Nec vero me, iudices, Clodianum crimen movet, nec tam 72.1
sum demens tamque vestri sensus ignarus atque expers ut
nesciam quid de morte Clodi sentiatis. De qua si iam
nollem ita diluere crimen ut dilui, tamen impune Miloni
palam clamare ac mentiri gloriose liceret: 'Occidi, occidi, 5
non Sp. Maelium qui annona levanda iacturisque rei fami-
liaris, quia nimis amplecti plebem videbatur, in suspicionem
incidit regni appetendi, non Ti. Gracchum qui conlegae
magistratum per seditionem abrogavit, quorum interfectores
implerunt orbem terrarum nominis sui gloria, sed eum— 10
auderet enim dicere, cum patriam periculo suo liberasset—
cuius nefandum adulterium in pulvinaribus sanctissimis nobi-
lissimae feminae comprehenderunt; eum cuius supplicio 73.1
senatus sollemnis religiones expiandas saepe censuit; eum
quem cum sorore germana nefarium stuprum fecisse L. Lu-
cullus iuratus se quaestionibus habitis dixit comperisse;
eum qui civem quem senatus, quem populus Romanus, 5
quem omnes gentes urbis ac vitae civium conservatorem
iudicarant servorum armis exterminavit; eum qui regna
dedit, ademit, orbem terrarum quibuscum voluit partitus est;
eum qui plurimis caedibus in foro factis singulari virtute et
gloria civem domum vi et armis compulit; eum cui nihil 10
umquam nefas fuit nec in facinore nec in libidine; eum qui
aedem Nympharum incendit ut memoriam publicam recen-
sionis tabulis publicis impressam exstingueret; eum denique
cui iam nulla lex erat, nullum civile ius, nulli possessionum 74.1
termini, qui non calumnia litium, non iniustis vindiciis ac
sacramentis alienos fundos, sed castris, exercitu, signis infe-
rendis petebat; qui non solum Etruscos—eos enim penitus
contempserat—sed hunc P. Varium, fortissimum atque 5
optimum civem, iudicem nostrum, pellere possessionibus
armis castrisque conatus est, qui cum architectis et decem-
pedis villas multorum hortosque peragrabat, qui Ianiculo et
Alpibus spem possessionum terminarat suarum, qui cum ab
equite Romano splendido et forti, M. Paconio, non impe- 10
trasset, ut sibi insulam in lacu Prilio venderet, repente lin-
tribus in eam insulam materiem, calcem, caementa, harenam
convexit dominoque trans ripam inspectante non dubi-
tavit aedificium exstruere in alieno; qui huic T. Furfanio,
cui viro, di immortales!—quid enim ego de muliercula 75.1
Scantia, quid de adulescente P. Aponio dicam? quorum
utrique mortem est minatus, nisi sibi hortorum possessione
cessissent—; sed ausum esse T. Furfanio dicere, si sibi
pecuniam quantam posceret non dedisset, mortuum se in 5
domum eius inlaturum, qua invidia huic esset tali viro
conflagrandum; qui Appium fratrem, hominem mihi con-
iunctum fidissima gratia, absentem de possessione fundi
deiecit; qui parietem sic per vestibulum sororis instituit
ducere, sic agere fundamenta ut sororem non modo vestibulo 10
privaret sed omni aditu et limine.' Quamquam haec qui- 76.1
dem iam tolerabilia videbantur, etsi aequabiliter in rem
publicam, in privatos, in longinquos, in propinquos, in
alienos, in suos inruebat, sed nescio quo modo usu iam
obduruerat et percalluerat civitatis incredibilis patientia: 5
quae vero aderant iam et impendebant, quonam modo ea
aut depellere potuissetis aut ferre? Imperium ille si nactus
esset, omitto socios, exteras nationes, reges, tetrarchas; vota
enim faceretis ut in eos se potius immitteret quam in vestras
possessiones, vestra tecta, vestras pecunias: pecunias dico? 10
a liberis, me dius fidius, et a coniugibus vestris numquam
ille effrenatas suas libidines cohibuisset. Fingi haec putatis
quae patent, quae nota sunt omnibus, quae tenentur, ser-
vorum exercitus illum in urbe conscripturum fuisse, per quos
totam rem publicam resque privatas omnium possideret? 15
Quam ob rem si cruentum gladium tenens clamaret T. An- 77.1
nius: 'Adeste, quaeso, atque audite, cives! P. Clodium
interfeci, eius furores, quos nullis iam legibus, nullis iudiciis
frenare poteramus, hoc ferro et hac dextera a cervicibus vestris
reppuli, per me ut unum ius aequitas, leges libertas, pudor 5
pudicitia maneret in civitate,' esset vero timendum quonam
modo id ferret civitas! Nunc enim quis est qui non probet,
qui non laudet, qui non unum post hominum memoriam
T. Annium plurimum rei publicae profuisse, maxima laetitia
populum Romanum, cunctam Italiam, nationes omnis ad- 10
fecisse et dicat et sentiat? Non queo vetera illa populi
Romani gaudia quanta fuerint iudicare: multas tamen iam
summorum imperatorum clarissimas victorias aetas nostra
vidit, quarum nulla neque tam diuturnam laetitiam attulit
nec tantam. Mandate hoc memoriae, iudices. Spero multa 78.1
vos liberosque vestros in re publica bona esse visuros: in
eis singulis ita semper existimabitis, vivo P. Clodio nihil
eorum vos visuros fuisse. In spem maximam et, quem ad
modum confido, verissimam sumus adducti, hunc ipsum 5
annum, hoc summo viro consule, compressa hominum licen-
tia, cupiditatibus confractis, legibus et iudiciis constitutis,
salutarem civitati fore. Num quis igitur est tam demens
qui hoc P. Clodio vivo contingere potuisse arbitretur?
Quid? ea quae tenetis privata atque vestra dominante 10
homine furioso quod ius perpetuae possessionis habere
potuissent?