DE CONDICTIONE CAUSA DATA CAUSA NON SECUTA
  Ulpianus libro uicensimo sexto ad edictum. Si ob rem non inhonestam data 12.4.1.pr.1
sit pecunia, ut filius emanciparetur uel seruus manumitteretur uel a lite discedatur, causa
secuta repetitio cessat. Si parendi condicioni causa tibi dedero decem, mox repudiauero 1.1
hereditatem uel legatum, possum condicere.
  Hermogenianus libro secundo iuris epitomarum. Sed et si falsum testa- 2.pr.1
mentum sine scelere eius qui dedit uel inofficiosum pronuntietur, ueluti causa non secuta
decem repetentur.
  Ulpianus libro uicensimo sexto ad edictum. Dedi tibi pecuniam, ne ad iu- 3.pr.1
dicem iretur: quasi decidi. an possim condicere, si mihi non caueatur ad iudicem non iri?
et est uerum multum interesse, utrum ob hoc solum dedi, ne eatur, an ut et mihi repro-
mittatur non iri: si ob hoc, ut et repromittatur, condici poterit, si non repromittatur: si
ut ne eatur, condictio cessat quamdiu non itur. Idem erit et si tibi dedero, ne Stichum 1.1
manumittas: nam secundum distinctionem supra scriptam aut admittenda erit repetitio aut
inhibenda. Sed si tibi dedero, ut Stichum manumittas: si non facis, possum condicere, aut 2.1
si me paeniteat, condicere possum. Quid si ita dedi, ut intra certum tempus manumittas? 3.1
si nondum tempus praeteriit, inhibenda erit repetitio, nisi paeniteat: quod si praeteriit,
condici poterit. sed si Stichus decesserit, an repeti quod datum est possit? Proculus ait,
si post id temporis decesserit, quo manumitti potuit, repetitionem esse, si minus, cessare.
Quin immo et si nihil tibi dedi, ut manumitteres, placuerat tamen, ut darem, ultro tibi 4.1
competere actionem, quae ex hoc contractu nascitur, id est condictionem defuncto quoque
eo. Si liber homo, qui bona fide seruiebat, mihi pecuniam dederit, ut eum manumittam, 5.1
et fecero: postea liber probatus an mihi condicere possit, quaeritur et Iulianus libro un-
decimo digestorum scribit competere manumisso repetitionem. Neratius etiam libro mem-
branarum refert Paridem pantomimum a Domitia Neronis filia decem, quae ei pro liber-
tate dederat, repetisse per iudicem nec fuisse quaesitum, an Domitia sciens liberum acce- 5
pisset. Si quis quasi statuliber mihi decem dederit, cum iussus non esset, condicere eum 6.1
decem Celsus scribit. Sed si seruus, qui testamento heredi iussus erat decem dare et 7.1
liber esse, codicillis pure libertatem accepit et id ignorans dederit heredi decem, an repe-
tere possit? et refert patrem suum Celsum existimasse repetere eum non posse: sed ipse
Celsus naturali aequitate motus putat repeti posse. quae sententia uerior est, quamquam
constet, ut et ipse ait, eum qui dedit ea spe, quod se ab eo qui acceperit remunerari 5
existimaret uel amiciorem sibi esse eum futurum, repetere non posse opinione falsa de-
ceptum. Suptilius quoque illud tractat, an ille, qui se statuliberum putauerit, nec fecerit 8.1
nummos accipientis, quoniam heredi dedet quasi ipsius heredis nummos daturus, non quasi
suos, qui utique ipsius fuerunt, adquisiti scilicet post libertatem ei ex testamento compe-
tentem. et puto, si hoc animo dedit, non fieri ipsius: nam et cum tibi nummos meos
quasi tuos do, non facio tuos. quid ergo, si hic non heredi, sed alii dedit, cui putabat se 5
iussum? si quidem peculiares dedit, nec fecit accipientis: si autem alius pro eo dedit aut
ipse dedit iam liber factus, fient accipientis. Quamquam permissum sit statulibero etiam 9.1
de peculio dare implendae condicionis causa, si tamen uult heres nummos saluos facere,
potest eum uetare dare: sic enim fiet, ut et statuliber perueniat ad libertatem quasi impleta
condicione qui parere prohibitus est, et nummi non peribunt. sed is, quem testator accipere
uoluit, aduersus heredem in factum actione agere potest, ut testatori pareatur. 5
  Idem libro trigensimo nono ad edictum. Si quis accepto tulerit debitori suo, 4.pr.1
cum conueniret, ut expromissorem daret, nec ille det, potest dici condici posse ei, qui ac-
cepto sit liberatus.
  Idem libro secundo disputationum. Si pecuniam ideo acceperis, ut Capuam 5.pr.1
eas, deinde parato tibi ad proficiscendum condicio temporis uel ualetudinis impedimento
fuerit, quo minus proficiscer<er>is, an condici possit, uidendum: et cum per te non steterit,
potest dici repetitionem cessare: sed cum liceat paenitere ei qui dedit, procul dubio repe-
tetur id quod datum est, nisi forte tua intersit non accepisse te ob hanc causam pecuniam. 5
nam si ita se res habeat, ut, licet nondum profectus sis, ita tamen rem composueris, ut
necesse habeas proficisci, uel sumptus, qui necessarii fuerunt ad profectionem, iam fecisti,
ut manifestum sit te plus forte quam accepisti erogasse, condictio cessabit: sed si minus
erogatum sit, condictio locum habebit, ita tamen, ut indemnitas tibi praestetur eius quod
expendisti. Si seruum quis tradiderit alicui ita, ut ab eo intra certum tempus manumit- 1.1
teretur, si paenituerit eum qui tradiderit et super hoc eum certiorauerit et fuerit manu-
missus post paenitentiam, attamen actio propter paenitentiam competit ei qui dedit. plane
si non manumiserit, constitutio succedit facitque eum liberum, si nondum paenituerat eum
qui in hoc dedit. Item si quis dederit Titio decem, ut seruum emat et manumittat, deinde 2.1
paeniteat, si quidem nondum emptus est, paenitentia dabit condictionem, si hoc ei mani-
festum fecerit, ne si postea emat, damno adficietur: si uero iam sit emptus, paenitentia
non facit iniuriam ei qui redemit, sed pro decem quae accepit ipsum seruum quem emit
restituet aut, si ante decessisse proponatur, nihil praestabit, si modo per eum factum non 5
est. quod si fugit nec culpa eius contigit qui redemit, nihil praestabit: plane repromittere
eum oportet, si in potestatem suam peruenerit, restitutum iri. Sed si accepit pecuniam 3.1
ut seruum manumittat isque fugerit prius quam manumittatur, uidendum, an condici possit
quod accepit. et si quidem distracturus erat hunc seruum et propter hoc non distraxit,
quod acceperat ut manumittat non oportet ei condici: plane cauebit, ut, si in potestatem
suam peruenerit seruus, restituat id quod accepit eo minus, quo uilior factus est 5
propter fugam. plane si adhuc eum manumitti uelit is qui dedit, ille uero manumittere
nolit propter fugam offensus, totum quod accepit restituere eum oportet. sed si eligat is,
qui decem dedit, ipsum seruum consequi, necesse est aut ipsum ei dari aut quod dedit
restitui. quod si distracturus non erat eum, oportet id quod accepit restitui, nisi forte
diligentius eum habiturus esset, si non accepisset ut manumitteret: tunc enim non est 10
aequum eum et seruo et toto pretio carere. Sed ubi accepit, ut manumitteret, deinde 4.1
seruus decessit, si quidem moram fecit manumissioni, consequens est, ut dicamus refun-
dere eum quod accepit: quod si moram non fecit, sed cum profectus esset ad praesidem
uel apud quem manumittere posset, seruus in itinere decesserit, uerius est, si quidem
distracturus erat uel quo ipse usurus, oportere dici nihil eum refundere debere. enimuero 5
si nihil eorum facturus, ipsi adhuc seruum obisse: decederet enim et si non accepisset ut
manumitteret: nisi forte profectio manumissionis gratia morti causam praebuit, ut uel a
latronibus sit interfectus, uel ruina in stabulo oppressus, uel uehiculo obtritus, uel alio quo
modo, quo non periret, nisi manumissionis causa proficisceretur.
  Idem libro tertio disputationum. Si extraneus pro muliere dotem dedisset 6.pr.1
et pactus esset, ut, quoquo modo finitum esset matrimonium, dos ei redderetur, nec fuerint
nuptiae secutae, quia de his casibus solummodo fuit conuentum qui matrimonium sequuntur,
nuptiae autem secutae non sint, quaerendum erit, utrum mulieri condictio an ei qui dotem
dedit competat. et uerisimile est in hunc quoque casum eum qui dat sibi prospicere: nam 5
quasi causa non secuta habere potest condictionem, qui ob matrimonium dedit, matrimonio
non copulato, nisi forte euidentissimis probationibus mulier ostenderit hoc eum ideo fecisse,
ut ipsi magis mulieri quam sibi prospiceret. sed et si pater pro filia det et ita conuenit,
nisi euidenter aliud actum sit, condictionem patri competere Marcellus ait.
  Iulianus libro sexto decimo digestorum. Qui se debere pecuniam mulieri 7.pr.1
putabat, iussu eius dotis nomine promisit sponso et soluit: nuptiae deinde non intercesse-
runt: quaesitum est, utrum ipse potest repetere eam pecuniam, qui dedisset, an mulier.
Nerua, Atilicinus responderunt, quoniam putasset quidem debere pecuniam, sed exceptione
doli mali tueri se potuisset, ipsum repetiturum. sed si, cum sciret se nihil mulieri debere, 5
promississet, mulieris esse actionem, quoniam pecunia ad eam pertineret. si autem uere
debitor fuisset et ante nuptias soluisset et nuptiae secutae non fuissent, ipse possit con-
dicere causa debiti integra mulieri ad hoc solum manente, ut ad nihil aliud debitor com-
pellatur, nisi ut cedat ei condicticia actione. Fundus dotis nomine traditus, si nuptiae 1.1
insecutae non fuerint, condictione repeti potest: fructus quoque condici poterunt. idem
iuris est de ancilla et partu eius.
  Neratius libro secundo membranarum. Quod Seruius in libro de dotibus 8.pr.1
scribit, si inter eas personas, quarum altera nondum iustam aetatem habeat, nuptiae factae
sint, quod dotis nomine interim datum sit, repeti posse, sic intellegendum est, ut, si diuor-
tium intercesserit, priusquam utraque persona iustam aetatem habeat, sit eius pecuniae
repetitio, donec autem in eodem habitu matrimonii permanent, non magis id repeti possit, 5
quam quod sponsa sponso dotis nomine dederit, donec maneat inter eos adfinitas: quod
enim ex ea causa nondum coito matrimonio datur, cum sic detur tamquam in dotem per-
uenturum, quamdiu peruenire potest, repetitio eius non est.
  Paulus libro septimo decimo ad Plautium. Si donaturus mulieri iussu eius 9.pr.1
sponso numeraui nec nuptiae secutae sunt, mulier condicet. sed si ego contraxi cum sponso
et pecuniam in hoc dedi, ut, si nuptiae secutae essent, mulieri dos adquire<re>tur, si non
essent secutae, mihi redderetur, quasi ob rem datur et re non secuta ego a sponso con-
dicam. Si quis indebitam pecuniam per errorem iussu mulieris sponso eius promississet 1.1
et nuptiae secutae fuissent, exceptione doli mali uti non potest: maritus enim suum nego-
tium gerit et nihil dolo facit nec decipiendus est: quod fit, si cogatur indotatam uxorem
habere. itaque aduersus mulierem condictio ei competit, ut aut repetat ab ea quod marito
dedit aut ut liberetur, si nondum soluerit. sed si soluto matrimonio maritus peteret, in eo 5
dumtaxat exceptionem obstare debere, quod mulier receptura esset.
  Iauolenus libro primo ex Plautio. Si mulier ei cui nuptura erat 10.pr.1
cum dotem dare uellet, pecuniam quae sibi debebatur acceptam fecit neque nuptiae inse-
cutae sunt, recte ab eo pecunia condicetur, quia nihil interest, utrum ex numeratione pe-
cunia ad eum sine causa an per acceptilationem peruenerit.
  Iulianus libro decimo digestorum. Si heres arbitratu liberti certa summa 11.pr.1
monumentum iussus facere dederit liberto pecuniam et is accepta pecunia monumentum
non faciat, condictione tenetur.
  Paulus libro sexto ad legem Iuliam et Papiam. Cum quis mortis causa do- 12.pr.1
nationem, cum conualuisset donator, condicit, fructus quoque donatarum rerum et partus et
quod adcreuit rei donatae repetere potest.
  Marcianus libro tertio regularum. Si filius contulerit fratri quasi adgniturus 13.pr.1
bonorum possessionem et non adgnouit, repetere eum posse Marcellus Libro quinto digesto-
rum scribit.
  Paulus libro tertio ad Sabinum. Si procuratori falso indebitum solutum sit, 14.pr.1
ita demum a procuratore repeti non potest, si dominus ratum habuerit, sed ipse dominus
tenetur, ut Iulianus scribit. quod si dominus ratum non habuisset, etiamsi debita pecunia
soluta fuisset, ab ipso procuratore repetetur: non enim quasi indebitum datum repetetur,
sed quasi ob rem datum nec res secuta sit ratihabitione non intercedente: uel quod fur- 5
tum faceret pecuniae falsus procurator, cum quo non tantum furti agi, sed etiam condici
ei posse.
  Pomponius libro uicensimo secundo ad Sabinum. Cum seruus tuus in suspi- 15.pr.1
cionem furti Attio uenisset, dedisti eum in quaestionem sub ea causa, ut, si id repertum
in eo non esset, redderetur tibi: is eum tradidit praefecto uigilum quasi in facinore de-
praehensum: praefectus uigilum eum summo supplicio adfecit. ages cum Attio dare eum
tibi oportere, quia et ante mortem dare tibi eum oportuerit. Labeo ait posse etiam ad 5
exhibendum agi, quoniam fecerit quo minus exhiberet. sed Proculus dari oportere ita ait,
si fecisses eius hominem, quo casu ad exhibendum agere te non posse: sed si tuus man-
sisset, etiam furti te acturum cum eo, quia re aliena ita sit usus, ut sciret se inuito do-
mino uti aut dominum si sciret prohibiturum esse.
  Celsus libro tertio digestorum. Dedi tibi pecuniam, ut mihi Stichum dares: 16.pr.1
utrum id contractus genus pro portione emptionis et uenditionis est an nulla hic alia obli-
gatio est quam ob rem dati re non secuta? in quod procliuior sum: et ideo, si mortuus
est Stichus, repetere possum quod ideo tibi dedi, ut mihi Stichum dares. finge alienum
esse Stichum, sed te tamen eum tradidisse: repetere a te pecuniam potero, quia hominem 5
accipientis non feceris: et rursus, si tuus est Stichus et pro euictione eius promittere non
uis, non liberaberis, quo minus a te pecuniam repetere possim.