QUANDO APPELLANDUM SIT ET INTRA QUAE TEMPORA
  Ulpianus libro primo de appellationibus. Si quidem in insulam deportan- 49.4.1.pr.1
dum adnotauerit praeses prouinciae et imperatori scripserit, ut deportetur, uideamus,
quando sit prouocandum, utrum cum imperator scripserit an cum ei scribitur? et putem
tunc esse appellandum, cum recipi eum praeses iubet sententia prolata imperatori scri-
bendum, ut deportetur. ceterum uerendum est, ne sero sit, ut tunc prouocetur, cum im- 5
perator insulam ei adsignauerit: comprobata enim sententia praesidis tunc solet insulam
adsignare. rursus illud uerendum est, si mendaciis apud principem onerauit eum, quem
deportandum laborabat, intercludi illi uiam prouocandi. quid ergo est? recte dicetur hu-
manitate suggerente, ut et hoc et illo tempore non frustra prouocaretur, quia non aduersus
principem, sed aduersus iudicis calliditatem prouocauit. simili modo et in decurione erit 10
probandum, quem punire sibi praeses permittere non debet, sed recipere eum in carcerem
et principi scribere de poena eius. Si quis tutor datus fuerit uel testamento uel a quo 1.1
alio, qui ius dandi habet, non oportet eum prouocare (hoc enim diuus Marcus effecit),
sed intra tempora praestituta excusationem allegandam habet et, si fuerit repulsa, tunc
demum appellare debebit: ceterum ante frustra appellatur. Alia causa est eorum, qui ad 2.1
aliquod munus uel honorem uocantur, cum dicant se habere excusationem: nam non aliter
allegare possunt causas immunitatis suae, quam si appellationem interposuerint. So- 3.1
lent plerumque praesides remittere ad ordinem nominatum ut Gaium Seium creent ma-
gistratum uel alius quis honor uel munus in eum conferatur. utrum igitur tunc appellan-
dum est, cum ordo decretum interposuerit, an uero a remissione, quam praeses fecerit,
appellatio sit interponenda? et magis est, ut tunc sit appellandum, cum ordo decreuerit: 5
magis enim consilium dedisse praeses uidetur, quis sit creandus, quam ipse constituisse:
denique ipse erit appellandus, non ab eo prouocandum. Sed et si praeses in ordine 4.1
fuerit (ut fieri adsolet), cum ab ordine crearetur quis, ipse erit prouocandus, quasi ab or-
dine, non ab ipso fiat appellatio. Biduum uel triduum appellationis ex die sen- 5.1
tentiae latae computandum erit. quid ergo, si sententia fuerit sub condicione dicta? utrum
ex die sententiae tempus computamus ad appellandum an uero ex die, quo condicio sen-
tentiae extitit? sane quidem non est sub condicione sententia dicenda: sed si fuerit dicta,
quid fiet? et est utile statim tempora ad appellandum computari debere. Quod in sen- 6.1
tentiis praeceptum est, ut uel altera die uel tertia prouocetur, hoc etiam in ceteris ob-
seruandum, ex quibus sententia quidem non profertur, appellari tamen oportere et posse
supra relatum est. Dies autem istos, quibus appellandum est, ad aliquid utiles esse oratio 7.1
diui Marci uoluit, si forte eius, a quo prouocatur, copia non fuerit, ut ei libelli dentur:
ait enim: 'is dies seruabitur, quo primo adeundi facultas erit'. quare si forte post sen-
tentiam statim dictam copiam sui non fecerit is qui pronuntiauit (ut fieri adsolet), dicen-
dum est nihil nocere appellatori: nam ubi primum copiam eius habuerit, poterit prouocare. 5
ergo si statim se subduxit, similiter subueniendum est. Quid igitur, si condicio horae 8.1
effecit, ut se reciperet? si forte dicta sit sententia iam suprema hora? utique non uide-
bitur se subtraxisse. Adeundi autem facultatem semper accipimus, si in publico sui co- 9.1
piam fecit: ceterum si non fecit, an imputetur alicui, quod ad domum eius non uenerit
quodque in hortos non accesserit, et ulterius quod ad uillam suburbanam? magisque est,
ut non debeat imputari. quare si in publico eius adeundi facultas non fuit, melius dicetur
facultatem non fuisse adeundi. Si quis ipsius quidem, a quo appellabit, adeundi facul- 10.1
tatem non habuit, eius autem, quem appellabit, habeat copiam: uidendum est, an ei prae-
scribi possit, quod eum non adierit. et hoc iure utimur, ut, si alterutrius adeundi fuit
copia, praescriptio locum habeat. In propria causa biduum accipitur. propriam causam 11.1
ab aliena quemadmodum discernimus? et palam est eam esse propriam causam, cuius
emolumentum uel damnum ad aliquem suo nomine pertinet. Quare procurator, nisi in suam 12.1
rem datus est, tertium diem habebit: in suam autem rem datus magis est ut alteram diem
obseruet. at si in partem proprio nomine, in partem pro alieno litigat, ambigi potest,
utrum biduum an triduum obseruetur. et magis est, ut suo nomine biduum, alieno triduum
obseruetur. Tutores, item defensores rerum publicarum et curatores adulescentium uel 13.1
furiosi, tertium diem habere debent, idcirco quia alieno nomine appellant. ex hoc apparet
tertio die prouocandum defensori, si modo quasi defensor causam egit, non suo nomine,
cum optentu alieni nominis suam causam agens tertio die appellare possit. Si quis sus- 14.1
pectum tutorem faciens non optinuerit, appellare eum intra triduum debere Iulianus libro
quadragensimo digestorum scripsit, profecto quasi pupilli defensorem. Si aduersus absen- 15.1
tem fuerit pronuntiatum, biduum uel triduum ex quo quis scit, computandum est, non ex
quo pronuntiatum est. quod autem dicitur absentem posse pro<uo>care ex quo scit, sic
accipimus, si non in causa per procuratorem defensus est: nam si ille non prouocauit,
difficile est, ut hic audiatur. 5
  Macer libro primo de appellationibus. Si procuratio nomine egeris et uictus appel- 2.pr.1
laueris, deinde iniusta appellatio tua fuerit pronuntiata, potest dubitari, num secundo die
appellare debeas, quia, cum de tua appellatione iniusta pronuntiatum sit, tua interfuisse
uidetur. sed rectius dicetur tertia die appellare te posse, quia nihilo minus alienam cau-
sam defenderis. Sed si alius, quam qui iudicio expertus est, appellet, qualis est cuius 1.1
interest, an etiam tertia die appellare possit, uideamus. sed dicendum est secunda die
appellare eum debere, quia uerum est eum suam causam defendere. contrarium ei est,
si dicat idcirco sibi licere intra triduum appellare, quia uidetur quasi alieno nomine ap-
pellare, quando, si uelit causam suam alienam uideri, semet ipsum excludit, quia in aliena 5
causa ei, qui iudicio expertus non est, appellare non liceat. Si is, qui ex libertinitate in 2.1
ingenuitatem se defendebat, uictus appellare omiserit, an pater eius appellare possit, maxime
si dicat eum in potestate sua esse, quaeritur. sed si potest, quod magis probatur, secunda
die, ut propria causa, appellare debet. Si pro eo, qui capite puniri iussus est, necessaria 3.1
persona appellet, an tertia die audiri possit, Paulus dubitat. sed dicendum est hanc quo-
que personam ut in propria causa secunda die appellare debere, quia qui sua interesse
dicit, propriam causam defendit.
  Idem libro secundo de appellationibus. Illud uideamus, si, cum imperatori 3.pr.1
scriberetur, exemplum litterarum litigatori editum sit neque is appellauerit et postea con-
tra eum rescriptum sit, an appellare a litteris pridem sibi editis possit? quia qui tunc non
appellauit, uera esse quae scripta sunt consensisse uidetur: nec audiendus est, si dicat
euentum rescripti sacri se sustinuisse. 5