Gratificatur mihi gestu accusator: inscientem Cn. Pom- 14.1
peium fecisse significat,—quasi vero levius sit, cum in tanta
re publica versere et maximis negotiis praesis, facere aliquid
quod scias non licere, quam omnino non scire quid liceat!
Etenim utrum <qui in> Hispania bellum acerrimum et maxi- 5
mum gesserat quo iure Gaditana civitas esse nesciebat, an,
cum ius illius populi nosset, interpretationem foederis non
tenebat? Id igitur quisquam Cn. Pompeium ignorasse
dicere audebit quod mediocres homines, quod nullo usu,
nullo studio praediti militari, quod librarioli denique scire 10
<se> profiteantur? Equidem contra existimo, iudices, cum in 15.1
omni genere ac varietate artium, etiam illarum quae sine
summo otio non facile discuntur, Cn. Pompeius excellat,
singularem quandam laudem et praestabilem <eius> esse
scientiam in foederibus, pactionibus, condicionibus populo- 5
rum, regum, exterarum nationum, in universo denique belli
iure atque pacis; nisi forte ea quae nos libri docent in
umbra atque otio, ea Cn. Pompeium neque cum requiesceret
litterae, neque cum rem gereret regiones ipsae docere
potuerunt. 10
  Atque, ut ego sentio, iudices, causa dicta est. Temporum
magis ego nunc vitiis quam genere iudici plura dicam; est
enim haec saeculi quaedam macula atque labes, virtuti
invidere, velle ipsum florem dignitatis infringere. Etenim
si Pompeius abhinc annos quingentos fuisset, is vir a quo 16.1
senatus adulescentulo atque equite Romano saepe com-
muni saluti auxilium expetisset, cuius res gestae omnis
gentis cum clarissima victoria terra marique peragrassent,
cuius tres triumphi testes essent totum orbem terrarum 5
nostro imperio teneri, quem populus Romanus <honoribus>
in<signibus> singularibusque decorasset,—si nunc apud nos id
quod is fecisset contra foedus factum diceretur, quis audiret?
Nemo profecto; mors enim cum exstinxisset invidiam, res
eius gestae sempiterni nominis gloria niterentur. Cuius 10
igitur audita virtus dubitationi locum non daret, huius <visa>
atque perspecta obtrectatorum voce laedetur?