Sciunt ei qui me norunt me pro mea tenui infirmaque 136.1
parte, postea quam id quod maxime volui fieri non potuit, ut
componeretur, id maxime defendisse ut ei vincerent qui
vicerunt. Quis enim erat qui non videret humilitatem cum
dignitate de amplitudine contendere? quo in certamine 5
perditi civis erat non se ad eos iungere quibus incolumibus
et domi dignitas et foris auctoritas retineretur. Quae per-
fecta esse et suum cuique honorem et gradum redditum
gaudeo, iudices, vehementerque laetor eaque omnia deorum
voluntate, studio populi Romani, consilio et imperio et 10
felicitate L. Sullae gesta esse intellego. Quod animadversum 137.1
est in eos qui contra omni ratione pugnarunt, non debeo
reprehendere; quod viris fortibus quorum opera eximia in
rebus gerendis exstitit honos habitus est, laudo. Quae ut
fierent idcirco pugnatum esse arbitror meque in eo studio 5
partium fuisse confiteor. Sin autem id actum est et idcirco
arma sumpta sunt ut homines postremi pecuniis alienis
locupletarentur et in fortunas unius cuiusque impetum
facerent, et id non modo re prohibere non licet sed ne
verbis quidem vituperare, tum vero in isto bello non re- 10
creatus neque restitutus sed subactus oppressusque populus
Romanus est. Verum longe aliter est; nil horum est, 138.1
iudices. Non modo non laedetur causa nobilitatis, si istis
hominibus resistetis, verum etiam ornabitur. Etenim qui
haec vituperare volunt Chrysogonum tantum posse querun-
tur; qui laudare volunt concessum ei non esse commemo- 5
rant. Ac iam nihil est quod quisquam aut tam stultus aut
tam improbus sit qui dicat: 'Vellem quidem liceret;
hoc dixissem.' Dicas licet. 'Hoc fecissem.' Facias licet;
nemo prohibet. 'Hoc decrevissem.' Decerne, modo
recte; omnes approbabunt. 'Hoc iudicassem.' Laudabunt 10
omnes, si recte et ordine iudicaris. Dum necesse erat 139.1
resque ipsa cogebat, unus omnia poterat; qui postea quam
magistratus creavit legesque constituit, sua cuique procura-
tio auctoritasque est restituta. Quam si retinere volunt ei
qui reciperarunt in perpetuum poterunt obtinere; sin has 5
caedis et rapinas et hos tantos tamque profusos sumptus aut
facient aut approbabunt—nolo in eos gravius quicquam ne
ominis quidem causa dicere, unum hoc dico: nostri isti
nobiles nisi vigilantes et boni et fortes et misericordes erunt,
eis hominibus in quibus haec erunt ornamenta sua conce- 10
dant necesse est. Quapropter desinant aliquando dicere 140.1
male aliquem locutum esse, si qui vere ac libere locutus sit,
desinant suam causam cum Chrysogono communicare, de-
sinant, si ille laesus sit, de se aliquid detractum arbitrari,
videant ne turpe miserumque sit eos qui equestrem splen- 5
dorem pati non potuerunt servi nequissimi dominationem
ferre posse. Quae quidem dominatio, iudices, in aliis rebus
antea versabatur, nunc vero quam viam munitet et quod iter
adfectet videtis, ad fidem, ad ius iurandum, ad iudicia vestra,
ad id quod solum prope in civitate sincerum sanctumque 10
restat. Hicne etiam sese putat aliquid posse Chrysogonus? 141.1
hic<ne> etiam potens esse volt? O rem miseram atque acerbam!
Neque me hercules hoc indigne fero, quod verear ne quid
possit, verum quod ausus est, quod speravit sese apud talis
viros aliquid ad perniciem <posse> innocentis, id ipsum queror. 5
Idcircone exspectata nobilitas armis atque ferro rem publi-
cam reciperavit ut ad libidinem suam liberti servolique
nobilium bona fortunas arasque nostras vexare possent? Si 142.1
id actum est, fateor me errasse qui hoc maluerim, fateor
insanisse qui cum illis senserim; tametsi inermis, iudices,
sensi. Sin autem victoria nobilium ornamento atque emolu-
mento rei publicae populoque Romano debet esse, tum vero 5
optimo et nobilissimo cuique meam orationem gratissimam
esse oportet. Quod si quis est qui et se et causam laedi
putet, cum Chrysogonus vituperetur, is causam ignorat, se
ipsum probe novit; causa enim splendidior fiet, si nequis-
simo cuique resistetur, ille improbissimus Chrysogoni fautor 10
qui sibi cum illo rationem communicatam putat laeditur,
cum ab hoc splendore causae separatur.