Sed quem ad modum propinqui, quos ego parare non 9.1
potui, mihi ad deprecandam calamitatem meam non fuerunt,
sic—illud quod mea virtus praestare debuit—adiutores au-
ctores hortatoresque ad me restituendum ita multi fuerunt ut
longe superiores omnis hac dignitate copiaque superarem. 5
Numquam de P. Popilio, clarissimo ac fortissimo viro, num-
quam de Q. Metello, nobilissimo et constantissimo cive,
numquam de C. Mario, custode civitatis atque imperi vestri,
in senatu mentio facta est. Tribuniciis superiores illi roga- 10.1
tionibus nulla auctoritate senatus sunt restituti, Marius vero
non modo non a senatu sed etiam oppresso senatu est resti-
tutus. Nec rerum gestarum memoria in reditu C. Mari sed
exercitus atque arma valuerunt; at de me ut valeret semper 5
senatus flagitavit, ut aliquando proficeret, cum primum licuit,
frequentia atque auctoritate perfecit. Nullus in eorum reditu
motus municipiorum et coloniarum factus est; at me in pa-
triam ter suis decretis Italia cuncta revocavit. Illi inimicis
interfectis magna civium caede facta reducti sunt: ego iis 10
a quibus eiectus sum provincias obtinentibus, inimico autem,
optimo viro et mitissimo, <consule> altero consule referente re-
ductus sum, cum is inimicus, qui ad meam perniciem vocem
suam communibus hostibus praebuisset, spiritu dumtaxat
viveret, re quidem infra omnis mortuos amandatus esset. 15
Numquam de P. Popilio L. Opimius, fortissimus consul, 11.1
numquam de Q. Metello non modo C. Marius, qui erat ini-
micus, sed ne is quidem qui secutus est, M. Antonius, homo
eloquentissimus, cum A. Albino conlega senatum aut popu-
lum est cohortatus; at pro me superiores consules semper 5
ut referrent flagitati sunt; sed veriti sunt ne gratiae causa
facere viderentur, quod alter mihi adfinis erat, alterius cau-
sam capitis receperam; qui provinciarum foedere infrenati
totum illum annum querelas senatus, luctum bonorum, Italiae
gemitum pertulerunt. Kalendis vero Ianuariis postea quam 10
orba res publica consulis fidem tamquam legitimi tutoris
imploravit, P. Lentulus consul, parens, deus, salus nostrae
vitae, fortunae, memoriae, nominis, simul ac de sollemni
deorum religione rettulit, nihil humanarum rerum sibi prius
quam de me agendum iudicavit. Atque eo die confecta res 12.1
esset, nisi is tribunus plebis quem ego maximis beneficiis
quaestorem consul ornaram, cum et cunctus ordo et multi
eum summi viri orarent, et Cn. Oppius socer, optimus vir,
ad pedes flens iaceret, noctem sibi ad deliberandum postu- 5
lasset; quae deliberatio non in reddenda, quem ad modum
non nulli arbitrabantur, sed, ut patefactum est, in augenda
mercede consumpta est. Postea res acta est in senatu alia
nulla: cum variis rationibus impediretur, voluntate tamen
perspecta senatus, causa ad vos mense Ianuario deferebatur. 10
Hic tantum interfuit inter me et inimicos meos. Ego, cum 13.1
homines in tribunali Aurelio palam conscribi centuriarique
vidissem, cum intellegerem veteres ad spem caedis Catilinae
copias esse revocatas, cum viderem ex ea parte homines,
cuius partis nos vel principes numerabamur, partim quod 5
mihi inviderent, partim quod sibi timerent, aut proditores
esse aut desertores salutis meae, cum duo consules empti
pactione provinciarum auctores se inimicis rei publicae tradi-
dissent, cum egestatem avaritiam libidines suas viderent
expleri non posse nisi <me> constrictum domesticis hostibus 10
dedidissent, cum senatus equites<que> Romani flere pro me ac
mutata veste vobis supplicare edictis atque imperiis vetaren-
tur, cum omnium provinciarum pactiones, cum omnia cum
omnibus foedera reconciliationes<que> gratiarum sanguine meo
sancirentur, cum omnes boni non recusarent quin vel pro me 15
vel mecum perirent, armis decertare pro mea salute nolui,
quod et vincere et vinci luctuosum rei publicae fore putavi.
At inimici mei, mense Ianuario cum de me ageretur, cor- 14.1
poribus civium trucidatis flumine sanguinis meum reditum
intercludendum putaverunt. Itaque, dum ego absum, eam
rem publicam habuistis ut aeque me atque illam restituendam
putaretis. Ego autem in qua civitate nihil valeret senatus, 5
omnis esset impunitas, nulla iudicia, vis et ferrum in foro
versaretur, cum privati parietum se praesidio non legum
tuerentur, tribuni plebis vobis inspectantibus vulnerarentur,
ad magistratuum domos cum ferro et facibus iretur, con-
sulis fasces frangerentur, deorum immortalium templa in- 10
cenderentur, rem publicam esse nullam putavi. Itaque
neque re publica exterminata mihi locum in hac urbe esse
duxi, nec, si illa restitueretur, dubitavi quin me secum
ipsa reduceret. An ego, cum mihi esset exploratissimum 15.1
P. Lentulum proximo anno consulem futurum, qui illis ipsis
rei publicae periculosissimis temporibus aedilis curulis me
consule omnium meorum consiliorum particeps periculorum-
que socius fuisset, dubitarem quin is me confectum consu- 5
laribus vulneribus consulari medicina ad salutem reduceret?
Hoc duce, conlega autem eius, clementissimo atque optimo
viro, primo non adversante, post etiam adiuvante, reliqui
magistratus paene omnes fuerunt defensores salutis meae;
ex quibus excellenti animo virtute auctoritate praesidio 10
copiis T. Annius et P. Sestius praestanti in me benivolentia
et divino studio exstiterunt; eodemque P. Lentulo auctore
et pariter referente conlega frequentissimus senatus, uno
dissentiente, nullo intercedente, dignitatem meam quibus
potuit verbis amplissimis ornavit, salutem vobis municipiis 15
coloniis omnibus commendavit. Ita me nudum a pro- 16.1
pinquis, nulla cognatione munitum, consules, praetores, tri-
buni plebis, senatus, Italia cuncta semper a vobis deprecata
est, denique omnes qui vestris maximis beneficiis honori-
busque sunt ornati, producti ad vos ab eodem, non so- 5
lum ad me conservandum vos cohortati sunt, sed etiam
rerum mearum gestarum auctores testes laudatores fuerunt.
Quorum princeps ad cohortandos vos et ad rogandos fuit
Cn. Pompeius, vir omnium qui sunt, fuerunt, erunt, virtute
sapientia gloria princeps: qui mihi unus uni privato amico 10
eadem omnia dedit quae universae rei publicae, salutem,
otium, dignitatem. Cuius oratio fuit, quem ad modum
accepi, tripertita; primum vos docuit meis consiliis rem
publicam esse servatam, causamque meam cum communi
salute coniunxit, hortatusque est ut auctoritatem senatus, 15
statum civitatis, fortunas civis bene meriti defenderetis; tum
me in perorando posuit vos rogari a senatu, rogari ab equiti-
bus Romanis, rogari ab Italia cuncta, deinde ipse ad ex-
tremum pro mea vos salute non rogavit solum verum etiam
obsecravit. Huic ego homini, Quirites, tantum debeo quan- 17.1
tum hominem homini debere vix fas est. Huius consilia,
P. Lentuli sententiam, senatus auctoritatem vos secuti <me> in
eo loco, in quo vestris beneficiis fueram, isdem centuriis
quibus conlocaratis reposuistis. Eodem tempore audistis 5
eodem ex loco summos viros, ornatissimos atque amplis-
simos homines, principes civitatis, omnis consularis, omnis
praetorios eadem dicere, ut omnium testimonio per me
unum rem publicam conservatam esse constaret. Itaque
cum P. Servilius, gravissimus vir et ornatissimus civis, 10
dixisset opera mea rem publicam incolumem magistratibus
deinceps traditam, dixerunt in eandem sententiam ceteri.
Sed audistis eo tempore clarissimi viri non solum auctori-
tatem, sed etiam testimonium, L. Gelli: qui quia suam
classem adtemptatam magno cum suo periculo paene sensit, 15
dixit in contione vestrum, si ego consul cum fui non fuissem,
rem publicam funditus interituram fuisse.