Nascitur, iudices, causa Corneli ex ea lege quam L. Gellius 19.9
Cn. Cornelius ex senatus sententia tulerunt; qua lege vide- 10
mus <rite> esse sanctum ut cives Romani sint ii quos Cn. Pom-
peius de consili sententia singillatim civitate donaverit.
Donatum esse L. Cornelium praesens Pompeius dicit, indi-
cant publicae tabulae. Accusator fatetur, sed negat ex
foederato populo quemquam potuisse, nisi is populus fundus 15
factus esset, in hanc civitatem venire. O praeclarum inter- 20.1
pretem iuris, auctorem antiquitatis, correctorem atque emen-
datorem nostrae civitatis, qui hanc poenam foederibus ad-
scribat, ut omnium praemiorum beneficiorumque nostro-
rum expertis faciat foederatos! Quid enim potuit dici 5
imperitius quam foederatos populos fieri fundos oportere?
nam id non magis est proprium foederatorum quam omnium
liberorum. Sed totum hoc, iudices, in ea fuit positum
semper ratione atque sententia ut, cum iussisset populus
Romanus aliquid, si id adscivissent socii populi ac Latini, 10
et si ea lex, quam nos haberemus, eadem in populo aliquo
tamquam in fundo resedisset, ut tum lege eadem is populus
teneretur, non ut de nostro iure aliquid deminueretur, sed
ut illi populi aut iure eo quod a nobis esset constitutum
aut aliquo commodo aut beneficio uterentur. Tulit apud 21.1
maiores nostros legem C. Furius de testamentis, tulit Q. Vo-
conius de mulierum hereditatibus; innumerabiles aliae leges
de civili iure sunt latae; quas Latini voluerunt, adsciverunt;
ipsa denique Iulia, qua lege civitas est sociis et Latinis data, 5
qui fundi populi facti non essent civitatem non haberent.
In quo magna contentio Heracliensium et Neapolitanorum
fuit, cum magna pars in iis civitatibus foederis sui libertatem
civitati anteferret. Postremo haec vis est istius et iuris et
verbi, ut fundi populi beneficio nostro, non suo iure fiant. 10
Cum aliquid populus Romanus iussit, id si est eius modi ut 22.1
quibusdam populis, sive foederatis sive liberis, permittendum
esse videatur ut statuant ipsi non de nostris sed de suis
rebus, quo iure uti velint, tum utrum fundi facti sint an non
quaerendum esse videatur; de nostra vero re publica, de 5
nostro imperio, de nostris bellis, de victoria, de salute fundos
populos fieri noluerunt. Atqui si imperatoribus nostris, si
senatui, si populo Romano non licebit propositis praemiis
elicere ex civitatibus sociorum atque amicorum fortissimum
atque optimum quemque ad subeunda pro salute nostra 10
pericula, summa utilitate ac maximo saepe praesidio pericu-
losis atque asperis temporibus carendum nobis erit. Sed, 23.1
per deos immortalis, quae est ista societas, quae amicitia,
quod foedus, ut aut nostra civitas careat in suis periculis
Massiliensi propugnatore, careat Gaditano, careat Saguntino,
aut, si quis ex his populis sit exortus qui nostros duces 5
auxilio laboris, commeatus periculo suo iuverit, qui cum
hoste nostro comminus in acie saepe pugnarit, qui se saepe
telis hostium, qui dimicationi capitis, qui morti obiecerit,
nulla condicione huius civitatis praemiis adfici possit?
Etenim in populum Romanum grave est non posse uti 24.1
sociis excellenti virtute praeditis, qui velint cum periculis
nostris sua communicare; in socios vero ipsos, et in eos de
quibus agimus foederatos, iniuriosum et contumeliosum est
iis praemiis et iis honoribus exclusos esse fidelissimos et 5
coniunctissimos socios quae pateant stipendiariis, pateant
hostibus, pateant saepe servis. Nam stipendiarios ex Africa,
Sicilia, Sardinia, ceteris provinciis multos civitate donatos
videmus, et, qui hostes ad nostros imperatores perfugissent
et magno usui rei publicae nostrae fuissent, scimus civitate 10
esse donatos; servos denique, quorum ius, fortuna, condicio
infima est, bene de re publica meritos persaepe libertate, id
est civitate, publice donari videmus.