| RATAM REM HABERI ET DE RATIHABITIONE | |
| Papinianus libro uicensimo octauo quaestionum. Cum quis de rato stipula- | 46.8.1.pr.1 |
| retur: quamuis non idem, sed alius a domino conueniretur, qui conueniri non posset, si | |
| ratum habuisset, committi stipulationem placuit, ueluti si cum fideiussor aut alter ex reis | |
| promittendi, qui socius est, conuenitur. | |
| Idem libro undecimo responsorum. In stipulatione de rato habendo non est | 2.pr.1 |
| cogitandum rei promittendi uel stipulandi compendium, sed quid interfuerit eius qui stipu- | |
| latus est ratum haberi quod gestum est. | |
| Idem libro duodecimo responsorum. Cum minor uiginti quinque annis cre- | 3.pr.1 |
| ditor pecuniam reciperare uellet, interpositus procurator debitori de rato habendo cauit: | |
| restitutione in integrum data neque indebiti condictionem neque stipulationem committi | |
| constabat. idemque eueniret, si falsi procuratoris actum minor annis ratum habuerit. et | |
| ideo ita cauendum erit praecedente mandato: 'si ille in integrum restitutus fuerit heresue | 5 |
| eius aut is, ad quem ea res, qua de agitur, pertinebit, quanti ea res erit, tantam pecuniam | |
| dari'. mandato uero non interueniente uulgaribus uerbis de rato habendo haec quoque | |
| prudentius inter consentientes adstruentur: alioquin si non conueniat nec creditor minus | |
| consentiat, actionem dari oportebit. Falsus procurator de rato habendo cauit atque ita | 1.1 |
| dominus a sententia iudicis procuratore uicto prouocauit: stipulationis defecisse condicio- | |
| nem apparuit, cum ad auxilium commune superatus confugisset. quod si dominus, qui | |
| ratum non habuit, pecuniam exegerit, stipulatio de rato committetur in eam pecuniam, | |
| quam dominus accepit, quamuis nihil procurator acceperit. | 5 |
| Scaeuola libro tertio decimo quaestionum. Procurator quinquaginta petit: | 4.pr.1 |
| si dominus centum petat, tenebuntur fideiussores, qui de ratihabitione cauerunt, in quin- | |
| quaginta et quanti interfuit differri quinquaginta actionem. | |
| Idem libro quinto responsorum. Respondit non tantum uerbis ratum haberi | 5.pr.1 |
| posse, sed etiam actu: denique si eam litem, quam procurator inchoasset, dominus com- | |
| probans persequeretur, non esse commissam stipulationem. | |
| Hermogenianus libro primo iuris epitomarum. Tutore suspecto postulato | 6.pr.1 |
| defensor si uelit respondere, cautionem ratam rem dominum habiturum cauere compel- | |
| lendus est. | |
| Paulus libro tertio sententiarum. Si is, cui ignoranti petita est bonorum | 7.pr.1 |
| possessio, decesserit, heres eius intra tempora petitionis ratam eam habere non potest. | |
| Uenuleius libro quinto decimo stipulationum. Procurator ad exhibendum | 8.pr.1 |
| egit et aduersarius absolutus est, quia non possidebat: at cum possessionem eiusdem rei | |
| nanctus esset, agit cum eo dominus ad exhibendum. Sabinus ait fideiussores non teneri, | |
| quoniam haec alia res sit: nam et si dominus egisset, mox, absoluto aduersario quia non | |
| possideret, ex integro ageret, non obstaturam rei iudicatae exceptionem. Si procurator a | 1.1 |
| debitore pecuniam exegerit et satisdederit dominum ratam rem haber<e>, mox dominus de | |
| eadem pecunia egit et litem amiserit, committi stipulationem: et, si procurator eandem | |
| pecuniam domino sine iudice soluerit, condicturum. sed cum debitor ex stipulatu agere | |
| coeperit, potest dici dominum, si defensionem procuratoris suscipiat, non inutiliter doli mali | 5 |
| exceptione aduersus debitorem uti, quia naturale debitum manet. Si quis a procuratore | 2.1 |
| status controuersiam patiatur, satis accipere debet a procuratore, ne impune saepius pro | |
| suo statu conueniretur et, si dominus uenientesque ab eo personae ratum non habuerunt, | |
| quod procurator eum in seruitutem petierit uel aduersus procuratorem ex seruitute in liber- | |
| tatem petitus fuerit, quanti ea res est, ei praestetur, scilicet cum de libertate eius con- | 5 |
| stit<e>rit, id est quanti interfuerit eius de statu suo rursus non periclitari et propter impen- | |
| dia, quae in litem fecerit. sed Labeo certam summam comprehendendam existimabat, quia | |
| aestimatio libertatis ad infinitum extenderetur. ex quo autem dominus ratum non habuerit, | |
| committi uidetur stipulatio, sed non ante ex ea agi poterit, quam de libertate iudicatum | |
| fuerit, quia, si seruus sit iudicatus, inutilis fit stipulatio, cum et, si qua sit actio, eam do- | 10 |
| mino adquisisse intellegitur. | |
| Ulpianus libro nono ad edictum. Actor a tutore datus omnimodo cauet: | 9.pr.1 |
| actor ciuitatis nec ipse cauet, nec magister uniuersitatis, nec curator bonis consensu cre- | |
| ditorum datus. | |
| Idem libro octagensimo ad edictum. Interdum ex conuentione stipulatio ra- | 10.pr.1 |
| tam rem interponi solet, ut puta si quid procurator aut uendat aut locet aut si ei soluatur | |
| Hermogenianus libro sexto iuris epitomarum. uel paciscitur uel quodlibet | 11.pr.1 |
| aliud nomine absentis gerit: | |
| Ulpianus libro octagensimo ad edictum. quo enim tutiore loco sit, qui con- | 12.pr.1 |
| trahit de rato solet stipulari. Rem haberi ratam hoc est comprobare adgnoscereque quod | 1.1 |
| actum est a falso procuratore. Iulianus ait interesse, quando dominus ra- | 2.1 |
| tam habere deberet solutionem in procuratorem factam, an tunc demum, cum primum | |
| certior factus esset. hoc autem ἐν πλάτει accipiendum et cum quodam spatio temporis nec | |
| minimo nec maximo et quod magis intellectu percipi, quam elocutione exprimi possit. | |
| quid ergo, si, quod primo ratum non habuit, postea habebit ratum? nihilo magis pro- | 5 |
| ficere ad impediendam actionem suam et ob id, quod primo non habuit ratum, actionem | |
| saluam habere ait. ideoque si, quod procuratori fuerat solutum, exegerit, agi perinde ex | |
| ea stipulatione poterit, ac si ratum habere se postea non dixisset. sed ego puto exceptio- | |
| nem doli mali locum habituram. Siue quis petat siue compensatione utatur, committitur | 3.1 |
| statim ratam rem dominum habiturum stipulatio: nam qualiter<qualiter> quis eundem actum | |
| retractet, qui a procuratore actus est, committi stipulationem oportet. | |
| Paulus libro septuagensimo sexto ad edictum. Si commissa est stipulatio | 13.pr.1 |
| ratam rem dominum habiturum, in tantum competit, in quantum mea interfuit, id est | |
| quantum mihi abest quantumque lucrari potui. Si sine iudice procuratori legatum soluatur, | 1.1 |
| cauer<i> debere Pomponius ait. | |
| Idem libro tertio ad Plautium. Si quis uni ex reis promiserit rem ratam | 14.pr.1 |
| dominum habiturum aut amplius eam non peti, dicendum est stipulationem committi, si | |
| ab eo petatur, qui eiusdem obligationis socius est. | |
| Idem libro quarto decimo ad Plautium. Amplius non peti uerbum Labeo | 15.pr.1 |
| ita accipiebat, si iudicio petitum esset. si autem in ius eum uocauerit et satis iudicio | |
| sistendi causa acceperit, iudicium tamen coeptum non fuerit, ego puto non committi stipu- | |
| lationem amplius non peti: hic enim non petit, sed petere uult. si uero soluta esset pe- | |
| cunia, licet sine iudicio, committitur stipulatio: nam et si quis aduersus petentem com- | 5 |
| pensatione deductioneue usus sit, recte dictum est petisse eum uideri et stipulationem com- | |
| mitti amplius non peti. nam et heres, qui damnatus non petere, si horum quicquam | |
| fecisset, ex testamento tenetur. | |
| Pomponius libro tertio ex Plautio. Si indebitum procuratori solutum sit, | 16.pr.1 |
| agi statim ex hac stipulatione aduersus procuratorem potest, ut ratum habeat dominus, | |
| ut possit dinosci, utrumne domino condici debeat id quod indebitum solutum sit, si is | |
| ratum habeat, an uero procuratori condicendum sit, si dominus ratum non habeat. Si pro- | 1.1 |
| curator fundum petisset et cauisset, uti adsolet, ratam rem dominum habiturum, deinde | |
| dominus postea eundem fundum uendidisset eumque emptor peteret, stipulationem ratam | |
| rem haberi committi Iulianus scribit. | |
| Marcellus libro uicensimo primo digestorum. Cum debitore decem credi- | 17.pr.1 |
| toris nomine Titius egit: partem petitionis ratam habuit dominus. dicendum est obliga- | |
| tionis partem consumptam, quemadmodum si decem stipulatus esset aut exegisset credi- | |
| torque non totum, sed partem gestae rei comprobasset. idcirco si ex stipulatu 'decem aut | |
| Stichum, utrum ego uoluero' absente me Titius domino quinque petisset, insecuta rati- | 5 |
| habitione recte actum uideri. | |
| Pomponius libro uicensimo sexto ad Sabinum. Si procuratur ratam rem | 18.pr.1 |
| dominum heredemue eius habiturum cauerit et unus ex heredibus domini ratum habeat, | |
| alter non habeat, sine dubio committetur stipulatio pro ea parte, pro qua ratum non habe- | |
| bitur, quia in id committitur, quod stipulatoris intersit. nam et si ipse dominus pro parte | |
| ratum habuerit, pro parte non habuerit, non ultra quam in partem committetur stipulatio, | 5 |
| quia in id committitur, quod intersit agentis. et ideo saepius ex ea stipulatione agi potest, | |
| prout intersit agentis, quod litigat, quod consumit, quod aduocat, quod damnatus soluit, | |
| sicut in stipulatione damni infecti accidere potest, ut is qui stipulatus sit subinde agat: | |
| cauet enim 'si quid ibi ruet scindetur fodietur aedificabitur'. finge ergo subinde damnum | |
| dari: non erit dubium, quin agere possit: nam si toto damno computato tunc agendum | 10 |
| est, propemodum non ante aget, quam dies stipulationis praeterierit, intra quem si damnum | |
| datum sit, stipulation<e> cautum erit: quod uerum non est. | |
| Paulus libro tertio decimo ad Sabinum. In stipulatione, qua procurator | 19.pr.1 |
| cauet ratam rem dominum habiturum, id continetur, quod intersit stipulatoris. idemque | |
| iuris est in clausulis omnibus de dolo malo. | |
| Ulpianus libro primo disputationum. Non solum in actionibus, quas pro- | 20.pr.1 |
| curator intendit, uerum in stipulationibus quoque, quas interponi desiderat, si uice<m> re- | |
| praesenta<n>t actionum, cauere eum de rato oportet. quare si duplae stipulationem procu- | |
| rator interponat, de rato cauere debet. sed et si damni infecti stipulatio a procuratore | |
| interponatur, de rato debet procurator cauere. | 5 |
| Idem libro primo opinionum. Ne satisdatio ratam rem dominum habiturum | 21.pr.1 |
| exigatur in his quae nomine eius ageret, qui eum se fecisse procuratorem libello principi | |
| dato professus est, prodest. quod si iudicatum solui satis ab eo procuratore postuletur, | |
| necesse <e>st, ut iuri manifesto pareatur. | |
| Iulianus libro quinquagensimo sexto digestorum. Si sine iudice non debi- | 22.pr.1 |
| tam pecuniam exegerit procurator et dominus ratam solutionem non habuerit, sed eandem | |
| pecuniam petere instituerit: fideiussores tenentur et condictio, qua procurator teneretur, | |
| si stipulatio interposita non fuisset, peremitur. quotiens enim procuratori pecunia soluitur | |
| et dominus eam solutionem ratam non habet, existimo id agi, ut condictio perematur et | 5 |
| sola actio ei, qui indebitum soluit, aduersus procuratorem ex stipulatu competat. hoc am- | |
| plius praestant fideiussores impensas, quae in iudicium factae fuissent. quod si dominus | |
| ratam habuisset, fideiussores quidem liberantur, sed ab ipso domino eadem pecunia per | |
| condictionem peti potest. Quod si procurator debitam domino pecuniam sine iudice exe- | 1.1 |
| gisset, idem iuris est, hoc secus, quod, si dominus ratam rem habuisset, nulla eius pecu- | |
| niae repetitio futura est. Quod si procurator per iudicem non debitam pecuniam exegisse<t>, | 2.1 |
| dici potest, siue ratum dominus habuisset siue non habuisset, fideiussores non teneri, uel | |
| quia nulla res esset, quam dominus ratam habere possit, uel quia nihil stipulatoris interest | |
| ratum haberi: adficietur ergo iniuria is, qui procuratori soluit. magis tamen est, ut, si do- | |
| minus ratum non habuerit, fideiussores teneantur. Quod si debitam pecuniam procurator | 3.1 |
| per iudicem, cui nihil mandatum fuerit, petierit, magis est, ut in solidum fideiussores | |
| teneantur, si dominus ratum non habuerit. Cum autem procurator recte petit, dominus | 4.1 |
| perperam, non debet procurator praestare, ne iniuria iudicis dominus aliquid consequatur: | |
| numquam enim propter iniuriam iudicis fideiussores obligantur. uerius tamen est hoc casu | |
| fideiussores non nisi in impensas litis teneri. Marcellus: si dominus ratam rem non ha- | 5.1 |
| buerit, sed lite mota rem amiserit, nihil praeter impendia in stipulatione<m> ratam rem de- | |
| ducitur. Iulianus. Si procuratori eius, qui mortuus erat, sine iudice soluta fuerint legata, | 6.1 |
| stipulatio committetur, nisi heres ratum habuerit, utique si debita fuerint: tunc enim non | |
| dubie interest stipulatoris ratam solutionem ab herede haberi, ne bis eadem praestet. Si | 7.1 |
| in stipulationem ratam rem haberi hactenus comprehensum fuerit 'Lucium Titium ratum | |
| habiturum?', cum id aperte ageretur, ut heredis ceterorumque personae, ad quos ea res | |
| pertineret, omitterentur, difficile est existimari doli clausulam committi. sane cum per | |
| imprudentiam hae personae omittantur, actio ex doli clausula competit. Si procurator | 8.1 |
| iudicium de hereditate ediderit, deinde dominus fundum ex ea hereditate petierit, stipu- | |
| latio ratam rem haberi committetur, quia, si uerus procurator fuisset, exceptio rei iudi- | |
| catae dominum summoueret. plerumque autem stipulatio ratam rem haberi his casibus | |
| committetur, quibus, si uerus procurator egisset, domino aut ipso iure aut propter exceptio- | 5 |
| nem actio inutilis esset. Qui patris nomine iniuriarum agit ob eam rem, quod filius eius | 9.1 |
| uerberatus pulsatusue sit, in stipulatione cogendus est filii quoque personam comprehen- | |
| dere, praesertim cum fieri possit, ut pater ante decedat, quam sciret procuratorem suum | |
| egisse, et ita iniuriarum actio redeat ad filium. Sed et si nepoti iniuria facta fuerit et | 10.1 |
| procurator aui propter hanc causam iniuriarum aget, non solum filii, sed etiam nepotis | |
| persona comprehendenda erit in stipulatione: quid enim prohibet et patrem et filium, ante- | |
| quam scirent procuratorem egisse, decedere? quo casu iniquum est fideiussores non teneri | |
| nepote iniuriarum agente. | 5 |
| Idem libro quinto ex Minicio. Procurator cum peteret pecuniam, satisdedit | 23.pr.1 |
| amplius non peti: post iudicium acceptum extitit, qui et ipse procuratorio nomine ean- | |
| dem pecuniam peteret: quaesitum est, cum is, qui postea peteret, procurator non esset et | |
| propter hoc exceptionibus procuratoriis excludi posset, num fideiussores prioris procuratoris | |
| tenerentur. Iulianus respondit: uerius est non obligari fideiussores: nam in stipulatione | 5 |
| cauetur non petiturum eum, cuius de ea re actio petitio persecutio sit, et ratum habituros | |
| omnes, ad quos ea res pertinebit: hic autem, qui procurator non est, nec actionem nec | |
| petitionem habere intellegendus est. | |
| Africanus libro quinto quaestionum. Bonorum possessionem ab alio adgni- | 24.pr.1 |
| tam ratam haberi oportere eo tempore, quo adhuc in ea causa sit, ut peti possit: itaque | |
| post centensimum diem rata haberi non potest. An autem et si mortuus fuisset qui petisset | 1.1 |
| uel furere coeperit, ratum haberi possit, uideamus: nam si in uniuersum perinde haberi | |
| debet, ac si tunc, cum ratum habeat, per eum bonorum possessionem petat, frustra his | |
| casibus ratum habetur. sed illud consequens futurum etiam si paeniteat illum petisse, ra- | |
| tum haberi non posse, quod utique sit absurdum. rectius itaque dicitur neutram eorum | 5 |
| causam impedire ratihabitionem. | |
| Idem libro sexto quaestionum. Pater dotem a se datam absente filia petit | 25.pr.1 |
| et ratam rem habituram eam cauit: ea prius quam ratum haberet, mortua est. negauit | |
| committi stipulationem, quia et si uerum sit ratum eam non habuisse, nihil tamen mariti | |
| intersit dotem restitui, cum patri etiam mortua filia salua esse dos debeat. Procurator | 1.1 |
| cum ab eo aes alienum exegerat, qui tempore liberaretur, ratam rem dominum habiturum | |
| cauit: deinde post tempus liberato iam debitore dominus ratam rem habet. posse debito- | |
| rem agere cum procuratore existimauit, cum iam debitor liberatus sit: argumentum rei, | |
| quod, si nulla stipulatio interposita sit, condictio locum aduersus procuratorem habitura | 5 |
| sit: in locum autem condictionis interponi stipulationem. | |
| * * * <Si indebitum procurator petit litigatumque de eo | 26.pr.1 |
| est tamquam de debito, stipulatio interposita committitur, cum postea is, cuius nomine procurator | |
| egit, id petierit>. |