Sed quid ego disputo quae mihi tum, si Gaditani contra 38.1
me dicerent, vere posse dici viderentur? Illis enim repe-
tentibus L. Cornelium responderem legem populum Ro-
manum iussisse de civitate tribuenda; huic generi legum
fundos populos fieri non solere; Cn. Pompeium de consili 5
sententia civitatem huic dedisse, nullum populi nostri iussum
Gaditanos habere; itaque nihil esse sacrosanctum quod lege
exceptum videretur; si esset, tamen in foedere nihil esse
cautum praeter pacem; additum esse etiam illud, ut maie-
statem illi nostram conservare deberent, quae certe minue- 10
retur si aut adiutoribus illorum civibus uti in bellis nobis
non liceret aut praemi tribuendi potestatem nullam habere-
mus. Nunc vero quid ego contra Gaditanos loquar, cum 39.1
id quod defendo voluntate eorum, auctoritate, legatione
ipsa comprobetur? qui a principio sui generis aut studio
rei publicae †ii ab omni studio sensuque Poenorum mentis
suas ad nostrum imperium nomenque flexerunt; qui, cum 5
maxima bella nobis inferrentur, moenibus <hostem> exclu-
serunt, classibus insecuti sunt, corporibus opibus copiis
depulerunt; qui et veterem illam speciem foederis Marciani
semper omni sanctiorem arce duxerunt, et hoc foedere
Catuli senatusque auctoritate se nobiscum coniunctissimos 10
esse arbitrati sunt; quorum moenia, delubra, agros ut
Hercules itinerum ac laborum suorum, sic maiores nostri
imperi ac nominis populi Romani terminos esse voluerunt.
Testantur et mortuos nostros imperatores, quorum vivit 40.1
immortalis memoria et gloria, Scipiones, Brutos, Horatios,
Cassios, Metellos, et hunc praesentem Cn. Pompeium, quem
procul ab illorum moenibus acre et magnum bellum gerentem
commeatu pecuniaque iuverunt, et hoc tempore ipsum 5
populum Romanum, quem in caritate annonae, ut saepe
ante fecerant, frumento suppeditato levarunt, se hoc ius esse
velle, ut sibi et liberis, si qui eximia virtute fuerit, sit in
nostris castris, sit in imperatorum praetoriis, sit denique
inter signa atque in acie locus, sit his gradibus ascensus 10
etiam ad civitatem. Quod si Afris, si Sardis, si Hispanis 41.1
agris stipendioque multatis virtute adipisci licet civitatem,
Gaditanis autem officiis vetustate fide periculis foedere con-
iunctis hoc idem non licebit, non foedus sibi nobiscum <ictum>
sed iniquissimas leges impositas a nobis esse arbitrabuntur. 5
Atque hanc, iudices, non a me fingi orationem, sed me
dicere quae Gaditani iudicarint res ipsa declarat. Hospitium
multis annis ante hoc tempus cum L. Cornelio Gaditanos
fecisse publice dico. Proferam tesseram; legatos excito;
laudatores ad hoc iudicium, summos homines ac nobilis- 10
simos, deprecatores huius periculi missos videtis; re denique
multo ante Gadibus inaudita, fore ut huic ab illo periculum
crearetur . . . gravissima autem in istum civem suum Gadi-
tani senatus consulta fecerunt. Potuit magis fundus populus 42.1
Gaditanus fieri, quoniam hoc magno opere delectare verbo,
si tum fit fundus cum scita ac iussa nostra sua sententia
comprobat, quam cum hospitium fecit, ut et civitate illum
mutatum esse fateretur et huius civitatis honore dignissimum 5
iudicaret? Potuit certius interponere iudicium voluntatis
suae quam cum etiam accusatorem huius multa et poena
notavit? Potuit magis de re iudicare quam cum ad vestrum
iudicium civis amplissimos legavit testis huius iuris, vitae
laudatores, periculi deprecatores? Etenim quis est tam 43.1
demens quin sentiat ius hoc Gaditanis esse retinendum,
ne saeptum sit iis iter <in> perpetuum ad hoc amplissimum
praemium civitatis, et magno opere iis esse laetandum huius
L. Corneli benivolentiam erga suos remanere Gadibus, 5
gratiam et facultatem commendandi in hac civitate versari?
Quis est enim nostrum cui non illa civitas sit huius studio,
cura, diligentia commendatior? Omitto quantis ornamentis
populum istum C. Caesar, cum esset in Hispania praetor,
adfecerit, controversias sedarit, iura ipsorum permissu sta- 10
tuerit, inveteratam quandam barbariam ex Gaditanorum
moribus disciplinaque delerit, summa in eam civitatem huius
rogatu studia et beneficia contulerit. Multa praetereo quae
cotidie labore huius et studio aut omnino aut certe facilius
consequantur. Itaque et adsunt principes civitatis et de- 15
fendunt amore ut suum civem, testimonio ut nostrum, officio
ut ex nobilissimo civi sanctissimum hospitem, studio ut
diligentissimum defensorem commodorum suorum. Ac ne 44.1
ipsi Gaditani arbitrentur, quamquam nullo incommodo ad-
ficiantur, si liceat eorum civis virtutis causa in nostram
civitatem venire, tamen hoc ipso inferius esse suum foedus
quam ceterorum, consolabor et hos praesentis, viros optimos, 5
et illam fidelissimam atque amicissimam nobis civitatem,
simul et vos non ignorantis, iudices, admonebo, quo de
iure hoc iudicium constitutum sit, de eo numquam omnino
esse dubitatum.