Duae sint artes <igitur> quae possint locare homines in am- 30.1
plissimo gradu dignitatis, una imperatoris, altera oratoris
boni. Ab hoc enim pacis ornamenta retinentur, ab illo
belli pericula repelluntur. Ceterae tamen virtutes ipsae
per se multum valent, iustitia, fides, pudor, temperantia; 5
quibus te, Servi, excellere omnes intellegunt. Sed nunc de
studiis ad honorem appositis, non de insita cuiusque virtute
disputo. Omnia ista nobis studia de manibus excutiuntur,
simul atque aliqui motus novus bellicum canere coepit.
Etenim, ut ait ingeniosus poeta et auctor valde bonus, 10
'proeliis promulgatis pellitur e medio' non solum ista vestra
verbosa simulatio prudentiae sed etiam ipsa illa domina
rerum, 'sapientia; vi geritur res, spernitur orator' non
solum odiosus in dicendo ac loquax verum etiam 'bonus;
horridus miles amatur,' vestrum vero studium totum iacet. 15
'Non ex iure manum consertum, sed mage ferro' inquit
'rem repetunt.' Quod si ita est, cedat, opinor, Sulpici,
forum castris, otium militiae, stilus gladio, umbra soli; sit
denique in civitate ea prima res propter quam ipsa est civitas
omnium princeps. 20
  Verum haec Cato nimium nos nostris verbis magna 31.1
facere demonstrat et oblitos esse bellum illud omne Mithri-
daticum cum mulierculis esse gestum. Quod ego longe
secus existimo, iudices; deque eo pauca disseram; neque
enim causa in hoc continetur. Nam si omnia bella quae 5
cum Graecis gessimus contemnenda sunt, derideatur de
rege Pyrrho triumphus M'. Curi, de Philippo T. Flaminini,
de Aetolis M. Fulvi, de rege Perse L. Pauli, de Pseudo-
philippo Q. Metelli, de Corinthiis L. Mummi. Sin haec
bella gravissima victoriaeque eorum bellorum gratissimae 10
fuerunt, cur Asiaticae nationes atque ille a te hostis con-
temnitur? Atqui ex veterum rerum monumentis vel maxi-
mum bellum populum Romanum cum Antiocho gessisse
video; cuius belli victor L. Scipio aequa parta cum P.
fratre gloria, quam laudem ille Africa oppressa cognomine 15
ipso prae se ferebat, eandem hic sibi ex Asiae nomine
adsumpsit. Quo quidem in bello virtus enituit egregia 32.1
M. Catonis, proavi tui; quo ille, cum esset, ut ego mihi
statuo, talis qualem te esse video, numquam cum Scipione
esset profectus, si cum mulierculis bellandum arbitraretur.
Neque vero cum P. Africano senatus egisset ut legatus 5
fratri proficisceretur, cum ipse paulo ante Hannibale ex
Italia expulso, ex Africa eiecto, Carthagine oppressa maxi-
mis periculis rem publicam liberasset, nisi illud grave bellum
et vehemens putaretur. Atqui si diligenter quid Mithri-
dates potuerit et quid effecerit et qui vir fuerit consideraris, 10
omnibus quibuscum populus Romanus bellum gessit hunc
regem nimirum antepones. Quem L. Sulla maximo et fortis-
simo exercitu, pugnax et acer et non rudis imperator, ut
aliud nihil dicam, cum bello invectum totam in Asiam cum
pace dimisit; quem L. Murena, pater huiusce, vehementis- 15
sime vigilantissimeque vexatum repressum magna ex parte,
non oppressum reliquit; qui rex sibi aliquot annis sumptis
ad confirmandas rationes et copias belli tantum spe cona-
tuque valuit ut se Oceanum cum Ponto, Sertori copias cum
suis coniuncturum putaret. Ad quod bellum duobus con- 33.1
sulibus ita missis ut alter Mithridatem persequeretur, alter
Bithyniam tueretur, alterius res et terra et mari calamitosae
vehementer et opes regis et nomen auxerunt; L. Luculli
vero res tantae exstiterunt ut neque maius bellum comme- 5
morari possit neque maiore consilio et virtute gestum.
Nam cum totius impetus belli ad Cyzicenorum moenia
constitisset eamque urbem sibi Mithridates Asiae ianuam
fore putasset qua effracta et revolsa tota pateret provincia,
perfecta a Lucullo haec sunt omnia ut urbs fidelissimorum 10
sociorum defenderetur et omnes copiae regis diuturnitate
obsessionis consumerentur. Quid? illam pugnam navalem
ad Tenedum, cum contento cursu acerrimis ducibus hostium
classis Italiam spe atque animis inflata peteret, mediocri
certamine et parva dimicatione commissam arbitraris? 15
Mitto proelia, praetereo oppugnationes oppidorum; expul-
sus regno tandem aliquando tantum tamen consilio atque au-
ctoritate valuit ut se rege Armeniorum adiuncto novis opibus
copiisque renovarit. Ac si mihi nunc de rebus gestis esset
nostri exercitus imperatorisque dicendum, plurima et ma- 20
xima proelia commemorare possem; sed non id agimus.
Hoc dico: Si bellum hoc, si hic hostis, si ille rex conte- 34.1
mnendus fuisset, neque tanta cura senatus et populus Roma-
nus suscipiendum putasset neque tot annos gessisset neque
tanta gloria L. <Lucullus>, neque vero eius belli conficiendum
exitum tanto studio populus Romanus ad Cn. Pompeium 5
detulisset. Cuius ex omnibus pugnis, quae sunt innumera-
biles, vel acerrima mihi videtur illa quae cum rege commissa
est et summa contentione pugnata. Qua ex pugna cum se
ille eripuisset et Bosphorum confugisset quo exercitus adire
non posset, etiam in extrema fortuna et fuga nomen tamen 10
retinuit regium. Itaque ipse Pompeius regno possesso ex
omnibus oris ac notis sedibus hoste pulso tamen tantum in
unius anima posuit ut, cum ipse omnia quae tenuerat, adie-
rat, sperarat, victoria possideret, tamen non ante quam illum
vita expulit bellum confectum iudicarit. Hunc tu hostem, 15
Cato, contemnis quocum per tot annos tot proeliis tot impera-
tores bella gesserunt, cuius expulsi et eiecti vita tanti aesti-
mata est ut morte eius nuntiata denique bellum confectum
arbitrarentur? Hoc igitur in bello L. Murenam legatum
fortissimi animi, summi consili, maximi laboris cognitum 20
esse defendimus, et hanc eius operam non minus ad consu-
latum adipiscendum quam hanc nostram forensem industriam
dignitatis habuisse.