| DE SERUITUTIBUS PRAEDIORUM RUSTICORUM | |
| Ulpianus libro secundo institutionum. Seruitutes rusticorum | 8.3.1.pr.1 |
| praediorum sunt hae: iter actus uia aquae ductus. iter est ius eundi ambulandi homini, | |
| non etiam iumentum agendi. actus est ius agendi uel iumentum uel uehiculum: itaque | |
| qui iter habet, actum non habet, qui actum habet, et iter habet etiam sine iumento. uia | |
| est ius eundi et agendi et ambulandi: nam et iter et actum in se uia continet. aquae | 5 |
| ductus est ius aquam ducendi per fundum alienum. In rusticis computanda sunt | 1.1 |
| aquae haustus, pecoris ad aquam adpulsus, ius pascendi, calcis coquendae, harenae fo- | |
| diendae. Traditio plane et patientia seruitutium inducet officium praetoris. | 2.1 |
| Neratius libro quarto regularum. Rusticorum praediorum seruitutes sunt | 2.pr.1 |
| licere altius tollere et officere praetorio uicini, uel cloacam habere licere per uicini domum | |
| uel praetorium, uel protectum habere licere. Aquae ductus et haustus aquae per eundem | 1.1 |
| locum ut ducatur, etiam pluribus concedi potest: potest etiam, ut diuersis diebus uel horis | |
| ducatur: si aquae ductus uel haustus aquae sufficiens est, potest et pluribus per eundem | 2.1 |
| locum concedi, ut et isdem diebus uel horis ducatur. | |
| Ulpianus libro septimo decimo ad edictum. Item sic possunt seruitutes im- | 3.pr.1 |
| poni, et ut boues, per quos fundus colitur, in uicino agro pascantur: quam seruitutem | |
| poni posse Neratius libro secundo membranarum scribit. Idem Neratius etiam ut fructus | 1.1 |
| in uicini uilla cogantur coactique habeantur et pedament<a> ad uineam ex uicini praedio | |
| sumantur, constitui posse scribit. Eodem libro ait uicino, cuius lapidicinae fundo tuo im- | 2.1 |
| mineant, posse te cedere ius ei esse terram rudus saxa iacere posita habere, et ut in tuum | |
| lapides prouoluantur ibique positi habeantur indeque exportentur. Qui habet haustum, iter | 3.1 |
| quoque habere uidetur ad hauriendum et, ut ait Neratius libro tertio membranarum, siue | |
| ei ius hauriendi et adeundi cessum sit, utrumque habebit, siue tantum hauriendi, inesse et | |
| aditum, siue tantum adeundi ad fontem, inesse et haustum. haec de haustu ex fonte pri- | |
| uato. ad flumen autem publicum idem Neratius eodem libro scribit iter debere cedi, haustum | 5 |
| non oportere et si quis tantum <haustum> cesserit, nihil eum agere. | |
| Papinianus libro secundo responsorum. Pecoris pascendi serui- | 4.pr.1 |
| tutes, item ad aquam appellendi, si praedii fructus maxime in pecore consistat, praedii | |
| magis quam personae uidetur: si tamen testator personam demonstrauit, cui seruitutem | |
| praestari uoluit, emptori uel heredi non eadem praestabitur seruitus. | |
| Ulpianus libro septimo decimo ad edictum. Ergo secundum eum et uindicari poterit. | 5.pr.1 |
| Neratius libris ex Plautio ait nec haustum nec appulsum <pecoris> nec cretae exi- | 1.1 |
| mendae calcisque coquendae ius posse in alieno esse, nisi fundum uicinum habeat: et hoc | |
| Proculum et Atilicinum existimasse ait. sed ipse dicit, ut maxime calcis coquendae et | |
| cretae eximendae seruitus constitui possit, non ultra posse, quam quatenus ad eum ipsum | |
| fundum opus sit: | 5 |
| Paulus libro quinto decimo ad Plautium. ueluti si figlinas haberet, in | 6.pr.1 |
| quibus ea uasa fierent, quibus fructus eius fundi exportarentur (sicut in quibusdam fit, ut | |
| amphoris uinum euehatur aut ut dolia fiant), uel tegulae uel ad uillam aedificandam. sed | |
| si, ut uasa uenire<nt>, figlinae exercerentur, usus fructus erit. Item longe recedit ab usu | 1.1 |
| fructu ius calcis coquendae et lapidis eximendi et harenae fodiendae aedificandi eius gratia | |
| quod in fundo est, item siluae caeduae, ut pedamenta in uineas non desint. quid ergo si | |
| praediorum meliorem causam haec faciant? non est dubitandum, quin seruitutis sit: et | |
| hoc et Maecianus probat in tantum, ut et talem seruitutem constitui posse putet, ut tugu- | 5 |
| rium mihi habere liceret in tuo, scilicet si habeam pascui seruitutem aut pecoris appellendi, | |
| ut si hiemps ingruerit, habeam quo me recipiam. | |
| Idem libro uicensimo primo ad edictum. Qui sella aut lectica uehitur, ire, non agere | 7.pr.1 |
| dicitur: iumentum uero ducere non potest, qui iter tantum habet. qui actum habet, et | |
| plostrum ducere et iumenta agere potest. sed trahendi lapidem aut tignum neutri eorum | |
| ius est: quidam nec hastam rectam ei ferre licere, quia neque eundi neque agendi gratia | |
| id faceret et possent fructus eo modo laedi. qui uiam habent, eundi agendique ius habent: | 5 |
| plerique et trahendi quoque et rectam hastam referendi, si modo fructus non laedat. In | 1.1 |
| rusticis autem praediis impedit seruitutem medium praedium, quod non seruit. | |
| Gaius libro septimo ad edictum prouinciale. Uiae latitudo ex lege duodecim | 8.pr.1 |
| tabularum in porrectum octo pedes habet, in anfractum, id est ubi flexum est, sedecim. | |
| Paulus libro primo sententiarum. Seruitus aquae ducendae uel hauriendae | 9.pr.1 |
| nisi ex capite uel ex <f>onte constitui non potest: hodie tamen ex quocumque loco con- | |
| stitui solet. | |
| Idem libro quadragensimo nono ad edictum. Labeo ait talem seruitutem constitui posse, | 10.pr.1 |
| ut aquam quaerere et inuentam ducere liceat: nam si liceat nondum aedificato aedificio | |
| seruitutem constituere, quare non aeque liceat nondum inuenta aqu<a> eandem constituere | |
| seruitutem? et si, ut quaerere liceat, cedere possumus, etiam ut inuenta ducatur, cedi | |
| potest. | 5 |
| Celsus libro uicensimo septimo digestorum. Per fundum, qui plurium est, ius | 11.pr.1 |
| mihi esse eundi agendi potest separatim cedi. ergo suptili ratione non aliter meum fiet ius, | |
| quam si omnes cedant et nouissima demum cessione superiores omnes confirmabuntur: be- | |
| nignius tamen dicetur et antequam nouissimus cesserit, eos, qui antea cesserunt, uetare | |
| uti cesso iure non posse. | 5 |
| Modestinus libro nono differentiarum. Inter actum et iter nonnulla est differentia: iter | 12.pr.1 |
| est enim, qua quis pedes uel eques commeare potest, actus uero, ubi et armenta tra<i>cere | |
| et uehiculum ducere liceat. | |
| Iauolenus libro decimo ex Cassio. Certo generi agrorum adquiri seruitus | 13.pr.1 |
| potest, uelut uineis, quod ea ad solum magis quam ad superficiem pertinet. ideo sublatis | |
| uineis seruitus manebit: sed si in contrahenda seruitute aliud actum erit, doli mali exceptio | |
| erit necessaria. Si totus ager itineri aut actui seruit, dominus in eo agro nihil facere potest, | 1.1 |
| quo seruitus impediatur, quae ita diffusa est, ut omnes glaebae seruiant, aut si iter actusue | |
| sine ulla determinatione legatus est: modo determinabitur et qua primum iter determina- | |
| tum est, ea seruitus constitit, ceterae partes agri liberae sunt: igitur arbiter dandus est, | |
| qui utroque casu uiam determinare debet. Latitudo actus itinerisque ea est, quae demon- | 2.1 |
| strata est: quod si nihil dictum est, hoc ab arbitro statuendum est. in uia aliud iuris est: | |
| nam si dicta latitudo non est, legitima debetur. Si locus non adiecta latitudine nominatus | 3.1 |
| est, per eum qualibet iri poterit: sin autem praetermissus est aeque latitudine non adiecta, | |
| per totum fundum una poterit eligi uia dumtaxat eius latitudinis, quae lege compraehensa | |
| est: pro quo ipso, si dubitabitur, arbitri officium inuocandum est. | |
| Pomponius libro trigensimo secundo ad Quintum Mucium. Per quem locum uiam alii | 14.pr.1 |
| cessero, per eundem alii aquae ductum cedere non potero: sed et si aquae ductum alii | |
| concessero, alii iter per eundem locum uendere uel alias cedere non potero. | |
| Idem libro trigensimo primo ad Quintum Mucium. Quintus Mucius scribit, | 15.pr.1 |
| cum iter aquae uel cottidianae uel aestiuae uel quae interualla longiora habeat per alienum | |
| fundum erit, licere fistulam suam uel fictilem uel cuiuslibet generis in riuo ponere, quae | |
| aquam latius exprimeret, et quod uellet in riuo facere, licere, dum ne domino praedii aqua- | |
| gium deterius faceret. | 5 |
| Callistratus libro tertio de cognitionibus. Diuus Pius aucupibus ita rescripsit: | 16.pr.1 |
| οὐκ ἔϲτιν εὔλογον ἀκόντων τῶν δεϲποτῶν ὑμᾶϲ ἐν ἀλλοτρίοιϲ χωρίοιϲ ἰξεύειν. | |
| Papirius Iustus libro primo de constitutionibus. Imperatores Antoninus et | 17.pr.1 |
| Uerus Augusti rescripserunt aquam de flumine publico pro modo possession<u>m ad irrigan- | |
| dos agros diuidi oportere, nisi proprio iure quis plus sibi datum ostenderit. item rescripse- | |
| runt aquam ita demum permitti duci, si sine iniuria alterius id fiat. | |
| Ulpianus libro quarto decimo ad Sabinum. Una est uia et si per plures fun- | 18.pr.1 |
| dos imponatur, cum una seruitus sit. denique quaeritur, an, si per unum fundum iero, per | |
| alium non per tantum tempus, quanto seruitus amittitur, an retineam seruitutem? et magis | |
| est, ut aut tota amittatur aut tota retineatur: ideoque si nullo usus sum, tota amittitur, si | |
| uel uno, tota seruatur. | 5 |
| Paulus libro sexto ad Sabinum. Si unus ex sociis stipuletur iter ad commu- | 19.pr.1 |
| nem fundum, inutilis est stipulatio, quia nec dari ei potest: sed si omnes stipulentur siue | |
| communis seruus, singuli ex sociis sibi dari oportere petere possunt, quia ita dari eis pot- | |
| est: ne, si stipulator uiae plures heredes reliquerit, inutilis stipulatio fiat. | |
| Pomponius libro trigensimo tertio ad Sabinum. Si mihi eodem tempore con- | 20.pr.1 |
| cesseris et ire agere per tuum locum et uti frui eo ius esse, deinde ego tibi concessero ius | |
| mihi uti frui non esse: non aliter eo loco uteris frueris, quam ut ire agere mihi recte liceat. | |
| item si et ducere per tuum fundum aquam iure potuero et in eo tibi aedificare inuito me | |
| ius non fuerit: si tibi concessero ius esse aedificare, nihilo minus hanc seruitutem mihi | 5 |
| praestare debebis, ne aliter aedifices, quam ut ductus aquae meus maneat, totiusque eius | |
| rei condicio talis esse debet, qualis esset, si una dumtaxat initio concessio facta esset. Ser- | 1.1 |
| uitus naturaliter, non manu facto laedere potest fundum seruientem: quemadmodum si imbri | |
| crescat aqua in riuo aut ex agris in eum confluat aut aquae fons secundum riuum uel in | |
| eo ipso inuentus postea fuerit. Si fundo Seiano confinis fons fuerit, ex quo fonte per fun- | 2.1 |
| dum Seianum aquam iure ducebam, meo facto fundo Seiano manet seruitus. Hauriendi | 3.1 |
| ius non <h>ominis, sed praedii est. | |
| Paulus libro quinto decimo ad Sabinum. Si mihi concesseris iter aquae per | 21.pr.1 |
| fundum tuum non destinata parte, per quam ducerem, totus fundus tuus seruiet: | |
| Pomponius libro trigensimo tertio ad Sabinum. sed quae loca eius fundi tunc, | 22.pr.1 |
| cum ea fieret cessio, aedificiis arboribus uineis uacua fuerint, ea sola eo nomine seruient. | |
| Paulus libro quinto decimo ad Sabinum. Uia constitui uel latior octo pedibus uel an- | 23.pr.1 |
| gustior potest, ut tamen eam latitudinem habeat, qua uehiculum ire potest: alioquin iter | |
| erit, non uia. Si lacus perpetuus in fundo tuo est, nauigandi quoque seruitus, | 1.1 |
| ut perueniatur ad fundum uicinum, imponi potest. Si fundus seruiens uel is cui seruitus | 2.1 |
| debetur publicaretur, utroque casu durant seruitutes, quia cum sua condicione quisque | |
| fundus publicaretur. Quaecumque seruitus fundo debetur, omnibus eius partibus debetur: | 3.1 |
| et ideo quamuis particulatim uenierit, omnes partes seruitus sequitur et ita, ut singuli recte | |
| agant ius sibi esse eundi. si tamen fundus, cui seruitus debetur, certis regionibus inter | |
| plures dominos diuisus est, quamuis omnibus partibus seruitus debeatur, tamen opus est, | |
| ut hi, qui non proximas partes seruienti fundo habebunt, transitum per reliquas partes | 5 |
| fundi diuisi iure habeant aut, si proximi patiantur, transeant. | |
| Pomponius libro trigensimo tertio ad Sabinum. Ex meo aquae ductu Labeo | 24.pr.1 |
| scribit cuilibet posse me uicino commodare: Proculus contra, ut ne in meam partem fundi | |
| aliam, quam ad quam seruitus adquisita sit, uti ea possit. Proculi sententia uerior est. | |
| Idem libro trigensimo quarto ad Sabinum. Si partem fundi mei certam tibi | 25.pr.1 |
| uendidero, aquae ductus ius, etiamsi alterius partis causa plerumque ducatur, te quoque | |
| sequetur: neque ibi aut bonitatis agri aut usus eius aquae ratio <ha>benda est ita, ut eam | |
| solam partem fundi, quae pretiosissima sit aut maxime usum eius aquae desideret, ius eius | |
| ducendae sequatur, sed pro modo agri detenti aut alienati fiat eius aquae diuisio. | 5 |
| Paulus libro quadragensimo septimo ad edictum. Si uia iter actus aquae | 26.pr.1 |
| ductus legetur simpliciter per fundum, facultas est heredi, per quam partem fundi uelit, | |
| constituere seruitutem, si modo nulla captio legatario in seruitute fit. | |
| Iulianus libro septimo digestorum. Si communi fundo meo et tuo seruiat | 27.pr.1 |
| fundus Sempronianus et eundem in commune redemerimus, seruitus extinguitur, quia par | |
| utriusque domini ius in utroque fundo esse incipit. at si proprio meo <fundo> et proprio | |
| tuo idem seruiat, manebit seruitus, quia proprio fundo per communem seruitus deberi potest. | |
| Idem libro trigensimo quarto digestorum. Itinere ad praedium commune duo- | 28.pr.1 |
| rum legato nisi uterque de loco itineris consentiat, seruitus neque adquiritur neque deperit. | |
| Paulus libro secundo epitomarum Alfeni digesturum. Qui duo praedia con- | 29.pr.1 |
| finia habuerat, superiorem fundum uendiderat: in lege ita dixerat, ut aquam sulco aperto | |
| emptori educere in fundum inferiorem recte liceat: si emptor ex alio fundo aquam acci- | |
| peret et eam in inferiorem ducere uellet, quaesitum est, an possit id suo iure facere nec ne. | |
| respondi nihil amplius, quam quod ipsius fundi siccandi causa deriuaret, uicinum infe- | 5 |
| riorem recipere debere. | |
| Idem libro quarto epitomarum Alfeni digestorum. Qui duo praedia habebat, | 30.pr.1 |
| in unius uenditione aquam, quae in fundo nascebatur, et circa eam aquam late decem | |
| pedes exceperat: quaesitum est, utrum dominium loci ad eum pertineat an ut per eum | |
| locum accedere possit. respondit, si ita recepisset: 'circa eam aquam late pedes decem', | |
| iter dumtaxat uideri uenditoris esse. | 5 |
| Iulianus libro secundo ex Minicio. Tria praedia continua trium dominorum | 31.pr.1 |
| adiecta erant: imi praedii dominus ex summo fundo imo fundo seruitutem aquae quae- | |
| sierat et per medium fundum domino concedente in suum agrum ducebat: postea idem | |
| summum fundum emit: deinde imum fundum, in quem aquam induxerat, uendidit. quae- | |
| situm est, num imus fundus id ius aquae amisisset, quia, cum utraque praedia eiusdem | 5 |
| domini facta essent, ipsa sibi seruire non potuissent. negauit amississe seruitutem, quia | |
| praedium, per quod aqua ducebatur, alterius fuisset et quemadmodum seruitus summo | |
| fundo, ut in imum fundum aqua ueniret, imponi aliter non potuisset, quam ut per medium | |
| quoque fundum duceretur, sic eadem seruitus eiusdem fundi amitti aliter non posset, nisi | |
| eodem tempore etiam per medium fundum aqua duci desisset aut omnium tria simul | 10 |
| praedia unius domini facta essent. | |
| Africanus libro sexto quaestionum. Fundus mihi tecum communis est: par- | 32.pr.1 |
| tem tuam mihi tradidisti et ad eundem uiam per uicinum tuum proprium. recte eo modo | |
| seruitutem constitutam ait neque quod dici soleat per partes nec adquiri nec imponi serui- | |
| tutes posse isto casu locum habere: hic enim non per partem seruitutem adquiri, utpote | |
| cum in id tempus adquiratur, quo proprius meus fundus futurus sit. | 5 |
| Idem libro nono quaestionum. Cum essent mihi et tibi fundi duo communes | 33.pr.1 |
| Titianus et Seianus et in diuisione conuenisset, ut mihi Titianus, tibi Seianus cederet, in- | |
| uicem partes eorum tradidimus et in tradendo dictum est, ut alteri per alterum aquam | |
| ducere liceret: recte esse seruitutem impositam ait, maxime si pacto stipulatio subdita sit. | |
| Per plurium praedia aquam ducis quoquo modo imposita seruitute: nisi pactum uel stipu- | 1.1 |
| latio etiam de hoc subsecuta est, neque eorum cuiuis neque alii uicino poteris haustum | |
| ex riuo cedere: pacto enim uel stipulatione interuenientibus et hoc concedi solet, quamuis | |
| nullum praedium ipsum sibi seruire neque seruitutis fructus constitui potest. | |
| Papinianus libro septimo quaestionum. Unus ex sociis fundi communis per- | 34.pr.1 |
| mittendo ius esse ire agere nihil agit: et ideo si duo praedia, quae mutuo seruiebant, inter | |
| eosdem fuerint communicata, quoniam seruitutes pro parte retineri placet, ab altero ser- | |
| uitus alteri remitti non potest: quamuis enim unusquisque sociorum solus sit, cui seruitus | |
| debetur, tamen quoniam non personae, sed praedia deberent, neque adquiri libertas neque | 5 |
| remitti seruitus per partem poterit. Si fons exaruerit, ex quo ductum aquae habeo isque | 1.1 |
| post constitutum tempus ad suas uenas redierit, an aquae ductus amissus erit, quaeritur: | |
| Paulus libro quinto decimo ad Plautium. et Atilicinus ait Caesarem Statilio Tauro | 35.pr.1 |
| rescripsisse in haec uerba: 'Hi, qui ex fundo Sutrino aquam ducere soliti sunt, adierunt | |
| me proposueruntque aquam, qua per aliquot annos usi sunt ex fonte, qui est in fundo | |
| Sutrino, ducere non potuisse, quod fons exaruisset, et postea ex eo fonte aquam fluere | |
| coepisse: petieruntque a me, ut quod ius non neglegentia aut culpa sua amiserant, sed | 5 |
| quia ducere non poterant, his restitueretur. quorum mihi postulatio cum non iniqua uisa | |
| sit, succurrendum his putaui. itaque quod ius habuerunt tunc, cum primum ea aqua per- | |
| uenire ad eos non potuit, id eis restitui placet'. | |
| Idem libro secundo responsorum. Cum fundo, quem ex duobus retinuit uen- | 36.pr.1 |
| ditor, aquae ducendae seruitus imposita sit, empto praedio quaesita seruitus distractum | |
| denuo praedium sequitur: nec ad rem pertinet, quod stipulatio, qua poenam promitti pla- | |
| cuit, ad personam emptoris, si ei forte frui non licuisset, relata est. | |
| Idem libro tertio responsorum. Λούκιοϲ Τίτιοϲ Γαΐῳ Ϲεΐῳ τῷ ἀδελφῷ πλεῖϲτα | 37.pr.1 |
| χαίρειν. ὕδατοϲ τοῦ ῥέοντοϲ εἰϲ τὴν κρήνην τὴν καταϲκευαϲθεῖϲαν ἐν ἰϲθμῷ ὑπὸ τοῦ πατρόϲ | |
| μου δίδωμι καὶ χαρίζομαί ϲοι δάκτυλον εἰϲ τὴν οἰκίαν ϲου τὴν ἐν τῷ ἰϲθμῷ, ἢ ὅπου δ’ ἄν βούλῃ. | |
| quaero, an ex hac scriptura usus aquae etiam ad heredes Gaii Seii pertineat. Paulus re- | |
| spondit usum aquae personalem ad heredem Seii quasi usuarii transmitti non oportere. | 5 |
| Idem libro primo manualium. Flumine interueniente uia constitui potest, si | 38.pr.1 |
| aut uado transiri potest aut pontem habeat: diuersum, si pontonibus traiciatur. haec ita, | |
| si per unius praedia flumen currat: alioquin si tua praedia mihi uicina sint, deinde flumen, | |
| deinde Titii praedia, deinde uia publica, in quam iter mihi adquiri uolo, dispiciamus ne | |
| nihil uetet a te mihi uiam dari usque ad flumen, deinde a Titio usque ad uiam publicam. | 5 |
| sed uideamus, num et si tu eorum praediorum dominus sis, quae trans flumen intra uiam | |
| publicam sint, idem iuris sit, quia uia consummari solet uel ciuitate tenus uel usque ad | |
| uiam publicam uel usque ad flumen, in quo pontonibus traiciatur uel usque ad proprium | |
| aliud eiusdem domini praedium: quod si est, non uidetur interrumpi seruitus, quamuis inter | |
| eiusdem domini praedia flumen publicum intercedat. | 10 |