At ego idem nunc in provinciis decernendis, qui illas 29.1
omnis res egi silentio, interpellor, cum in superioribus causis
hominis ornamenta <adiumento> fuerint, in hac me nihil aliud
nisi ratio belli, nisi summa utilitas rei publicae moveat. Nam
ipse Caesar quid est cur in provincia commorari velit, nisi 5
ut ea quae per eum adfecta sunt perfecta rei publicae tradat?
Amoenitas eum, credo, locorum, urbium pulchritudo, homi-
num nationumque illarum humanitas et lepos, victoriae
cupiditas, finium imperi propagatio retinet. Quid illis
terris asperius, quid incultius oppidis, quid nationibus im- 10
manius, quid porro tot victoriis praestabilius, quid Oceano
longius inveniri potest? An reditus in patriam habet ali-
quam offensionem? utrum apud populum a quo missus, an
apud senatum a quo ornatus est? An dies auget eius de-
siderium, an magis oblivionem, ac laurea illa magnis peri- 15
culis parta amittit longo intervallo viriditatem? Qua re, si
qui hominem non diligunt, nihil est quod eum de pro-
vincia devocent: ad gloriam devocant, ad triumphum, ad
gratulationem, ad summum honorem senatus, equestris or-
dinis gratiam, populi caritatem. Sed si ille hac tam eximia 30.1
fortuna propter utilitatem rei publicae frui non properat,
ut omnia illa conficiat, quid ego senator facere debeo,
quem, etiam si ille aliud vellet, rei publicae consulere opor-
teret? 5
  Ego vero sic intellego, patres conscripti, nos hoc tempore
in provinciis decernendis perpetuae pacis habere oportere
rationem. Nam quis hoc non sentit, omnia alia esse nobis
vacua ab omni periculo atque etiam suspicione belli? Iam 31.1
diu mare videmus illud immensum, cuius fervore non solum
maritimi cursus sed urbes etiam et viae militares iam tene-
bantur, virtute Cn. Pompei sic a populo Romano ab Oceano
usque ad ultimum Pontum tamquam unum aliquem portum 5
tutum et clausum teneri; nationes eas, quae numero homi-
num ac multitudine ipsa poterant in provincias nostras re-
dundare, ita ab eodem esse partim recisas, partim repressas,
ut Asia, quae imperium antea nostrum terminabat, nunc
tribus novis provinciis ipsa cingatur. Possum de omni 10
regione, de omni genere hostium dicere: nulla gens est quae
non aut ita sublata sit ut vix exstet, aut ita domita ut quie-
scat, aut ita pacata ut victoria nostra imperioque laetetur.
Bellum Gallicum, patres conscripti, C. Caesare imperatore 32.1
gestum est, antea tantum modo repulsum. Semper illas
nationes nostri imperatores refutandas potius bello quam
lacessendas putaverunt. Ipse ille C. Marius, cuius divina
atque eximia virtus magnis populi Romani luctibus funeri- 5
busque subvenit, influentis in Italiam Gallorum maximas
copias repressit, non ipse ad eorum urbis sedisque penetra-
vit. Modo ille meorum laborum periculorum consiliorum
socius, C. Pomptinus, fortissimus vir, ortum repente bellum
Allobrogum atque hac scelerata coniuratione excitatum 10
proeliis fregit eosque domuit qui lacessierant, et ea victoria
contentus re publica metu liberata quievit. C. Caesaris
longe aliam video fuisse rationem; non enim sibi solum cum
iis quos iam armatos contra populum Romanum videbat
bellandum esse duxit, sed totam Galliam in nostram dicionem 15
esse redigendam. Itaque cum acerrimis nationibus et maxi- 33.1
mis Germanorum et Helvetiorum proeliis felicissime decer-
tavit, ceteras conterruit, compulit, domuit, imperio populi
Romani parere adsuefecit, et quas regiones quasque gentis
nullae nobis antea litterae, nulla vox, nulla fama notas fecerat, 5
has noster imperator nosterque exercitus et populi Romani
arma peragrarunt. Semitam tantum Galliae tenebamus
antea, patres conscripti; ceterae partes a gentibus aut inimi-
cis huic imperio aut infidis aut incognitis aut certe immanibus
et barbaris et bellicosis tenebantur; quas nationes nemo 10
umquam fuit quin frangi domarique cuperet. Nemo sapien-
ter de re publica nostra cogitavit, iam inde a principio huius
imperi, quin Galliam maxime timendam huic imperio putaret;
sed propter vim ac multitudinem gentium illarum numquam
est antea cum omnibus dimicatum. Restitimus semper 15
lacessiti: nunc denique est perfectum ut imperi nostri terra-
rumque illarum idem esset extremum. Alpibus Italiam 34.1
munierat antea natura non sine aliquo divino numine; nam
si ille aditus Gallorum immanitati multitudinique patuisset,
numquam haec urbs summo imperio domicilium ac sedem
praebuisset. Quae iam licet considant! nihil est enim ultra 5
illam altitudinem montium usque ad Oceanum quod sit
Italiae pertimescendum. Sed tamen una atque altera aestas
vel metu vel spe vel poena vel praemiis vel armis vel legibus
potest totam Galliam sempiternis vinculis adstringere: im-
politae vero res et acerbae si erunt relictae, quamquam sunt 10
accisae, tamen efferent se aliquando et ad renovandum bellum
revirescent. Qua re sit in eius tutela Gallia cuius fidei vir- 35.1
tuti felicitati commendata est. Qui si Fortunae muneribus
amplissimis ornatus saepius eius deae periculum facere nollet,
si in patriam, si ad deos penatis, si ad eam dignitatem quam
in civitate sibi propositam videt, si ad iucundissimos liberos, 5
si ad clarissimum generum redire properaret, si in Capito-
lium invehi victor cum illa insigni laurea gestiret, si denique
timeret casum aliquem, qui illi tantum addere iam non potest
quantum auferre, nos tamen oporteret ab eodem illa omnia
a quo profligata sunt confici velle: cum vero ille suae gloriae 10
iam pridem rei publicae nondum satis fecerit, et malit tamen
tardius ad suorum laborum fructus pervenire quam non ex-
plere susceptum rei publicae munus, nec imperatorem incen-
sum ad rem publicam bene gerendam revocare nec totam
Gallici belli rationem prope iam explicatam perturbare atque 15
impedire debemus.