Princeps P. Lentulus, parens ac deus nostrae vitae for- 8.1
tunae memoriae nominis, hoc specimen virtutis, hoc indicium
animi, hoc lumen consulatus sui fore putavit, si me mihi, si
meis, si vobis, si rei publicae reddidisset. Qui ut est desi-
gnatus, numquam dubitavit sententiam de salute mea se et re 5
publica dignam dicere: cum a tribuno plebis vetaretur, cum
praeclarum caput recitaretur ne quis ad vos referret, ne quis
decerneret, ne disputaret, ne loqueretur, ne pedibus iret, ne
scribendo adesset, totam illam, ut ante dixi, proscriptionem
non legem putavit, qua civis optime de re publica meritus 10
nominatim sine iudicio una cum senatu rei publicae esset
ereptus. Vt vero iniit magistratum, non dicam quid egit
prius, sed quid omnino egit aliud nisi ut me conservato vestram
in posterum dignitatem auctoritatemque sanciret? Di immor- 9.1
tales, quantum mihi beneficium dedisse videmini, quod hoc
anno P. Lentulus consul <populi Romani> fuit! quanto maius
dedissetis si superiore anno fuisset! Nec enim eguissem
medicina consulari, nisi consulari vulnere concidissem. Au- 5
dieram ex sapientissimo homine atque optimo civi et viro,
Q. Catulo, non saepe unum consulem improbum, duo vero
numquam excepto illo Cinnano tempore fuisse; qua re meam
causam semper fore firmissimam dicere solebat, dum vel unus
in re publica consul esset; quod vere dixerat si illud de duo- 10
bus consulibus, quod ante in re publica non fuerat, perenne
ac proprium manere potuisset. Quod si Q. Metellus illo tem-
pore consul fuisset [inimicus], dubitatis quo animo fuerit in
me conservando futurus, cum in restituendo auctorem fuisse
adscriptoremque videatis? Sed fuerunt ii consules quorum 10.1
mentes angustae humiles pravae, oppletae tenebris ac sor-
dibus, nomen ipsum consulatus, splendorem illius honoris,
magnitudinem tanti imperi nec intueri nec sustinere nec
capere potuerunt,—non consules, sed mercatores provincia- 5
rum ac venditores vestrae dignitatis; quorum alter a me
Catilinam, amatorem suum, multis audientibus, alter Cethe-
gum consobrinum reposcebat; qui me duo sceleratissimi
post hominum memoriam non consules sed latrones non
modo deseruerunt, in causa praesertim publica et consulari, 10
sed prodiderunt, oppugnarunt, omni auxilio non solum suo
sed etiam vestro ceterorumque ordinum spoliatum esse
voluerunt. Quorum alter tamen neque me neque quem-
quam fefellit. Quis enim ullam ullius boni spem haberet 11.1
in eo cuius primum tempus aetatis palam fuisset ad omnis
libidines divulgatum? qui ne a sanctissima quidem parte
corporis potuisset hominum impuram intemperantiam pro-
pulsare? qui cum suam rem non minus strenue quam 5
postea publicam confecisset, egestatem et luxuriem dome-
stico lenocinio sustentavit? qui nisi in aram tribunatus con-
fugisset, neque vim praetoris nec multitudinem creditorum
nec bonorum proscriptionem effugere potuisset? qui in
magistratu nisi rogationem de piratico bello tulisset, profecto 10
egestate et improbitate coactus piraticam ipse fecisset, ac
minore quidem cum rei publicae detrimento quam quod
intra moenia nefarius hostis praedoque versatus est? quo
inspectante ac sedente legem tribunus plebis tulit ne auspiciis
obtemperaretur, ne obnuntiare concilio aut comitiis, ne legi 15
intercedere liceret, ut lex Aelia et Fufia ne valeret, quae
nostri maiores certissima subsidia rei publicae contra tri-
bunicios furores esse voluerunt? Idemque postea, cum in- 12.1
numerabilis multitudo bonorum de Capitolio supplex ad
eum sordidata venisset, cumque adulescentes nobilissimi
cunctique equites Romani se ad lenonis impudicissimi pedes
abiecissent, quo vultu cincinnatus ganeo non solum civium 5
lacrimas verum etiam patriae preces repudiavit! Neque eo
contentus fuit, sed etiam in contionem escendit eaque dixit
quae, si eius vir Catilina revixisset, dicere non esset ausus,
se Nonarum Decembrium quae me consule fuissent clivique
Capitolini poenas ab equitibus Romanis esse repetiturum. 10
Neque solum id dixit, sed quos ei commodum fuit com-
pellavit, Lucium vero Lamiam, equitem Romanum, prae-
stanti dignitate hominem et saluti meae pro familiaritate, rei
publicae pro fortunis suis amicissimum, consul imperiosus
exire ex urbe iussit. Et cum vos vestem mutandam cen- 15
suissetis cunctique mutassetis atque idem omnes boni iam
ante fecissent, ille unguentis oblitus cum toga praetexta, quam
omnes praetores aedilesque tum abiecerant, inrisit squa-
lorem vestrum et luctum gratissimae civitatis, fecitque, quod
nemo umquam tyrannus, ut quo minus occulte vestrum ma- 20
lum gemeretis nihil diceret, ne aperte incommoda patriae
lugeretis ediceret. Cum vero in circo Flaminio non a tri- 13.1
buno plebis consul in contionem, sed a latrone archipirata
productus esset, primum processit, qua auctoritate vir! vini
somni stupri plenus, madenti coma, composito capillo, gravi-
bus oculis, fluentibus buccis: pressa voce et temulenta, 5
quod in civis indemnatos esset animadversum, id sibi dixit
gravis auctor vehementissime displicere. Vbi nobis haec
auctoritas tam diu tanta latuit? cur in lustris et helluationi-
bus huius calamistrati saltatoris tam eximia virtus tam diu
cessavit? Nam ille alter Caesoninus Calventius ab adule- 10
scentia versatus est in foro, cum eum praeter simulatam
versutamque tristitiam nulla res commendaret, non con-
silium, non dicendi copia, non rei militaris, non cognoscen-
dorum hominum studium, non liberalitas. Quem praeteriens
cum incultum horridum maestumque vidisses, etiam si agre- 15
stem et inhumanum existimares, tamen libidinosum et per-
ditum non putares. Cum hoc homine an cum stipite in foro 14.1
constitisses, nihil crederes interesse: sine sensu, sine sapore,
elinguem, tardum, inhumanum negotium, Cappadocem modo
abreptum de grege venalium diceres. Idem domi quam
libidinosus, quam impurus, quam intemperans, non ianua 5
receptis sed pseudothyro intromissis voluptatibus! Cum
vero etiam litteris studere incipit et belua immanis cum
Graeculis philosophari, tum est Epicureus non penitus illi
disciplinae, quaecumque est, deditus, sed captus uno verbo
voluptatis. Habet autem magistros non ex istis ineptis qui 10
dies totos de officio ac de virtute disserunt, qui ad laborem,
ad industriam, ad pericula pro patria subeunda adhortantur,
sed eos qui disputent horam nullam vacuam voluptate esse
debere, in omni parte corporis semper oportere aliquod
gaudium delectationemque versari. His utitur quasi prae- 15.1
fectis libidinum suarum, hi voluptates omnis vestigant atque
odorantur, hi sunt conditores instructoresque convivi, idem
expendunt atque aestimant voluptates sententiamque dicunt
et iudicant quantum cuique libidini tribuendum esse videa- 5
tur. Horum ille artibus eruditus ita contempsit hanc pru-
dentissimam civitatem ut omnis suas libidines, omnia flagitia
latere posse arbitraretur, si modo vultum importunum in
forum detulisset. Is nequaquam me quidem—cognoram
enim propter Pisonum adfinitatem quam longe hunc ab hoc 10
genere cognatio materna Transalpini sanguinis abstulisset—
sed vos populumque Romanum non consilio neque eloquen-
tia, quod in multis saepe accidit, sed rugis supercilioque
decepit. Luci Piso, tune ausus es isto oculo, non dicam 16.1
isto animo, ista fronte, non vita, tanto supercilio, non enim
possum dicere tantis rebus gestis, cum A. Gabinio consociare
consilia pestis meae? Non te illius unguentorum odor, non
vini anhelitus, non frons calamistri notata vestigiis in eam 5
cogitationem adducebat, ut cum illius re similis fuisses,
frontis tibi integimento ad occultanda tanta flagitia diutius
uti non liceret? Cum hoc coire ausus es ut consularem
dignitatem, ut rei publicae statum, ut senatus auctoritatem,
ut civis optime meriti fortunas provinciarum foedere ad- 10
diceres? Te consule, tuis edictis et imperiis senatui populi
Romani non est licitum non modo sententiis atque auctori-
tate sua, sed ne luctu quidem ac vestitu rei publicae sub-
venire? Capuaene te putabas, in qua urbe domicilium 17.1
quondam superbiae fuit, consulem esse, sicut eras eo tem-
pore, an Romae, in qua civitate omnes ante vos consules
senatui paruerunt? Tu es ausus in circo Flaminio pro-
ductus cum tuo illo pari dicere te semper misericordem 5
fuisse? quo verbo senatum atque omnis bonos, tum cum
a patria pestem depellerent, crudelis demonstrabas fuisse.
Tu misericors me, adfinem tuum, quem comitiis prae-
rogativae primum custodem praefeceras, quem Kalendis
Ianuariis tertio loco sententiam rogaras, constrictum inimicis 10
rei publicae tradidisti; tu meum generum, propinquum tuum,
tu adfinem tuam, filiam meam, superbissimis et crudelissimis
verbis a genibus tuis reppulisti; idemque tu clementia ac
misericordia singulari, cum ego una cum re publica non tri-
bunicio sed consulari ictu concidissem, tanto scelere tantaque 15
intemperantia fuisti ut ne unam quidem horam interesse
paterere inter meam pestem et tuam praedam, saltem dum
conticisceret illa lamentatio et gemitus urbis! Nondum 18.1
palam factum erat occidisse rem publicam, cum tibi arbitria
funeris solvebantur: uno eodemque tempore domus mea
diripiebatur, ardebat, bona ad vicinum consulem de Palatio,
de Tusculano ad item vicinum alterum consulem defere- 5
bantur cum, isdem operis suffragium ferentibus, eodem gla-
diatore latore, vacuo non modo a bonis sed etiam a liberis
atque inani foro, ignaro populo Romano quid ageretur,
senatu vero oppresso et adflicto, duobus impiis nefariisque
consulibus aerarium provinciae legiones imperia donabantur. 10