Ac primum illud a te, homine vesano ac furioso, requiro, 3.8
quae te tanta poena tuorum scelerum flagitiorumque vexet ut
hos talis viros,—qui non solum consiliis suis sed etiam specie 10
ipsa dignitatem rei publicae sustinent,—quod ego in sententia
dicenda salutem civium cum honore Cn. Pompei coniun-
xerim mihi esse iratos, et aliud de summa religione hoc tem-
pore sensuros ac me absente senserint arbitrere? 'Fuisti,' 4.1
inquit, 'tum apud pontifices superior, sed iam, quoniam te
ad populum contulisti, sis inferior necesse est.' Itane vero?
quod in imperita multitudine est vitiosissimum, varietas et
inconstantia et crebra tamquam tempestatum sic sententia- 5
rum commutatio, hoc tu ad hos transferas, quos ab incon-
stantia gravitas, a libidinosa sententia certum et definitum
ius religionum, vetustas exemplorum, auctoritas litterarum
monumentorumque deterret? 'Tune es ille,' inquit, 'quo
senatus carere non potuit, quem boni luxerunt, quem res 10
publica desideravit, quo restituto senatus auctoritatem resti-
tutam putabamus quam primum adveniens prodidisti?'
Nondum de mea sententia dico: impudentiae primum re-
spondebo tuae. Hunc igitur, funesta rei publicae pestis, 5.1
hunc tu civem ferro et armis et exercitus terrore et con-
sulum scelere et audacissimorum hominum minis, servorum
dilectu, obsessione templorum, occupatione fori, oppressione
curiae domo et patria, ne cum improbis boni ferro dimica- 5
rent, cedere coegisti, quem a senatu, quem a bonis omnibus,
quem a cuncta Italia desideratum, arcessitum, revocatum
conservandae rei publicae causa confiteris? 'At enim in
senatum venire in Capitolium turbulento illo die non de-
buisti.' Ego vero neque veni et domo me tenui quam diu 6.1
turbulentum tempus fuit, cum servos tuos, a te iam pridem
ad bonorum caedem paratos, cum illa tua consceleratorum
ac perditorum manu armatos in Capitolium tecum venisse
constabat; quod cum mihi nuntiaretur, scito me domi man- 5
sisse et tibi et gladiatoribus tuis instaurandae caedis potesta-
tem non fecisse. Postea quam mihi nuntiatum est populum
Romanum in Capitolium propter metum atque inopiam rei
frumentariae convenisse, ministros autem scelerum tuorum
perterritos partim amissis gladiis, partim ereptis diffugisse, 10
veni non solum sine ullis copiis ac manu, verum etiam cum
paucis amicis. An ego, cum P. Lentulus consul optime de 7.1
me ac de re publica meritus, cum Q. Metellus, qui cum
meus inimicus esset, frater tuus, et dissensioni nostrae et
precibus tuis salutem ac dignitatem meam praetulisset, me
arcesserent in senatum, cum tanta multitudo civium tam 5
recenti officio suo me ad referendam gratiam nominatim
vocaret, non venirem, cum praesertim te iam illinc cum tua
fugitivorum manu discessisse constaret? Hic tu me etiam,
custodem defensoremque Capitoli templorumque omnium,
'hostem Capitolinum' appellare ausus es, quod, cum in Capi- 10
tolio senatum duo consules haberent, eo venerim? Vtrum
est tempus aliquod quo in senatum venisse turpe sit, an ea
res erat illa de qua agebatur ut rem ipsam repudiare et eos
qui agebant condemnare deberem? Primum dico senatoris 8.1
esse boni semper in senatum venire, nec cum his sentio qui
statuunt minus bonis temporibus in senatum ipsum non
venire, non intellegentes hanc suam nimiam perseverantiam
vehementer iis quorum animum offendere voluerint et gra- 5
tam et iucundam fuisse. At enim non nulli propter timorem,
quod se in senatu tuto non esse arbitrabantur, discesserunt.
Non reprehendo, nec quaero fueritne aliquid pertimescen-
dum: puto suo quemque arbitratu timere oportere. Cur
ego non timuerim quaeris? quia te illinc abisse constabat. 10
Cur, cum viri boni non nulli putarint tuto se in senatu esse
non posse, ego non idem senserim? Cur, cum ego me
existimassem tuto omnino in civitate esse non posse, illi
remanserunt? An aliis licet, et recte licet, in meo metu
sibi nihil timere: mihi uni necesse erit et meam et aliorum 15
vicem pertimescere?