinde petam, an doli mali exceptio obstet.
et magis est, ut non tibi permittatur de dolo debitoris mei aduersus me excipere, cum
non ego te circumuenerim: aduersus ipsum autem debitorem meum poteris experiri. Sed 21.1
et si mulier post admissum dolum debitorem suum marito in dotem delegauerit, idem
probandum erit de dolo mulieris non esse permittendum excipere, ne indotata fiat. Apud 22.1
Iulianum quaesitum est, si heres soceri, a quo dos peteretur, exciperet de dolo mariti et
mulieris, cui pecunia quaereretur, an obstatura esset exceptio ex persona mulieris. et
ait Iulianus, si maritus ex promissione dotis ab herede soceri petat et heres excipiat de
dolo filiae, cui ea pecunia adquireretur, exceptionem obstare: dos enim, quam maritus 5
ab herede soceri petit, intellegitur, inquit, filiae adquiri, cum per hoc dotem sit habitura.
illud non explicat Iulianus, an et de dolo mariti excipi possit: puto autem eum hoc sen-
tire, ut etiam de dolo mariti noceat exceptio, licet uideatur nulla dos filiae, ut ait, quaeri.
Illa etiam quaestio uentilata est apud plerosque, an de dolo tutoris exceptio pupillo ex- 23.1
perienti nocere debeat. et ego puto utilius, etsi per eas personas pupillis fauetur, tamen
dicendum esse, siue quis emerit a tutore rem pupilli siue contractum sit cum eo in rem
pupilli, siue dolo quid tutor fecerit et ex eo pupillus locupletior factus est, pupillo nocere
debere, nec illud esse distinguendum, cautum sit ei an non, soluendo sit an non tutor, 5
dummodo rem administret: unde enim diuinat is, qui cum tutore contrahit? plane si
mihi proponas collusisse aliquem cum tutore, factum suum ei nocebit. Si quis non tutor, 24.1
sed pro tutore negotia gerat, an dolus ipsius noceat pupillo, uideamus. et putem non no-
cere: nam si is, qui pro tutore negotia gerebat, rem uendiderit et usucapta sit, exceptio-
nem non nocere pupillo rem suam persequenti, etiamsi ei cautum sit, quia huic rerum
pupilli administratio concessa non fuit. Secundum haec magis opinor de dolo tutoris 24a.1
exceptionem pupillo esse obiciendam. Quae in tutore diximus, eadem in curatore quoque 25.1
furiosi dicenda erunt, sed et in prodigi uel minoris uiginti quinque annis. De dolo autem 26.1
ipsius minoris uiginti quinque annis exceptio utique locum habebit: nam et de pupilli
dolo interdum esse excipiendum nequaquam ambigendum, est ex ea aetate, quae dolo
non careat. denique Iulianus quoque saepissime scribsit doli pupillos, qui prope pubertatem
sunt, capaces esse. quid enim, si debitor ex delegatu pupilli pecuniam creditori eius sol- 5
uit? fingendus est, inquit, pubes esse, ne propter malitiae ignorantiam bis eandem pecu-
niam consequatur. idem seruandum in furioso ait, si, cum existimaretur compos mentis
esse, iusserit debitorem creditori soluere, uel si quod ex<e>git, domi habeat. De auctoris 27.1
dolo exceptio emptori non obicitur. si autem accessione auctoris utitur, aequissimum
uisum est ei, qui ex persona auctoris utitur accessione, pati dolum auctoris: et peraeque
traditur rei quidem cohaerentem exceptionem etiam emptori nocere, eam autem, quae ex
delicto personae oriatur, nocere non oportere. Si, cum legitima hereditas Gaii Seii 28.1
ad te perueniret et ego essem heres institutus, persuaseris mihi per dolum malum, ne
adeam hereditatem, et posteaquam ego repudiaui hereditatem, tu eam Sempronio cesseris
pretio accepto isque a me petat hereditatem: exceptionem doli mali eius, qui ei cessit,
non potest pati. Si quis autem ex causa legati uindicet aut is, cui ex causa donationis 29.1
res praestita est, uindicet, an de dolo exceptionem patiatur ex causa eius, in cuius locum
successerit? et magis putat Pomponius summouendum: et ego puto exceptione eos esse
repellendos, cum lucratiuam causam sint nancti: aliud est enim emere, aliud ex his causis
succedere. Idem tractat Pomponius et in eum, qui pigneri accepit, si Seruiana 30.1
uel hypothecaria actione experiatur: nam et hunc putat Pomponius summouendum, quia
res ad eum qui dolo fecit reuersura est. Auctoris autem dolus, sicut diximus, emptori 31.1
non obicitur. sed hoc in emptore solo seruabimus: item in eo, qui permutauerit uel in
solutum accepit: item in similibus, qui uicem emptorum continent. ceterum si noxae de-
ditus quis sit, Pomponius putat passurum exceptionem, quam ille pateretur, qui noxae
dedit, proinde ex quacumque alia causa, quae prope lucratiuam habet adquisitionem, 5
quaesisse quis uideatur, patietur exceptionem doli ex persona eius, in cuius locum suc-
cessit: sufficit enim, si is, qui pretium dedit uel uice pretii, cum sit bona fide emptor, ut
non patiatur doli exceptionem ex persona auctoris, utique si ipse dolo caret. ceterum si
ipse dolo non careat, peruenietur ad doli exceptionem et patietur de dolo suo exceptionem.
Si a Titio fundum emeris qui Sempronii erat isque tibi traditus fuerit pretio soluto, deinde 32.1
Titius Sempronio heres extiterit et eundem fundum Maeuio uendiderit
et tradiderit: Iulianus ait aequius esse praetorem te tueri, quia et, si ipse Titius fundum
a te peteret, exceptione in factum comparata uel doli mali summoueretur et, si ipse cum
possideret et Publiciana peteres, aduersus excipientem 'si non suus esset' replicatione ute- 5
reris, ac per hoc intellegeretur eum fundum rursum uendidisse, quem in bonis non haberet.
Metus causa exceptionem Cassius non proposuerat contentus doli exceptione, quae est 33.1
generalis: sed utilius uisum est etiam de metu opponere exceptionem. etenim distat ali-
quid doli exceptione, quod exceptio doli personam complectitur eius, qui dolo fecit: enim-
uero metus causa exceptio in rem scripta est 'si in ea re nihil metus causa factum est',
ut non inspiciamus, an is qui agit metus causa fecit aliquid, sed an omnino metus causa 5
factum est in hac re a quocumque, non tantum ab eo qui agit. et quamuis de dolo
auctoris exceptio non obiciatur, uerumtamen hoc iure utimur, ut de metu non tantum ab
auctore, uerum a quocumque adhibito exceptio obici possit. Illud sciendum est hanc ex- 34.1
ceptionem de metu eum obicere debere, qui metum non a parente passus est, in cuius
fuit potestate: ceterum parenti licere deteriorem condicionem liberorum in rebus peculiariis
facere. sed si se abstinuerit hereditate paterna, succurrendum ei erit, ut alioquin suc-
curritur. 5
  Paulus libro septuagensimo primo edictum. Pure mihi debes decem: 5.pr.1
ea tibi sub condicione legaui. interim heres si petat, doli exceptione non est summouen-
dus, cum possit etiam deficere condicio: itaque legatorum stipulationem inter ponere de-
bebit. sed si non caueat heres, doli exceptione summouebitur: expedit enim legatario
retinere summam, quam mitti in possessionem rerum hereditariarum. Si cui legata sit 1.1
uia et is lege Falcidia locum habente totam eam uindicet non oblata aestimatione quartae
partis, summoueri eum doli exceptione Marcellus ait, quoniam suo commodo heres consulit.
Si donaui alicui rem nec tradidero, et ille cui donaui non tradita possessione in eo loco 2.1
aedificauerit me sciente, et cum aedificauerit, nanctus sim ego possessionem, et petat a
me rem donatam, et ego excipiam, quod supra legitimum modum facta est: an de dolo
replicandum est? dolo enim feci, qui passus sum eum aedificare et non reddo impensas.
Actoris, qui exigendis pecuniis praepositus est, etiam posterior dolus domino nocet. 3.1
Si 4.1
seruus ueniit ab eo, cui hoc dominus permisit, et redhibitus sit domino: agenti uenditori
de pretio exceptio opponitur redhibitionis, licet iam is qui uendidit domino pretium soluerit
(etiam mercis non traditae exceptione summouetur et qui pecuniam domino iam soluit)
et ideo is qui uendidit agit aduersus dominum. eandem causam esse Pedius ait eius, 5
qui negotium nostrum gerens uendidit. Si eum, qui uolebat mihi donare supra 5.1
legitimum modum, delegauero creditori meo, non poterit aduersus petentem uti exceptione,
quoniam creditor suum petit. in eadem causa est maritus: nec hic enim debet exceptione
summoueri, qui suo nomine agit. numquid ergo nec de dolo mulieris excipiendum sit
aduersus maritum, qui dotem petit, non ducturus uxorem, nisi dotem accepisset? nisi iam 5
diuertit. itaque condictione tenetur debitor qui delegauit uel mulier, ut uel
liberet debitorem uel, si soluit, ut pecunia ei reddatur. non sicut de dolo 6.1
actio certo tempore finitur, ita etiam exceptio eodem tempore danda est: nam haec per-
petuo competit, cum actor quidem in sua potestate habeat, quando utatur suo iure, is
autem cum quo agitur non habeat potestatem, quando conueniatur.
  Gaius libro trigensimo ad edictum prouinciale. Si opera creditoris acciderit, 6.pr.1
ut debitor pecuniam, quam soluturus erat, perderet, exceptione doli mali creditor remoue-
bitur. idem est et si creditori eius numeratam pecuniam ratam creditor non habeat.
  Ulpianus libro septuagensimo sexto ad edictum. Iulianus ait: 7.pr.1
si pecuniam, quam me tibi debere existimabam, iussu tuo spoponderim ei cui donare
uolebas, exceptione doli mali potero me tueri et praeterea condictio mihi aduersus stipu-
latorem competit, ut me liberet. Idem Iulianus ait, si ei, quem creditorem 1.1
tuum putabas, iussu tuo pecuniam, quam me tibi debere existimabam, promisero, petentem
doli mali exceptione summoueri debere, et amplius agendo cum stipulatore consequar, ut
mihi acceptam faciat stipulationem. et habet haec sententia Iuliani humanitatem, ut etiam
aduersus hunc utar exceptione et condictione, cui sum obligatus. 5
  Paulus libro sexto ad Plautium. Dolo facit, qui petit quod 8.pr.1
redditurus est. Sic, si heres damnatus sit non petere a debitore, potest uti exceptione 1.1
doli mali debitor et agere ex testamento.
  Idem libro trigensimo secundo ad edictum. Si procurator rei pecunia accepta 9.pr.1
damnari se passus sit et cum domino iudicati agatur, tuebitur s<e> doli mali exceptione.
nec hoc, quod acceperit procurator, auferri ab eo potest: nam turpiter accepta pecunia
iustius penes eum est qui deceptus sit quam qui decepit.
  Marcianus libro tertio regularum. Cum uir aut uxor in area sibi donata 10.pr.1
aliquid aedificasset, plerisque placet doli mali exceptione posita rem seruari posse.
  Neratius libro quarto membranarum. Si procurator agit, de dolo eius ex- 11.pr.1
cipi non debet, quia aliena lis est isque rei extraneus, neque alienus dolus nocere alteri
debet. si post litem contestatam dolo quid fecerit, an exceptio eo nomine in iudicium
obicienda sit, dubitari potest, quia litis contestatione res procuratoris fit eamque suo iam
quodammodo nomine exequitur. et placet de procuratoris dolo excipiendum esse. idem 5
de tutore, qui pupilli nomine aget, dicendum est. In uniuersum autem haec in ea re 1.1
regula sequenda est, ut dolus omnimodo puniatur, etsi non ali cui, sed ipsi, qui eum ad-
misit, damnosus futurus erit.
  Papinianus libro tertio quaestionum. Qui aequitate defensionis infringere 12.pr.1
actionem potest, doli exceptione tutus est.
  Paulus libro quarto decimo quaestionum. Liberis exheredatis, qui nihil ex 13.pr.1
patris iudicio meruerunt, rupto testamento ius suum conseruandum est, nec opponetur doli
mali exceptio. quod non solum in persona eorum, sed in heredibus in persona liberorum
quoque eorum optinendum est.
  Idem libro tertio responsorum. Paulus respondit eum, qui in alieno solo 14.pr.1
aedificium extruxerit, non alias sumptus consequi posse, quam possideat et ab eo dominus
soli rem uindicet, scilicet opposita doli mali exceptione.
  Scaeuola libro quinto responsorum. Fideiussor euictionis nomine con- 15.pr.1
demnatus id praedium, quod euictum est, et omnia praestare paratus est, quae iure empti
continentur: quaero, an agentem emptorem exceptione ex causa iudicati doli mali sum-
mouere potest. respondit exceptionem quidem opponi posse, iudicem autem aestimaturum,
ut pro damnis emptori satisfiat. 5
  Hermogenianus libro sexto iuris epitomarum. Si debitor a furioso delegatus 16.pr.1
creditori eius soluat, quem compotem mentis esse existimabat, et ita cum eo agatur: ex-
ceptione doli in id, quod in rem furiosi processit, defenditur.
  Scaeuola libro uicensimo septimo digestorum. Pater pro filia 17.pr.1
dotem promiserat et pactus erat, ut ipse aleret filiam suam eiusque omnes: idem homo
rusticanus genero scripsit quasi usuras praeteritas ex dotis promissione: quaesitum est,
cum ipse filiam suam exhibuerit et maritus nullam impensam fecerit, an ex chirographo
ex stipulatu agenti genero exceptio obstare debeat. respondit, si, ut proponatur, pater, cum 5
exhiberet, per errorem promississet, locum fore doli mali exceptioni. Auus 1.1
nepotibus ex filia legauit singulis centena et adiecit ha<e>c uerba: 'Ignoscite, nam potueram
uobis amplius relinquere, nisi me Fronto pater uester male accepisset, cui dederam mutua
quindecim, quae ab eo recipere non potui: postremo hostes, qui mihi fere omnem sub-
stantiam abstulerunt'. quaesitum est, an, si aui heres ab his nepotibus patris sui here- 5
dibus petat quindecim, contra uoluntatem defuncti facere uideatur et doli mali exceptione
summoueatur. respondit exceptionem obstaturam. Ex quadrante heres scriptus a coherede 2.1
ex dodrante instituto emit portionem certa quantitate, ex qua aliquam summam in nomi-
nibus ex kalendario uti daret, stipulanti spopondit: defuncto uenditore hereditatis falsum
testamentum Septicius accusare coepit et hereditatem ab emptore petit et ne quid ex ea
minueret, impetrauit: quaesitum est, cognitione falsi pendente an heredes ex stipulatu 5
petentes doli exceptione summouentur. respondit heredes uenditoris, si ante euentum
cognitionis pergant petere, exceptione doli mali posse summoueri. Marito et filio com- 3.1
muni ex parte dimidia scriptis heredibus filiam suam ex priore matrimonio ita heredem
instituit: 'Maeuia filia mea ex sex unciis heres mihi esto, si cum coheredibus tuis parem
rationem feceris pro mea portione in diem mortis meae eius actus, qui pendet ex tutela
tua, quam Titius pater meus, auus tuus administrauit'. quaesitum est, an, quia sub con- 5
dicione instituta filia esset, si omitteret hereditatem, uti saluam tutelae actionem haberet,
legata sibi a matre data consequi possit. respondit secundum ea quae proponerentur eam,
de qua quaereretur, contra uoluntatem petere et ideo exceptionem doli obstaturam.