Sed, ut omittam communem causam, veniamus ad no- 20.1
stram. Vtrum tandem existimas facilius fuisse, Tubero,
Ligario ex Africa exire an vobis in Africam non venire?
'Poteramusne,' inquies, 'cum senatus censuisset?' Si me
consulis, nullo modo; sed tamen Ligarium senatus idem 5
legaverat. Atque ille eo tempore paruit cum parere sena-
tui necesse erat; vos tum paruistis cum paruit nemo qui
noluit. Reprehendo igitur? Minime vero. Neque enim
licuit aliter vestro generi, nomini, familiae, disciplinae. Sed
hoc non concedo ut, quibus rebus gloriemini in vobis, 10
easdem in aliis reprehendatis. Tuberonis sors coniecta est 21.1
ex senatus consulto, cum ipse non adesset, morbo etiam
impediretur: statuerat excusari. Haec ego novi propter
omnis necessitudines quae mihi sunt cum L. Tuberone:
domi una eruditi, militiae contubernales, post adfines, in 5
omni vita familiares; magnum etiam vinculum quod isdem
studiis semper usi sumus. Scio Tuberonem domi manere
voluisse: sed ita quidam agebant, ita rei publicae sanctis-
simum nomen opponebant ut, etiam si aliter sentiret, viro-
rum tamen ipsorum pondus sustinere non posset. Cessit 22.1
auctoritati amplissimi viri vel potius paruit: una est pro-
fectus cum eis quorum erat una causa. Tardius iter fecit;
itaque in Africam venit iam occupatam. Hinc in Ligarium
crimen oritur vel ira potius. Nam si crimen est voluisse, 5
non minus magnum est vos Africam, arcem omnium pro-
vinciarum, natam ad bellum contra hanc urbem gerendum,
obtinere voluisse quam aliquem se maluisse. Atque is
tamen aliquis Ligarius non fuit: Varus imperium se habere
dicebat; fascis certe habebat. Sed quoquo modo se illud 23.1
habet, haec querela, Tubero, vestra quid valet? 'Recepti
in provinciam non sumus.' Quid, si essetis? Caesarine
eam tradituri fuistis an contra Caesarem retenturi? Vide
quid licentiae, Caesar, nobis tua liberalitas det vel potius 5
audaciae. Si responderit Tubero, Africam, quo senatus
eum sorsque miserat, tibi patrem suum traditurum fuisse,
non dubitabo apud ipsum te cuius id eum facere interfuit
gravissimis verbis eius consilium reprehendere. Non enim,
si tibi ea res grata fuisset, esset etiam approbata. Sed 24.1
iam hoc totum omitto, non ultra offendam tuas patien-
tissimas auris quam ne Tubero quod numquam cogitavit
facturus fuisse videatur. Veniebatis igitur in provinciam,
unam ex omnibus huic victoriae maxime infensam, in qua 5
rex potentissimus inimicus huic causae, aliena voluntas con-
ventus firmi atque magni. Quaero: Quid facturi fuistis?
quamquam quid facturi fueritis dubitem, cum videam quid
feceritis? Prohibiti estis in provincia vestra pedem ponere
et prohibiti summa cum iniuria. Quo modo id tulistis? 25.1
acceptae iniuriae querelam ad quem detulistis? Nempe
ad eum cuius auctoritatem secuti in societatem belli vene-
ratis. Quod si Caesaris causa in provinciam veniebatis, ad
eum profecto exclusi provincia venissetis. Venistis ad Pom- 5
peium. Quae est ergo apud Caesarem querela, cum eum
accusetis a quo queramini prohibitos vos contra Caesarem
gerere bellum? Atque in hoc quidem vel cum mendacio, si
voltis, gloriemini per me licet, vos provinciam fuisse Caesari
tradituros. Etiam si a Varo et a quibusdam aliis prohibiti 10
estis, ego tamen confitebor culpam esse Ligari qui vos
tantae laudis occasione privarit. Sed vide, quaeso, Caesar, 26.1
constantiam ornatissimi viri L. Tuberonis, quam ego, quam-
vis ipse probarem, ut probo, tamen non commemorarem,
nisi a te cognovissem in primis eam virtutem solere laudari.
Quae fuit igitur umquam in ullo homine tanta constantia? 5
Constantiam dico; nescio an melius patientiam possim
dicere. Quotus enim istud quisque fecisset ut, a quibus
partibus in dissensione civili non esset receptus, essetque
etiam cum crudelitate reiectus, ad eas ipsas partis rediret?
Magni cuiusdam animi atque eius viri quem de suscepta 10
causa propositaque sententia nulla contumelia, nulla vis,
nullum periculum posset depellere. Vt enim cetera paria 27.1
Tuberoni cum Varo fuissent, honos, nobilitas, splendor,
ingenium, quae nequaquam fuerunt, hoc certe praecipuum
Tuberonis quod iusto cum imperio ex senatus consulto
in provinciam suam venerat. Hinc prohibitus non ad 5
Caesarem ne iratus, non domum ne iners, non aliquam in
regionem ne condemnare causam illam quam secutus esset
videretur: in Macedoniam ad Cn. Pompei castra venit, in
eam ipsam causam a qua erat reiectus iniuria. Quid? 28.1
cum ista res nihil commovisset eius animum ad quem
veneratis, languidiore, credo, studio in causa fuistis; tan-
tum modo in praesidiis eratis, animi vero a causa abhor-
rebant: an, ut fit in civilibus bellis—nec in vobis magis 5
quam in reliquis; omnes enim vincendi studio tenebamur.
Pacis equidem semper auctor fui, sed tum sero; erat enim
amentis, cum aciem videres, pacem cogitare. Omnes, in-
quam, vincere volebamus; tu certe praecipue, qui in eum
locum venisses ubi tibi esset pereundum, nisi vicisses. Quam- 10
quam, ut nunc se res habet, non dubito quin hanc salutem
anteponas illi victoriae. Haec ego non dicerem, Tubero, si 29.1
aut vos constantiae vestrae aut Caesarem benefici sui
paeniteret. Nunc quaero utrum vestras iniurias an rei pub-
licae persequamini. Si rei publicae, quid de vestra in illa
causa perseverantia respondebitis? si vestras, videte ne 5
erretis qui Caesarem vestris inimicis iratum fore putetis,
cum ignoverit suis.