Sed sunt haec leviora, illa vero gravia atque magna, quod 86.1
meum discessum, quem saepe defleras, nunc quasi reprehendere
et subaccusare voluisti. Dixisti enim non auxilium mihi sed me
auxilio defuisse. Ego vero fateor me, quod viderim mihi
auxilium non deesse, idcirco illi auxilio pepercisse. Qui enim 5
status, quod discrimen, quae fuerit in re publica tempestas
illa quis nescit? Tribunicius me terror an consularis furor
movit? Decertare mihi ferro magnum fuit cum reliquiis
eorum quos ego florentis atque integros sine ferro viceram?
Consules post hominum memoriam taeterrimi atque turpis- 10
simi, sicut et illa principia et hi recentes rerum exitus
declararunt, quorum alter exercitum perdidit, alter vendidit,
empti provinciis a senatu, a re publica, a bonis omnibus
defecerant; qui exercitu, qui armis, qui opibus plurimum
poterant cum quid sentirent nesciretur, furialis illa vox 15
nefariis stupris, religiosis altaribus effeminata secum et illos
et consules facere acerbissime personabat; egentes in locu-
pletis, perditi in bonos, servi in dominos armabantur. At 87.1
erat mecum senatus, et quidem veste mutata, quod pro me
uno post hominum memoriam publico consilio susceptum
est. Sed recordare qui tum fuerint consulum nomine
hostes, qui soli in hac urbe senatum senatui parere non 5
siverint edictoque suo non luctum patribus conscriptis sed
indicia luctus ademerint. At erat mecum cunctus equester
ordo; quem quidem in contionibus saltator ille Catilinae
consul proscriptionis denuntiatione terrebat. At tota Italia
convenerat; cui quidem belli intestini et vastitatis metus 10
inferebatur.
  Hisce ego auxiliis studentibus atque incitatis uti me,
Laterensis, potuisse confiteor, sed erat non iure, non legibus,
non disceptando decertandum—nam profecto, praesertim
tam bona in causa, numquam, quo ceteri saepe abundarunt, 15
id mihi ipsi auxilium meum defuisset—armis fuit, armis,
inquam, fuit dimicandum; quibus a servis atque a servorum
ducibus caedem fieri senatus et bonorum rei publicae exitio-
sum fuisset. Vinci autem improbos a bonis fateor fuisse 88.1
praeclarum, si finem tum vincendi viderem, quem profecto
non videbam. Vbi enim mihi praesto fuissent aut tam
fortes consules quam L. Opimius, quam C. Marius, quam
L. Flaccus, quibus ducibus improbos civis res publica vicit ar- 5
matis, aut, si minus fortes, at tamen tam iusti quam P. Mucius,
qui arma quae privatus P. Scipio ceperat, ea Ti. Graccho
interempto iure optimo sumpta esse defendit? Esset igitur
pugnandum cum consulibus. Nihil dico amplius nisi illud:
victoriae nostrae gravis adversarios paratos, interitus nullos 10
esse ultores videbam. Hisce ego auxiliis salutis meae si 89.1
idcirco defui quia nolui dimicare, fatebor id quod vis, non
mihi auxilium, sed me auxilio defuisse; sin autem, quo
maiora studia in me bonorum fuerunt, hoc eis magis consu-
lendum et parcendum putavi, tu id in me reprehendis quod 5
Q. Metello laudi datum est hodieque est et semper erit
maximae gloriae? quem, ut potes ex multis audire qui tum
adfuerunt, constat invitissimis viris bonis cessisse, nec fuisse
dubium quin contentione et armis superior posset esse.
Ergo ille cum suum, non cum senatus factum defenderet, 10
cum perseverantiam sententiae suae, non salutem rei publicae
retinuisset, tamen ob illam <constantiam>, quod illud volunta-
rium volnus accepit, iustissimos omnium Metellorum et
clarissimos triumphos gloria et laude superavit, quod et illos
ipsos improbissimos civis interfici noluit et ne quis bonus 15
interiret in eadem caede providit; ego tantis periculis pro-
positis cum, si victus essem, interitus rei publicae, si vicissem,
infinita dimicatio pararetur, committerem ut idem perditor
rei publicae nominarer qui servator fuissem?