D<E ST>ATU HOMINUM
  Gaius libro primo institutionum. Omne ius quo utimur 1.5.1.pr.1
uel ad personas pertinet uel ad res uel ad actiones.
  Hermogenianus libro primo iuris epitomarum. Cum igitur hominum causa 2.pr.1
omne ius constitutum sit, primo de personarum statu ac post de ceteris, ordinem edicti
perpetui secuti et his proximos atque coniunctos applicantes titulos ut res patitur, dicemus.
  Gaius libro primo institutionum. Summa itaque de iure personarum 3.pr.1
diuisio haec est, quod omnes homines aut liberi sunt aut serui.
  Florentinus libro nono institutionum. Libertas est naturalis fa- 4.pr.1
cultas eius quod cuique facere libet, nisi si quid ui aut iure prohibetur. Seruitus est 1.1
const<it>utio iuris gentium, qua quis dominio alieno contra naturam subicitur. serui 2.1
ex eo appellati sunt, quod imperatores captiuos uendere ac per hoc seruare nec occidere
solent: mancipia uero dicta, quod ab hostibus manu capiantur. 3.1
  Marcianus libro primo institutionum. Et seruorum quidem una est condicio: 5.pr.1
liberorum autem hominum quidam ingenui sunt, quidam libertini. Serui autem in domi- 1.1
nium nostrum rediguntur aut iure ciuili aut gentium: iure ciuili, si quis se maior uiginti
annis ad pretium participandum uenire passus est: iure gentium serui nostri sunt, qui ab
hostibus capiuntur aut qui ex ancillis nostris nascuntur. Ingenui sunt, qui ex 2.1
matre libera nati sunt: sufficit enim liberam fuisse eo tempore quo nascitur, licet ancilla
concepit. et e contrario si libera conceperit, deinde ancilla pariat, placuit eum qui nascitur
liberum nasci. nec interest iustis nuptiis concepit an uolgo, quia non debet calamitas
matris nocere ei qui in uentre est. Ex hoc quaesitum est, si ancilla praegnas 3.1
manumissa sit, deinde ancilla postea facta aut expulsa ciuitate <pe>pererit, liberum an ser-
uum pariat. et tamen rectius probatum est liberum nasci et sufficere ei qui in uentre est
liberam matrem uel medio tempore habuisse.
  Gaius libro primo institutionum. Libertini sunt, qui ex iusta serui- 6.pr.1
<tute> manumissi sunt.
  Paulus libro singulari de portionibus, quae liberis damnatorum con- 7.pr.1
ceduntur. Qui in utero est, perinde ac si in rebus humanis esset custoditur, quotiens de
commodis ipsius partus quaeritur: quamquam alii antequam nascatur nequaquam prosit.
  Papinianus libro tertio quaestionum. Imperator Titus Antoninus re- 8.pr.1
scripsit no laedi statum liberorum ob tenorem instrumenti male concepti.
  Idem libro trigensimo primo quaestionum. In multis iuris nostri articulis de- 9.pr.1
terior est condicio feminarum quam masculorum.
  Ulpianus libro primo ad Sabinum. Quaeritur: hermaphroditum cui compa- 10.pr.1
ramus? et magis puto eius sexus aestimandum, qui in eo praeualet.
  Paulus libro octauo decimo responsorum. Paulus respondit eum, qui uiuente 11.pr.1
patre et ignorante de coniunctione filiae conceptus est, licet post mortem aui natus sit,
iustum filium ei ex quo conceptus est esse non uideri.
  Idem libro nono decimo responsorum. Septimo mense nasci per- 12.pr.1
fectum partum iam receptum est propter auctoritatem doctissimi uiri Hippocratis: et ideo
credendum est eum, qui ex iust<i>s nuptiis septimo mense natus est, iustum filium esse.
  Hermogenianus libro primo iuris epitomarum. Seruus in causa capitali for- 13.pr.1
tunae iudi<ci> a domino commissus, etsi fuerit absolutus, non fit liber.
  Paulus libro quarto sententiarum. Non sunt liberi, 14.pr.1
qui contra formam humani generis conuerso more procreantur: ueluti si mulier monstro-
sum aliquid aut prodigiosum enixa sit. partus autem, qui membrorum humanorum officia
ampliauit, aliquatenus uidetur effectus et ideo inter liberos connumerabitur.
  Tryphoninus libro decimo disputationum. Arescusa, si tres 15.pr.1
pepererit libera esse testamento iussa, primo partu unum, secundo tres peperit: quaesitum
est, an et quis eorum liber esset. haec condicio libertati adposita iam implenda mulieri
est. sed non dubitari debet, quin ultimus liber nascatur: nec enim natura permisit simul
uno impetu duos infantes de utero matris excedere, ut ordine incerto nascentium non ap- 5
pareat, uter in seruitute libertateue nascatur. incipiente igitur partu existens condicio efficit,
ut ex libera edatur quod postea nascitur, ueluti si quaelibet alia condicio libertati mulieris
adposita parturiente ea existat. uel manumissa sub hac condicione, si decem milia heredi
Titioue dederit, eo momento quo parit per alium impleuerit condicionem: iam libera pe-
perisse credenda est. 10
  Ulpianus libro sexto disputationum. Idem erit, si eadem 16.pr.1
Arescusa primo duo pepererat, postea geminos ediderat: dicendum est enim non posse dici
utrumque ingenuum nasci, sed eum qui posterior nascitur. quaestio ergo facti potius est,
non iuris.
  Idem libro uicensimo secundo ad edictum. In orbe Romano qui sunt ex 17.pr.1
constitutione imperatoris Antonini ciues Romani effecti sunt.
  Idem libro uicensimo septimo ad Sabinum. Imperator Hadrianus 18.pr.1
Publicio Marcello resc<r>ipsit liberam, quae praegnas ultimo supplicio damnata est, liberum
parere et solitum esse seruari ea<m>, dum partum ederet. sed si ei, quae ex iustis nuptiis
concepit, aqua et igni interdictum est, ciuem Romanum parit et in potestate patris.
  Celsus libro uicensimo nono digestorum. Cum legitimae nuptiae factae 19.pr.1
sint, patrem liberi sequuntur: uolgo quaesitus matrem sequitur.
  Ulpianus libro trigensimo octauo ad Sabinum. Qui furere coepit, 20.pr.1
et statum et dignitatem in qua fuit et magistratum et potestatem uidetur retinere, sicut
rei suae dominium retinet.
  Modestinus libro septimo regularum. Homo liber, qui se uendidit, manumissus non 21.pr.1
ad suum statum reuertitur, quo se abdicauit, sed efficitur libertinae condicionis.
  Idem libro duodecimo responsorum. Herennius Modestinus respondit, si 22.pr.1
eo tempore enixa est ancilla, quo secundum legem donationis manumissa esse debuit, cum
ex constitutione libera fuerit, ingenuum ex ea natum.
  Idem libro primo pandectarum. Uolgo concepti dicuntur qui patrem de- 23.pr.1
monstrare non possunt, uel qui possunt quidem, sed eum habent, quem habere non licet.
qui et spurii appellantur παρὰ τὴν ϲποράν.
  Ulpianus libro uicensimo septimo ad Sabinum. Lex naturae haec est, ut 24.pr.1
qui nascitur sine legitimo matrimonio matrem sequatur, nisi lex specialis aliud inducit.
  Idem libro primo ad legem Iuliam et Papiam. Ingenuum accipere debemus 25.pr.1
etiam eum, de quo sententia lata est, quamuis fuerit libertinus: quia res iu-
dicata pro ueritate accipitur.
  Iulianus libro sexagensimo nono digestorum. Qui <i>n utero sunt, 26.pr.1
in toto paene iure ciuili intelleguntur in rerum natura esse. nam et legitimae hereditates
his restituuntur: et si praegnas mulier ab hostibus capta sit, id quod natum erit post-
liminium habet, item patris uel matris condicionem sequitur: praeterea si ancilla praegnas
subrepta fuerit, quamuis apud bonae fidei emptorem pepererit, id quod natum erit tam- 5
quam furtiuum usu non capitur: his consequens est, ut libertus quoque, quamdiu patroni
filius nasci possit, eo iure sit, quo sunt qui patronos habent.
  Ulpianus libro quinto opinionum. Eum, qui se libertinum esse fatetur, nec 27.pr.1
adoptando patronus ingenuum facere potuit.