| DE TRANSACTIONIBUS | |
| Ulpianus libro quinquagensimo ad edictum. Qui transigit, quasi de re dubia | 2.15.1.pr.1 |
| et lite incerta neque finita transigit. qui uero paciscitur, donationis causa rem certam et | |
| indubitatam liberalitate remittit. | |
| Idem libro septuagensimo quarto ad edictum. Transactum accipere quis potest | 2.pr.1 |
| non solum, si Aquiliana stipulatio fuerit subiecta, sed et si pactum conuentum fuerit factum, | |
| Scaeuola libro primo digestorum. Imperatores Antoninus et Uerus ita re- | 3.pr.1 |
| scripserunt: 'Priuatis pactionibus non dubium est non laedi ius ceterorum. quare trans- | |
| actione, quae inter heredem et matrem defuncti facta est, neque testamentum rescissum | |
| uideri posse neque manumissis uel legatariis actiones suae ademptae. quare quidquid ex | |
| testamento petunt, scriptum heredem conuenire debent: qui in transactione hereditatis aut | 5 |
| cauit sibi pro oneribus hereditatis, aut si non cauit, non debet neglegentiam suam ad alie- | |
| nam iniuriam referre.' Cum transactio propter fideicommissum facta esset et postea co- | 1.1 |
| dicilli reperti sunt: quaero, an quanto minus ex transactione consecuta mater defuncti fuerit | |
| quam pro parte sua est, id ex fideicommissi causa consequi debeat. respondit debere. De- | 2.1 |
| bitor, cuius pignus creditor distraxit, cum Maeuio, qui se legitimum creditoris heredem esse | |
| iactabat, minimo transegit: postea testamento prolato Septicium heredem esse apparuit. | |
| quaesitum est, si agat pigneraticia debitor cum Septicio, an is uti possit exceptione trans- | |
| actionis factae cum Maeuio, qui heres eo tempore non fuerit: possitque Septicius pecu- | 5 |
| niam, quae Maeuio ut heredi a debitore numerata est, condictione repetere, quasi sub prae- | |
| textu hereditatis acceptam. respondit secundum ea quae proponerentur non posse, quia | |
| neque cum eo ipse transegit nec negotium Septicii Maeuius gerens accepit. | |
| Ulpianus libro quadragensimo sexto ad Sabinum. Aquiliana stipulatio omni- | 4.pr.1 |
| modo omnes praecedentes obligationes nouat et peremit ipsaque peremitur per acceptila- | |
| tionem: et hoc iure utimur. ideoque etiam legata sub condicione relicta in stipulationem | |
| Aquilianam deducuntur. | |
| Papinianus libro primo definitionum. Cum Aquiliana stipulatio interponitur, | 5.pr.1 |
| quae ex consensu redditur, lites, de quibus non est cogitatum, in suo statu retinentur. | |
| liberalitatem enim captiosam interpretatio prudentium fregit. | |
| Gaius libro septimo decimo ad edictum prouinciale. De his con- | 6.pr.1 |
| trouersiis, quae ex testamento proficiscuntur, neque transigi neque exquiri ueritas aliter | |
| potest quam inspectis cognitisque uerbis testamenti. | |
| Ulpianus libro septimo disputationum. Et post rem iudicatam transactio ualet, | 7.pr.1 |
| si uel appellatio intercesserit uel appellare potueris. Si fideiussor conuentus et condemnatus | 1.1 |
| fuisset, mox reus transegisset cum eo, cui erat fideiussor condemnatus: <an> transactio ualeat | |
| quaeritur: et puto ualere, quasi omni causa et aduersus reum et aduersus fideiussorem | |
| dissoluta. si tamen ipse fideiussor condemnatus transegit, <etsi> transactio <n>on peremit rem | |
| iudicatam, tamen eo quod datum est releuari rem iudicatam oportet. Usque adeo autem | 2.1 |
| quod datum est etiamsi non proficit ad transactionem, extenuat tamen rem iudicatam, ut | |
| inde sit et dictum et rescriptum circa alimentorum transactionem citra praetoris aucto- | |
| ritatem factam, ut quod datum est proficiat ad alimenta: ita ut, si quid amplius ex causa | |
| alimentorum deberi potest, id praestetur, quod autem datum est, imputetur. | 5 |
| Idem libro quinto de omnibus tribunalibus. Cum hi, quibus alimenta relicta | 8.pr.1 |
| erant, facile transigerent contenti modico praesenti: diuus Marcus oratione in senatu reci- | |
| tata effecit, ne aliter alimentorum transactio rata esset, quam si auctore praetore facta. | |
| solet igitur praetor in<ter>uenire et inter consentientes arbitrari, an transactio uel quae ad- | |
| mitti debeat. Eiusdem praetoris notio ob transactionem erit, siue habitatio siue uestiarium | 1.1 |
| siue de praediis alimentum legabitur. Haec oratio pertinet ad alimenta, quae testamento | 2.1 |
| uel codicillis fuerint relicta siue ad testamentum factis siue ab intestato. idem erit dicen- | |
| dum et si mortis causa donata fuerint relicta uel ab eo, cui mortis causa donata sunt, re- | |
| licta. sed et si condicionis implendae gratia relicta sunt, adhuc idem dicemus. plane de | |
| alimentis, quae non mortis causa donata sunt, licebit et sine praetore aucto<re> transigi. Siue | 3.1 |
| igitur in menses singulos siue in dies siue in annos fuerint relicta, oratio locum habet. | |
| sed et si non fuerint perpetuo relicta, sed usque ad annos certos, idem est. Si in- | 4.1 |
| tegra quantitas alicui fuerit legata, ut ex usuris eius se alat et mortis tempore pecu- | |
| nias restituat: non cessabit oratio, licet non in annos singulos uideatur id relictum. Sed et | 5.1 |
| si sit certa quantitas relicta Titio uel res ita, ut inde alimenta Seio praestentur: magis est | |
| ut transigere Titius possit, nec enim transactione Titii minuuntur alimenta Seii. idemque | |
| est et si per fideicommissum alimenta ad hoc legatario fuerint relicta. Eam transactionem | 6.1 |
| oratio improbat, quae idcirco fit, ut quis repraesentatam pecuniam consumat. quid ergo si | |
| quis citra praetoris auctoritatem transegerit, ut quod per singulos annos erat ei relictum, | |
| consequeretur per singulos menses? aut quid si, quod per singulos menses ei relictum erat, | |
| consequeretur per singulos dies? quid deinde si, quod consummato anno ut acciperet, | 5 |
| initio anni consequatur? et puto eam transactionem ualere, quia meliorem condicionem | |
| suam alimentarius tali transactione facit: noluit enim oratio alimenta per transactionem | |
| intercipi. Nihil autem interest, utrum libertini sint quibus alimenta relicta sunt an ingenui, | 7.1 |
| satis locupletes an minus. Uult igitur oratio apud praetorem de istis quaeri: in primis de | 8.1 |
| causa transactionis, dein de modo, tertio de persona transigentium. In causa hoc erit re- | 9.1 |
| quirendum, quae causa sit transigendi: sine causa enim neminem transigentem audiet praetor. | |
| causae fere huiusmodi solent allegari: si alibi domicilium heres, alibi alimentarius habeat: | |
| aut si destinet domicilium transferre alter<uter> eorum: aut si causa aliqua urgueat prae- | |
| sentis pecuniae: aut si a pluribus ei alimenta relicta sint et minutatim singulos conuenire | 5 |
| difficile ei sit: aut si qua alia causa fuit, ut plures solent incidere, quae praetori suadeant | |
| transactionem admittere. Modus quoque pecuniae, quae in transactionem uenit, aestimandus | 10.1 |
| est: ut puta quantitas transactionis. nam etiam ex modo fides transactionis aestimabitur. | |
| modus autem pro aetate eius, qui transigit, arbitrandus est et ualetudine: nam alias cum | |
| puero, alias cum iuuene, alias cum sene transigi palam est: constat enim alimenta cum | |
| uita finiri. Sed et personarum contemplatio habenda est, hoc est, cuius uitae sint hi, qui- | 11.1 |
| bus alimenta relicta sunt: utrum frugi uitae hi sint, qui alias sufficere sibi possint, an se- | |
| quioris, qui de alimentis pendeant. in persona eius, a quo alimenta relicta sunt, haec erunt | |
| specienda: in quibus sunt facultatibus, cuius propositi, cuius opinionis. tunc enim appa- | |
| rebit, numquid circumuenire uelit eum, cum quo transigit. Qui transigit de alimentis, | 12.1 |
| non uidebitur neque de habitatione neque de uestiario transegisse, cum diuus Marcus spe- | |
| cialiter etiam de istis transigi uoluerit. Sed et si quis de alimentis transegerit, non habebit | 13.1 |
| necesse etiam de habitatione uel ceteris inuitus transigere: poterit igitur uel de omnibus | |
| simul uel de quibusdam facere transactionem. De calciario quoque arbitrio praetoris transi- | 14.1 |
| gendum est. Si uni pluribusue fundus ad alimenta fuerit relictus uelintque eum distrahere: | 15.1 |
| necesse est praetorem de distractione eius et transactione arbitrari. sed si pluribus fundus | |
| ad alimenta fuerit relictus et hi inter se transigant: sine praetoris auctoritate facta trans- | |
| actio rata esse non debet. idem est et si ager fuerit in alimenta obligatus: nam nec pignus | |
| ad hoc datum inconsulto praetore poterit liberari. Arbitratu praetoris uel de uniuersis ali- | 16.1 |
| mentis uel de parte eorum transigi oportere plus quam manifestum est. Si praetor aditus | 17.1 |
| citra causae cognitionem transigi permiserit, transactio nullius erit momenti: praetori enim | |
| ea res quaerenda commissa est, non neglegenda nec donanda. sed et si non de omnibus | |
| inquisierit, quae oratio mandat, hoc est de causa de modo de personis transigentium, di- | |
| cendum est, quamuis de quibusdam quaesierit, transactionem esse irritam. Sed nec man- | 18.1 |
| dare ex hac causa iurisdictionem uel praeses prouinciae uel praetor poterit. Transactiones | 19.1 |
| alimentorum etiam apud procuratorem Caesaris fieri possunt: scilicet si a fisco petantur | |
| alimenta. secundum quae et apud praefectos aerarii transigi poterit. Si cum lis quidem | 20.1 |
| esset de alimentis, transactum autem de lite fuisset: transactio ualere inconsulto praetore | |
| non potest, ne circumueniatur oratio. fingi enim lites poterunt, ut transactio etiam citra | |
| praetoris fiat auctoritatem. Si eidem alimenta et praeterea legatum praesenti die datum | 21.1 |
| sit, et transactum fuerit citra praetoris auctoritatem: id quod datum est imputabitur prius | |
| in legatum quod praesenti die datum est, superfluum in alimentariam causam. Si quis de | 22.1 |
| alimentis transegerit sine praetoris auctoritate, id quod datum est in praeterita alimenta | |
| cedet. nec interest tantum in quantitate sit debita, quantum datum est, an minus, an plus: | |
| nam et si minus sit, adhuc tamen id quod in solutum datum est in praeterita alimenta im- | |
| putabitur. sane si is, qui de alimentis transegit, locupletior factus sit ea solutione: <in> quod | 5 |
| factus sit locupletior aequissimum erit in eum dari repeti<ti>onem: nec debet ex alieno | |
| damno esse locuples. Si in annos singulos certa quantitas alicui fuerit relicta homini hone- | 23.1 |
| stioris loci ueluti salarium annuum uel usus fructus, transactio et sine praetore fieri poterit: | |
| ceterum si usu<s> fructus modicus alimentorum uice sit relictu<s>, dico transactionem citra prae- | |
| torem factam nullius esse momenti. Si cui non nummus ad alimenta, sed frumentum atque | 24.1 |
| oleum et cetera, quae ad uictum necessaria sunt, fuerint relicta: non poterit de his transi- | |
| gere, siue annua siue menstrua ei relinquantur. si tamen ita sine praetore transegerit, ut | |
| in uicem eorum nummum quotannis uel quotmensibus acciperet et neque diem neque mo- | |
| dum permutauit, sed tantum genus: uel ex contrario si pactus fuerit, ut in generibus ali- | 5 |
| menta acciperet, quae in nummis ei relicta fuissent: uel si uinum pro oleo uel oleum pro | |
| uino uel quid aliud commutauit: uel locum permutauit, ut quae erant ei Romae alimenta | |
| relicta, in municipio uel in prouincia acciperet uel contra: uel personam commutauit, ut | |
| quod a pluribus erat accepturus, ab uno acciperet: uel alium pro alio debitorem acceperit: | |
| haec omnia habent disceptationem praetoris et pro utilitate alimentarii recipienda sunt. Si | 25.1 |
| ad habitationem certa quantitas sit annua relicta et ita sit transactum sine praetore, ut | |
| habitatio praestetur, ualet transactio, quia fructus habitationis praestatur, licet ruinae uel | |
| incendio subiecta transactio est. per contrarium quoque si pro habitatione, quae erat re- | |
| licta, placuerit certam quantitatem praestari, transactio rata est et citra praetorem. | 5 |
| Idem libro primo opinionum. Qui cum tutoribus suis de sola portione admini- | 9.pr.1 |
| stratae tutelae suae egerat et transegerat, aduersus eosdem tutores ex persona fratris sui, | |
| cui heres extiterat, agens praescriptione factae transactionis non summouetur. Transactio | 1.1 |
| quaecumque fit, de his tantum, de quibus inter conuenientes placuit, interposita creditur. | |
| Qui per fall<a>ciam coheredis ignora<n>s un<i>uersa, quae in uero erant, instrumentum trans- | 2.1 |
| actionis sine Aquiliana stipulatione interposuit, non tam paciscitur quam decipitur. Ei qui, | 3.1 |
| nondum certus ad se querellam contra patris testamentum pertinere, de aliis causis cum | |
| aduersariis pacto transegit, tantum in his interpositum pactum nocebit, de quibus inter eos | |
| actum esse probatur. his tantum transactio obest, quamuis maior annis uiginti quinque eam | |
| interposuit, de quibus actum probatur. nam ea, quorum actiones competere ei postea con- | 5 |
| pertum est, iniquum est peremi pacto. id de quo cogitatum non docetur. | |
| Idem libro primo responsorum. De re filiorum, quos in potestate non habuit, | 10.pr.1 |
| transigentem patrem minime eis obesse placet. | |
| Idem libro quarto ad edictum. Post rem iudicatam etiam si prouocatio non | 11.pr.1 |
| est interposita, tamen si negetur iudicatum esse uel ignorari potest an iudicatum sit: quia | |
| adhuc lis subesse possit, transactio fieri potest. | |
| Celsus libro tertio digestorum. Non est ferendus qui generaliter in his, quae | 12.pr.1 |
| testamento ei relicta sunt, transegerit, si postea causetur de <e>o solo <se> cogitasse, quod prima | |
| parte testamenti ac non etiam quod posteriore legatum sit. si tamen postea codicilli pro- | |
| feruntur, non improbe mihi dicturus uidetur de eo d<u>mtaxat se cogitasse, quo<d> illarum ta- | |
| bularum, quas tunc nouerat, scriptura contineretur. | 5 |
| Aemilius Macer libro primo ad legem uicensimam hereditatium. Nulli pro- | 13.pr.1 |
| curatorum principis inconsulto principe transigere licet. | |
| Scaeuola libro secundo responsorum. Controuersia inter legitimum et scriptum | 14.pr.1 |
| heredem orta est eaque transactione facta certa lege finita est: quaero creditores quem | |
| conuenire possunt? respondit, si idem creditores essent, qui transactionem fecissent, <id ob- | |
| seruandum de aere alieno, quod inter eos conuenisset>: si alii creditores essent, propter incer- | |
| tum successionis pro parte hereditatis, quam uterque in transactione expresserit, utilibus | 5 |
| <actionibus> conueniendus est. | |
| Paulus libro primo sententiarum. Pacto conuento Aquiliana qui- | 15.pr.1 |
| dem stipulatio subici solet. sed consultius est huic poenalem quoque stipulationem subiun- | |
| gere, quia rescisso forte pacto poena ex stipulatu peti potest. | |
| Hermogenianus libro primo iuris epitomarum. Qui fidem licitae transactionis | 16.pr.1 |
| rupit, non exceptione tantum summouebitur, sed et poenam, quam, si contra placitum fe- | |
| cerit rato manente pacto, stipulanti recte promiserat, praestare cogetur. | |
| Papinianus libro secundo quaestionum. Uenditor hereditatis emptori mandatis | 17.pr.1 |
| actionibus cum debitore hereditario, qui ignorabat uenditam esse hereditatem, transegit: | |
| si emptor hereditatis hoc debitum ab eo exigere uelit, exceptio transacti negotii debitori | |
| propter ignorantiam suam accommodanda est. idem respondendum est et in eo, qui fidei- | |
| commissam recepit hereditatem, si heres cum ignorante debitore transegit. | 5 |