Huius opera Commii, ut antea demonstravimus, 7.76.1.1
fideli atque utili superioribus annis erat usus in Britannia
Caesar; quibus ille pro meritis civitatem eius immunem
esse iusserat, iura legesque reddiderat atque ipsi Morinos
attribuerat. tanta tamen universae Galliae consensio fuit 2.1
libertatis vindicandae et pristinae belli laudis recuperan-
dae, ut neque beneficiis neque amicitiae memoria mo-
verentur omnesque et animo et opibus in id bellum in-
cumberent. coactis equitum milibus viii et peditum cir- 3.1
citer ccl haec in Haeduorum finibus recensebantur,
numerusque inibatur, praefecti constituebantur. Commio 4.1
Atrebati, Viridomaro et Eporedorigi Haeduis, Vercassi-
vellauno Arverno consobrino Vercingetorigis summa im-
perii traditur. his delecti ex civitatibus attribuuntur,
quorum consilio bellum administraretur. omnes alacres 5.1
et fiduciae pleni ad Alesiam proficiscuntur, neque erat 6.1
omnium quisquam qui adspectum modo tantae multi-
tudinis sustineri posse arbitraretur, praesertim ancipiti
proelio, cum ex oppido eruptione pugnaretur, foris tantae
copiae equitatus peditatusque cernerentur. 5
  At ii qui Alesiae obsidebantur praeterita die qua 77.1.1
auxilia suorum exspectaverant, consumpto omni fru-
mento, inscii quid in Haeduis gereretur, concilio coacto
de exitu suarum fortunarum consultabant ac variis dictis 2.1
sententiis quarum pars deditionem, pars dum vires sup-
peterent eruptionem censebat, non praetereunda videtur
oratio Critognati propter eius singularem ac nefariam
crudelitatem. hic summo in Arvernis ortus loco et magnae 3.1
habitus auctoritatis 'nihil' inquit 'de eorum sententia
dicturus sum, qui turpissimam servitutem deditionis no-
mine appellant, neque hos habendos civium loco neque
ad concilium adhibendos censeo. cum his mihi res sit, qui 4.1
eruptionem probant. quorum in consilio omnium vestrum
consensu pristinae residere virtutis memoria videtur,
animi est ista mollitia, non virtus, paulisper inopiam ferre 5.1
non posse. qui se ultro morti offerant facilius reperiuntur
quam qui dolorem patienter ferant. atque ego hanc sen- 6.1
tentiam probarem—tantum apud me dignitas potest—,
si nullam praeterquam vitae nostrae iacturam fieri vide-
rem; sed in consilio capiendo omnem Galliam respiciamus, 7.1
quam ad nostrum auxilium concitavimus: quid hominum 8.1
milibus lxxx uno loco interfectis propinquis consangui-
neisque nostris animi fore existimatis, si paene in ipsis
cadaveribus proelio decertare cogentur? nolite hos vestro 9.1
auxilio exspoliare qui vestrae salutis causa suum pericu-
lum neglexerunt, nec stultitia ac temeritate vestra aut
animi imbecillitate omnem Galliam prosternere et per-
petuae servituti addicere. an quod ad diem non venerunt, 10.1
de eorum fide constantiaque dubitatis? quid ergo? Roma-
nos in illis ulterioribus munitionibus animine causa coti-
die exerceri putatis? si illorum nuntiis confirmari non 11.1
potestis omni aditu praesaepto, his utimini testibus ad-
propinquare eorum adventum, cuius rei timore exterriti
diem noctemque in opere versantur. quid ergo mei con- 12.1
silii est? facere quod nostri maiores nequaquam pari bello
Cimbrorum Teutonumque fecerunt: qui in oppida com-
pulsi ac simili inopia subacti eorum corporibus, qui aetate
ad bellum inutiles videbantur, vitam toleraverunt neque 5
se hostibus tradiderunt. cuius rei si exemplum non habe- 13.1
remus, tamen libertatis causa institui et posteris prodi
pulcherrimum iudicarem. nam quid illi simile bello fuit? 14.1
depopulata Gallia Cimbri magnaque inlata calamitate
finibus quidem nostris aliquando excesserunt atque alias
terras petierunt; iura, leges, agros, libertatem nobis reli-
querunt. Romani vero quid petunt aliud aut quid volunt 15.1
nisi invidia adducti quos fama nobiles potentesque bello
cognoverunt, horum in agris civitatibusque considere
atque his aeternam iniungere servitutem? neque enim
umquam alia condicione bella gesserunt. quodsi ea quae 16.1
in longinquis nationibus geruntur ignoratis, respicite fini-
timam Galliam, quae in provinciam redacta, iure et legi-
bus commutatis, securibus subiecta perpetua premitur
servitute.' 5