Sed iam satis multa de causa, extra causam etiam nimis 92.1
fortasse multa. Quid restat nisi ut orem obtesterque vos,
iudices, ut eam misericordiam tribuatis fortissimo viro
quam ipse non implorat, ego etiam repugnante hoc et im-
ploro et exposco? Nolite, si in nostro omnium fletu nul- 5
lam lacrimam aspexistis Milonis, si voltum semper eundem,
si vocem, si orationem stabilem ac non mutatam videtis,
hoc minus ei parcere: haud scio an multo etiam sit adiu-
vandus magis. Etenim si in gladiatoriis pugnis et <in> infimi
generis hominum condicione atque fortuna timidos et sup- 10
plices et ut vivere liceat obsecrantis etiam odisse solemus,
fortis et animosos et se acriter ipsos morti offerentis servari
cupimus, eorumque nos magis miseret qui nostram miseri-
cordiam non requirunt quam qui illam efflagitant, quanto
hoc magis in fortissimis civibus facere debemus! Me 93.1
quidem, iudices, exanimant et interimunt hae voces Milonis
quas audio adsidue et quibus intersum cotidie. 'Valeant,'
inquit 'valeant cives mei; sint incolumes, sint florentes,
sint beati; stet haec urbs praeclara mihique patria caris- 5
sima, quoquo modo erit merita de me; tranquilla re publica
mei cives, quoniam mihi cum illis non licet, sine me ipsi,
sed propter me tamen perfruantur. Ego cedam atque abibo.
Si mihi bona re publica frui non licuerit, at carebo mala, et
quam primum tetigero bene moratam et liberam civitatem, 10
in ea conquiescam. O frustra' inquit 'mei suscepti labores, 94.1
o spes fallaces, o cogitationes inanes meae! Ego cum tri-
bunus plebis re publica oppressa me senatui dedissem
quem exstinctum acceperam, equitibus Romanis quorum
vires erant debiles, bonis viris qui omnem auctoritatem 5
Clodianis armis abiecerant, mihi umquam bonorum prae-
sidium defuturum putarem? Ego cum te'—mecum enim
saepissime loquitur—'patriae reddidissem, mihi putarem in
patria non futurum locum? Vbi nunc senatus est quem
secuti sumus, ubi equites Romani illi, illi' inquit 'tui? ubi 10
studia municipiorum, ubi Italiae voces, ubi denique tua,
M. Tulli, quae plurimis fuit auxilio, vox atque defensio?
Mihine ea soli qui pro te totiens morti me obtuli nihil
potest opitulari?' Nec vero haec, iudices, ut ego nunc, 95.1
flens, sed hoc eodem loquitur voltu quo videtis. Negat
enim se, negat ingratis civibus fecisse quae fecerit, timidis
et omnia pericula circumspicientibus non negat. Plebem
et infimam multitudinem, quae P. Clodio duce fortunis 5
vestris imminebat, eam quo tutior esset vestra vita suam
se fecisse commemorat, ut non modo virtute flecteret sed
etiam tribus suis patrimoniis deleniret, nec timet ne, cum
plebem muneribus placarit, vos non conciliarit meritis in
rem publicam singularibus. Senatus erga se benevolentiam 10
temporibus his ipsis saepe esse perspectam, vestras vero et
vestrorum ordinum occursationes, studia, sermones, quem-
cumque cursum fortuna ceperit, secum se ablaturum esse
dicit. Meminit etiam vocem sibi praeconis modo defuisse, 96.1
quam minime desiderarit, populi vero cunctis suffragiis,
quod unum cupierit, se consulem declaratum; nunc deni-
que, si haec arma contra se sint futura, sibi facinoris su-
spicionem, non facti crimen obstare. Addit haec, quae certe 5
vera sunt, fortis et sapientis viros non tam praemia sequi
solere recte factorum quam ipsa recte facta; se nihil in
vita nisi praeclarissime fecisse, si quidem nihil sit praesta-
bilius viro quam periculis patriam liberare. Beatos esse
quibus ea res honori fuerit a suis civibus, nec tamen eos 97.1
miseros qui beneficio civis suos vicerint. Sed tamen ex
omnibus praemiis virtutis, si esset habenda ratio praemiorum,
amplissimum esse praemium gloriam; esse hanc unam
quae brevitatem vitae posteritatis memoria consolaretur, 5
quae efficeret ut absentes adessemus, mortui viveremus;
hanc denique esse cuius gradibus etiam in caelum homines
viderentur ascendere. 'De me' inquit 'semper populus 98.1
Romanus, semper omnes gentes loquentur, nulla umquam
obmutescet vetustas. Quin hoc tempore ipso, cum omnes
a meis inimicis faces invidiae meae subiciantur, tamen
omni in hominum coetu gratiis agendis et gratulationibus 5
habendis et omni sermone celebramur. Omitto Etruriae
festos et actos et institutos dies. Centesima lux est haec ab
interitu P. Clodi et, opinor, altera. Qua fines imperi
populi Romani sunt, ea non solum fama iam de illo sed
etiam laetitia peragravit. Quam ob rem ubi corpus hoc 10
sit non' inquit 'laboro, quoniam omnibus in terris et iam
versatur et semper hic habitabit nominis mei gloria.' Haec 99.1
tu mecum saepe his absentibus, sed isdem audientibus haec
ego tecum, Milo: 'Te quidem, cum isto animo sis, satis
laudare non possum, sed, quo est ista magis divina virtus,
eo maiore a te dolore divellor. Nec vero, si mihi eriperis, 5
reliqua est illa saltem ad consolandum querela ut eis
irasci possim a quibus tantum volnus accepero. Non enim
inimici mei te mihi eripient, sed amicissimi, non male
aliquando de me meriti, sed semper optime.' Nullum mihi
umquam, iudices, tantum dolorem inuretis—tametsi quis 10
potest esse tantus?—sed ne hunc quidem ipsum ut obli-
viscar quanti me semper feceritis. Quae si vos cepit oblivio
aut si in me aliquid offendistis, cur non id in meo
capite potius luitur quam Milonis? Praeclare enim vixero,
si quid mihi acciderit prius quam hoc tantum mali videro. 15
Nunc me una consolatio sustentat, quod tibi, T. Anni, 100.1
nullum a me amoris, nullum studi, nullum pietatis officium
defuit. Ego inimicitias potentium pro te appetivi; ego
meum saepe corpus et vitam obieci armis inimicorum tuo-
rum; ego me plurimis pro te supplicem abieci; bona, 5
fortunas meas ac liberorum meorum in communionem
tuorum temporum contuli; hoc denique ipso die, si qua
vis est parata, si qua dimicatio capitis futura, deposco.
Quid iam restat? quid habeo quod faciam pro tuis in me
meritis nisi ut eam fortunam quaecumque erit tua ducam 10
meam? Non abnuo, non recuso, vosque obsecro, iudices,
ut vestra beneficia quae in me contulistis aut in huius
salute augeatis aut in eiusdem exitio occasura esse videatis.