Hunc tu etiam, portentosa pestis, exsulem appellare ausus 72.1
es, cum tantis sceleribus esses et flagitiis notatus ut omnem
locum quo adisses exsili simillimum redderes? Quid est
enim exsul? ipsum per se nomen calamitatis, non turpi-
tudinis. Quando igitur est turpe? re vera, cum est poena 5
peccati, opinione autem hominum etiam, si est poena
damnati. Vtrum igitur peccato meo nomen subeo an re
iudicata? Peccato? Iam neque tu id dicere audes, quem
isti satellites tui 'felicem Catilinam' nominant, neque
quisquam eorum qui solebant. Non modo iam nemo est 10
tam imperitus qui ea quae gessi in consulatu peccata esse
dicat, sed nemo est tam inimicus patriae qui non meis
consiliis patriam conservatam esse fateatur. Quod enim est 73.1
in terris commune tantum tantulumve consilium, quod non
de meis rebus gestis ea quae mihi essent optatissima et
pulcherrima iudicarit? Summum est populi Romani popu-
lorumque et gentium omnium ac regum consilium senatus: 5
decrevit ut omnes qui rem publicam salvam esse vellent ad
me unum defendendum venirent, ostenditque nec stare
potuisse rem publicam si ego non fuissem, nec futuram esse
ullam si non redissem. Proximus est huic dignitati ordo 74.1
equester: omnes omnium publicorum societates de meo
consulatu ac de meis rebus gestis amplissima atque ornatis-
sima decreta fecerunt. Scribae, qui nobiscum in rationibus
monumentisque publicis versantur, non obscurum de meis 5
in rem publicam beneficiis suum iudicium decretumque esse
voluerunt. Nullum est in hac urbe conlegium, nulli pagani
aut montani, quoniam plebei quoque urbanae maiores nostri
conventicula et quasi concilia quaedam esse voluerunt, qui
non amplissime non modo de salute mea sed etiam de 10
dignitate decreverint. Nam quid ego illa divina atque 75.1
immortalia municipiorum et coloniarum et totius Italiae
decreta commemorem, quibus tamquam gradibus mihi videor
in caelum ascendisse, non solum in patriam revertisse? Ille
vero dies qui fuit cum te, P. Lentule, legem de me ferente 5
populus Romanus ipse vidit sensitque quantus et quanta
dignitate esset! Constat enim nullis umquam comitiis
campum Martium tanta celebritate, tanto splendore omnis
generis hominum aetatum ordinum floruisse. Omitto civita-
tium, nationum, provinciarum, regum, orbis denique ter- 10
rarum de meis in omnis mortalis meritis unum iudicium
unumque consensum: adventus meus atque introitus in
urbem qui fuit? Vtrum me patria sic accepit ut lucem
salutemque redditam sibi ac restitutam accipere debuit, an
ut crudelem tyrannum, quod vos Catilinae gregales de me 15
dicere solebatis? Itaque ille unus dies, quo die me populus 76.1
Romanus a porta in Capitolium atque inde domum sua
celebritate laetitiaque comitatum honestavit, tantae mihi
iucunditati fuit ut tua mihi conscelerata illa vis non modo
non propulsanda, sed etiam <excitanda> fuisse videatur. Qua re 5
illa calamitas, si ita est appellanda, exussit hoc genus totum
maledicti, ne quisquam iam audeat reprehendere consulatum
meum tot tantis tam ornatis iudiciis, testimoniis, auctoritati-
bus comprobatum. Quod si in isto tuo maledicto probrum
non modo mihi nullum obiectas, sed etiam laudem inlustras 10
meam, quid te aut fieri aut fingi dementius potest? Vno enim
maledicto bis a me patriam servatam esse concedis: semel,
cum id feci quod omnes non negant immortalitati, si fieri
potest, mandandum, tu supplicio puniendum putasti, iterum,
cum tuum multorumque praeter te inflammatum in bonos 15
omnis impetum meo corpore excepi, ne eam civitatem quam
servassem inermis armatus in discrimen adducerem.