| En ego tot testimoniis, Quirites, hac auctoritate senatus, | 18.1 |
| tanta consensione Italiae, tanto studio bonorum omnium, | |
| <causam> agente P. Lentulo, consentientibus ceteris magistrati- | |
| bus, deprecante Cn. Pompeio, omnibus hominibus faventi- | |
| bus, dis denique immortalibus frugum ubertate copia vilitate | 5 |
| reditum meum comprobantibus, mihi meis rei publicae re- | |
| stitutus, tantum vobis quantum facere possum, Quirites, pol- | |
| licebor: primum, qua sanctissimi homines pietate erga deos | |
| immortalis esse soleant, eadem <me> erga populum Romanum | |
| semper fore, numenque vestrum aeque mihi grave et san- | 10 |
| ctum ac deorum immortalium in omni vita futurum: deinde, | |
| quoniam me in civitatem res publica ipsa reduxit, nullo me | |
| loco rei publicae defuturum. Quod si quis existimat me aut | 19.1 |
| voluntate esse mutata aut debilitata virtute aut animo fracto, | |
| vehementer errat. Mihi quod potuit vis et iniuria et scele- | |
| ratorum hominum furor detrahere, eripuit, abstulit, dissi- | |
| pavit: quod viro forti adimi non potest, id <omne> manet et | 5 |
| permanebit. Vidi ego fortissimum virum, municipem meum, | |
| C. Marium,—quoniam nobis quasi aliqua fatali necessitate | |
| non solum cum iis qui haec delere voluissent, sed etiam cum | |
| fortuna belligerandum fuit,—eum tamen vidi, cum esset | |
| summa senectute, non modo non infracto animo propter | 10 |
| magnitudinem calamitatis, sed confirmato atque renovato. | |
| Quem egomet dicere audivi tum se fuisse miserum cum | 20.1 |
| careret patria quam obsidione liberavisset, cum sua bona | |
| possideri ab inimicis ac diripi audiret, cum adulescentem | |
| filium videret eiusdem socium calamitatis, cum in paludibus | |
| demersus concursu ac misericordia Minturnensium corpus | 5 |
| ac vitam suam conservaret, cum parva navicula pervectus in | |
| Africam, quibus regna ipse dederat, ad eos inops supplexque | |
| venisset: reciperata vero sua dignitate se non commissurum | |
| ut, cum ea quae amiserat sibi restituta essent, virtutem | |
| animi non haberet quam numquam perdidisset. Sed hoc | 10 |
| inter me atque illum interest, quod ille, qua re plurimum | |
| potuit, ea ipsa re inimicos suos ultus est, armis, ego qua con- | |
| suevi utar <oratione>, quoniam illi arti in bello ac seditione | |
| locus est, huic in pace atque otio. Quamquam ille animo | 21.1 |
| irato nihil nisi de inimicis ulciscendis agebat, ego de ipsis | |
| <amicis> tantum quantum mihi res publica permittit cogitabo. | |
| Denique, Quirites, quoniam me quattuor omnino hominum | |
| genera violarunt, unum eorum qui odio rei publicae, quod | 5 |
| eam ipsis invitis conservaram, inimicissimi mihi fuerunt, | |
| alterum, qui per simulationem amicitiae nefarie me prodide- | |
| runt, tertium, qui cum propter inertiam suam eadem adsequi | |
| non possent, inviderunt laudi et dignitati meae, quartum, | |
| qui cum custodes rei publicae esse deberent, salutem meam, | 10 |
| statum civitatis, dignitatem eius imperi quod erat penes ipsos | |
| vendiderunt: sic ulciscar facinora singula, quem ad modum | |
| a quibusque sum provocatus, malos civis rem publicam bene | |
| gerendo, perfidos amicos nihil credendo atque omnia ca- | |
| vendo, invidos virtuti et gloriae serviendo, mercatores pro- | 15 |
| vinciarum revocando domum atque ab iis provinciarum | |
| rationem repetendo. Quamquam mihi, Quirites, maiori curae | 22.1 |
| est quem ad modum vobis, qui de me estis optime meriti, | |
| gratiam referam quam quem ad modum inimicorum iniurias | |
| crudelitatemque persequar. Etenim ulciscendae iniuriae fa- | |
| cilior ratio est quam benefici remunerandi, propterea quod | 5 |
| superiorem esse contra improbos minus est negoti quam bonis | |
| exaequari. Tum etiam ne tam necessarium quidem est male | |
| meritis quam optime meritis referre quod debeas. Odium | 23.1 |
| vel precibus mitigari potest vel temporibus rei publicae com- | |
| munique utilitate deponi vel difficultate ulciscendi <contineri> | |
| vel vetustate sedari; bene meritos <ne> colas, nec exorari fas | |
| est, neque id rei publicae remittere utique necesse est; neque | 5 |
| est excusatio difficultatis, neque aequum est tempore et die | |
| memoriam benefici definire. Postremo qui in ulciscendo | |
| remissior fuit, in eo <consilium> aperte laudatur; at gravissime | |
| vituperatur qui in tantis beneficiis quanta vos in me contu- | |
| listis remunerandis est tardior, neque solum ingratus, quod | 10 |
| ipsum grave est, verum etiam impius appelletur necesse est. | |
| Atque in officio persolvendo dissimilis est ratio pecuniae | |
| debitae, propterea quod pecuniam qui retinet non dissolvit, | |
| qui reddidit non habet: gratiam et qui rettulit habet, et qui | |
| habet dissolvit. | 15 |