IN M. ANTONIVM
ORATIO PHILIPPICA OCTAVA
  Confusius hesterno die est acta res, C. Pansa, quam 8.1.1
postulabat institutum consulatus tui. Parum mihi visus
es eos quibus cedere non soles sustinere. Nam cum
senatus ea virtus fuisset quae solet, et cum re viderent
omnes esse bellum quidamque id verbum removendum 5
arbitrarentur, tua voluntas in discessione fuit ad lenitatem
propensior. Victa est igitur propter verbi asperitatem te
auctore nostra sententia: vicit L. Caesaris, amplissimi viri,
qui verbi atrocitate dempta oratione fuit quam sententia
lenior. Quamquam is quidem, ante quam sententiam 10
diceret, propinquitatem excusavit. Idem fecerat me con-
sule in sororis viro quod hoc tempore in sororis filio fecit,
ut et luctu sororis moveretur et saluti populi Romani pro-
videret. Atque ipse tamen Caesar praecepit vobis quodam 2.1
modo, patres conscripti, ne sibi adsentiremini, cum ita dixit,
aliam sententiam se dicturum fuisse eamque se ac re publica
dignam, nisi propinquitate impediretur. Ergo ille avun-
culus: num etiam vos avunculi qui illi estis adsensi? At 5
in quo fuit controversia? Belli nomen ponendum quidam
in sententia non putabant: tumultum appellare malebant,
ignari non modo rerum sed etiam verborum: potest enim esse
bellum ut tumultus non sit, tumultus autem esse sine bello non
potest. Quid est enim aliud tumultus nisi perturbatio tanta 3.1
ut maior timor oriatur? unde etiam nomen ductum est tu-
multus. Itaque maiores nostri tumultum Italicum quod erat
domesticus, tumultum Gallicum quod erat Italiae finitimus,
praeterea nullum nominabant. Gravius autem tumultum 5
esse quam bellum hinc intellegi potest quod bello vacationes
valent, tumultu non valent. Ita fit, quem ad modum dixi,
ut bellum sine tumultu possit, tumultus sine bello esse non
possit. Etenim cum inter bellum et pacem medium nihil 4.1
sit, necesse est tumultum, si belli non sit, pacis esse: quo
quid absurdius dici aut existimari potest? Sed nimis multa
de verbo: rem potius videamus, patres conscripti, quam
quidem intellego verbo fieri interdum deteriorem solere. 5
Nolumus hoc bellum videri. Quam igitur municipiis et
coloniis ad excludendum Antonium auctoritatem damus?
quam ut milites fiant sine vi, sine multa, studio, voluntate?
quam ut pecunias in rem publicam polliceantur? Si enim
belli nomen tolletur, municipiorum studia tollentur; con- 10
sensus populi Romani, qui iam descendit in causam, si nos
languescimus, debilitetur necesse est. Sed quid plura? 5.1
D. Brutus oppugnatur: non est bellum? Mutina obside-
tur: ne hoc quidem bellum est? Gallia vastatur: quae
pax potest esse certior? Illud vero quis potest bellum esse
dicere? Consulem, fortissimum virum, cum exercitu misi- 5
mus, qui, cum esset infirmus ex gravi diuturnoque morbo,
nullam sibi putavit excusationem esse oportere, cum ad rei
publicae praesidium vocaretur. C. quidem Caesar non
exspectavit vestra decreta, praesertim cum illud esset aetatis:
bellum contra Antonium sua sponte suscepit. Decernendi 10
enim tempus nondum erat: bellum autem gerendi tempus
si praetermisisset, videbat re publica oppressa nihil posse
decerni. Ergo illi nunc et eorum exercitus in pace ver- 6.1
santur. Non est hostis is cuius praesidium Claterna deiecit
Hirtius; non est hostis qui consuli armatus obsistit, desi-
gnatum consulem oppugnat, nec illa hostilia verba nec bellica
quae paulo ante ex conlegae litteris Pansa recitavit: 'Deieci 5
praesidium; Claterna potitus sum; fugati equites; proelium
commissum; occisi aliquot.' Quae pax potest esse maior?
Dilectus tota Italia decreti sublatis vacationibus; saga cras
sumentur; consul se cum praesidio descensurum esse dixit.
Vtrum hoc bellum non est, an est tantum bellum quantum 7.1
numquam fuit? Ceteris enim bellis maximeque civilibus
contentionem rei publicae causa faciebat. Sulla cum
Sulpicio de iure legum quas per vim Sulla latas esse dice-
bat; Cinna cum Octavio de novorum civium suffragiis; 5
rursus cum Mario et Carbone Sulla ne dominarentur indigni
et ut clarissimorum hominum crudelissimam puniretur
necem. Horum omnium bellorum causae ex rei publicae
contentione natae sunt. De proximo bello civili non libet
dicere: ignoro causam, detestor exitum. Hoc bellum quin- 8.1
tum civile geritur—atque omnia in nostram aetatem in-
ciderunt—primum non modo non in dissensione et discordia
civium sed in maxima consensione incredibilique concordia.
Omnes idem volunt, idem defendunt, idem sentiunt. Cum 5
omnis dico, eos excipio quos nemo civitate dignos putat.
Quae est igitur in medio belli causa posita? Nos deorum
immortalium templa, nos muros, nos domicilia sedesque
populi Romani, aras, focos, sepulcra maiorum; nos leges,
iudicia, libertatem, coniuges, liberos, patriam defendimus: 10
contra M. Antonius id molitur, id pugnat ut haec omnia
perturbet, evertat, praedam rei publicae causam belli putet,
fortunas nostras partim dissipet partim dispertiat parricidis.
In hac tam dispari ratione belli miserrimum illud est quod 9.1
ille latronibus suis pollicetur primum domos; urbem enim
divisurum se confirmat; deinde omnibus portis quo velint
deducturum. Omnes Cafones, omnes Saxae ceteraeque
pestes quae sequuntur Antonium aedis sibi optimas, hortos, 5
Tusculana, Albana definiunt. Atque etiam homines agrestes,
si homines illi ac non pecudes potius, inani spe ad aquas
usque et Puteolos pervehuntur. Ergo habet Antonius quod
suis polliceatur. Quid nos? num quid tale habemus? Di
meliora! id enim ipsum agimus ne quis posthac quicquam 10
eius modi possit polliceri. Invitus dico, sed dicendum est:
hasta Caesaris, patres conscripti, multis improbis et spem
adfert et audaciam. Viderunt enim ex mendicis fieri repente
divites: itaque semper hastam videre cupiunt ei qui nostris
bonis imminent, quibus omnia pollicetur Antonius. Quid? 10.1
Nos nostris exercitibus quid pollicemur? Multo meliora
atque maiora. Scelerum enim promissio et eis qui exspec-
tant perniciosa est et eis qui promittunt: nos libertatem
nostris militibus, leges, iura, iudicia, imperium orbis terrae, 5
dignitatem, pacem, otium pollicemur. Antoni igitur pro-
missa cruenta, taetra, scelerata, dis hominibusque invisa, nec
diuturna neque salutaria: nostra contra honesta, integra,
gloriosa, plena laetitiae, plena pietatis.
  Hic mihi etiam Q. Fufius, vir fortis ac strenuus, amicus 11.1
meus, pacis commoda commemorat. Quasi vero, si
laudanda pax esset, ego id aeque commode facere non
possem. Semel enim pacem defendi, non semper otio
studui? quod cum omnibus bonis utile est, tum praecipue 5
mihi. Quem enim cursum industria mea tenere potuisset
sine forensibus causis, sine legibus, sine iudiciis? quae esse
non possunt civili pace sublata. Sed quaeso, Calene, quid 12.1
tu? Servitutem pacem vocas? Maiores quidem nostri
non modo ut liberi essent sed etiam ut imperarent, arma
capiebant: tu arma abicienda censes ut serviamus? Quae
causa iustior est belli gerendi quam servitutis depulsio? in 5
qua etiam si non sit molestus dominus, tamen est miserri-
mum posse, si velit. Immo aliae causae iustae, haec
necessaria est. Nisi forte ad te hoc non putas pertinere,
quod te socium fore speras dominationis Antoni. In quo
bis laberis: primum quod tuas rationes communibus inter- 10
ponis; deinde quod quicquam stabile aut iucundum in
regno putas. Non, si tibi antea profuit, semper proderit.
Quin etiam de illo homine queri solebas: quid te facturum 13.1
de belua putas? Atque ais eum te esse qui semper pacem
optaris, semper omnis civis volueris salvos. Honesta oratio,
sed ita si bonos et utilis et e re publica civis: sin eos qui
natura cives sunt, voluntate hostes, salvos velis, quid tan- 5
dem intersit inter te et illos? Pater tuus quidem, quo
utebar sene auctore adulescens, homo severus et prudens,
primas omnium civium P. Nasicae qui Ti. Gracchum inter-
fecit dare solebat: eius virtute, consilio, magnitudine animi
liberatam rem publicam arbitrabatur. Quid? nos a patribus 14.1
num aliter accepimus? Ergo is tibi civis, si temporibus
illis fuisses, non probaretur, quia non omnis salvos esse
voluisset. 'Quod L. Opimius consul verba fecit de re
publica, de ea re ita censuerunt uti L. Opimius consul rem 5
publicam defenderet.' Senatus haec verbis, Opimius armis.
Num igitur eum, si tum esses, temerarium civem aut crude-
lem putares, aut Q. Metellum, cuius quattuor filii consulares,
P. Lentulum, principem senatus, compluris alios summos
viros qui cum Opimio consule armati Gracchum in Aventi- 10
num persecuti sunt? quo in proelio Lentulus grave volnus
accepit, interfectus est Gracchus et M. Fulvius consularis,
eiusque duo adulescentuli filii. Illi igitur viri vituperandi:
non enim omnis civis salvos esse voluerunt. Ad propiora 15.1
veniamus. C. Mario L. Valerio consulibus senatus rem
publicam defendendam dedit: L. Saturninus tribunus
plebis, C. Glaucia praetor est interfectus. Omnes illo die
Scauri, Metelli, Claudii, Catuli, Scaevolae, Crassi arma 5
sumpserunt. Num aut consules illos aut clarissimos viros
vituperandos putas? Ego Catilinam perire volui. Num
tu qui omnis salvos vis Catilinam salvum esse voluisti?
Hoc interest, Calene, inter meam sententiam et tuam. Ego
nolo quemquam civem committere ut morte multandus sit; 10
tu, etiam si commiserit, conservandum putas. In corpore
si quid eius modi est quod reliquo corpori noceat, id uri
secarique patimur ut membrum aliquod potius quam totum
corpus intereat. Sic in rei publicae corpore, ut totum
salvum sit, quicquid est pestiferum amputetur. Dura vox! 16.1
multo illa durior: 'Salvi sint improbi, scelerati, impii;
deleantur innocentes, honesti, boni, tota res publica!' Vno
in homine, Q. Fufi, fateor te vidisse plus quam me. Ego
P. Clodium arbitrabar perniciosum civem, sceleratum, 5
libidinosum, impium, audacem, facinerosum, tu contra
sanctum, temperantem, innocentem, modestum, retinendum
civem et optandum. In hoc uno te plurimum vidisse, me
multum errasse concedo. Nam quod me tecum iracunde
agere dixisti solere, non est ita. Vehementer me agere 10
fateor, iracunde nego. Omnino irasci amicis non temere
soleo, ne si merentur quidem. Itaque sine verborum con- 17.1
tumelia a te dissentire possum, sine animi summo dolore
non possum. Parva est enim mihi tecum aut parva de re
dissensio? ego huic faveo, tu illi? Immo vero ego D. Bruto
faveo, tu M. Antonio: ego conservari coloniam populi 5
Romani cupio, tu expugnari studes. An hoc negare potes,
qui omnis moras interponas quibus infirmetur Brutus,
melior fiat Antonius? Quo usque enim dices pacem velle
te? Res geritur; conductae vineae sunt; pugnatur acer-
rime. Qui intercurrerent, misimus tris principes civitatis. 10
Hos contempsit, reiecit, repudiavit Antonius: tu tamen
permanes constantissimus defensor Antoni. Et quidem, quo 18.1
melior senator videatur, negat se illi amicum esse debere:
cum suo magno esset beneficio, venisse eum contra se.
Videte quanta caritas sit patriae: cum homini sit iratus,
tamen rei publicae causa defendit Antonium. Ego te, cum 5
in Massiliensis tam es acerbus, Q. Fufi, non animo aequo
audio. Quo usque enim Massiliam oppugnabis? ne trium-
phus quidem finem facit belli, per quem lata est urbs ea
sine qua numquam ex Transalpinis gentibus maiores nostri
triumpharunt. Quo quidem tempore populus Romanus 10
ingemuit: quamquam proprios dolores suarum rerum omnes
habebant, tamen huius civitatis fidelissimae miserias nemo
erat civis qui a se alienas arbitraretur. Caesar ipse qui 19.1
illis fuerat iratissimus tamen propter singularem eius civi-
tatis gravitatem et fidem cotidie aliquid iracundiae remitte-
bat: te nulla sua calamitate civitas satiare tam fidelis
potest? Rursus iam me irasci fortasse dices. Ego autem 5
sine iracundia dico omnia nec tamen sine dolore animi:
neminem illi civitati inimicum esse arbitror qui amicus
huic sit civitati. Excogitare quae tua ratio sit, Calene, non
possum. Antea deterrere te ne popularis esses non potera-
mus: exorare nunc ut sis popularis non possumus. Satis 10
multa cum Fufio ac sine odio omnia, nihil sine dolore.
Credo autem, qui generi querelam moderate ferat, aequo
animo laturum amici.
  Venio ad reliquos consularis, quorum nemo est—iure 20.1
hoc meo dico—quin mecum habeat aliquam coniunctionem
gratiae, alii maximam, alii mediocrem, nemo nullam. Quam
hesternus dies nobis, consularibus dico, turpis inluxit!
Iterum legatos? Quasi ille faceret indutias? Ante os 5
oculosque legatorum tormentis Mutinam verberavit; opus
ostendebat munitionemque legatis; ne punctum quidem
temporis, cum legati adessent, oppugnatio respiravit. Ad
hunc legatos? cur? an ut eorum reditu vehementius per-
timescatis? Equidem cum ante legatos decerni non cen- 21.1
suissem, hoc me tamen consolabar, cum illi ab Antonio
contempti et reiecti revertissent renuntiavissentque senatui
non modo illum de Gallia non discessisse, uti censuissemus,
sed ne a Mutina quidem recessisse, potestatem sibi D. Bruti 5
conveniendi non fuisse, fore ut omnes inflammati odio,
excitati dolore, armis, equis, viris D. Bruto subveniremus.
Nos etiam languidiores postea facti sumus quam M. Antoni
non solum audaciam et scelus sed etiam insolentiam
superbiamque perspeximus. Vtinam L. Caesar valeret, 22.1
Ser. Sulpicius viveret: multo melius haec causa ageretur
a tribus quam nunc agitur ab uno. Dolenter hoc dicam
potius quam contumeliose. Deserti, deserti, inquam, sumus,
patres conscripti, a principibus. Sed—saepe iam dixi— 5
omnes in tanto periculo qui recte et fortiter sentient erunt
consulares. Animum nobis adferre legati debuerunt:
timorem attulerunt—quamquam mihi quidem nullum—
quamvis de illo ad quem missi sunt bene existiment:
a quo etiam mandata acceperunt. Pro di immortales! 23.1
ubi est ille mos virtusque maiorum? C. Popilius apud
maiores nostros cum ad Antiochum regem legatus missus
esset et verbis senatus denuntiasset ut ab Alexandrea dis-
cederet quam obsidebat, cum tempus ille differret, virgula 5
stantem circumscripsit dixitque se renuntiaturum senatui,
nisi prius sibi respondisset quid facturus esset quam ex illa
circumscriptione exisset. Praeclare: senatus enim faciem
secum attulerat auctoritatemque rei publicae. Cui qui
non paret, non ab eo mandata accipienda sunt, sed ipse est 10
potius repudiandus. An ego ab eo mandata acciperem qui 24.1
senatus mandata contemneret? aut ei cum senatu quicquam
commune iudicarem qui imperatorem populi Romani senatu
prohibente obsideret? At quae mandata! qua adrogantia,
quo stupore, quo spiritu! Cur autem ea legatis nostris 5
dabat, cum ad nos Cotylam mitteret, ornamentum atque
arcem amicorum suorum, hominem aedilicium? si vero
tum fuit aedilis cum eum iussu Antoni in convivio servi
publici loris ceciderunt. At quam modesta mandata! 25.1
Ferrei sumus, patres conscripti, qui quicquam huic nege-
mus. 'Vtramque provinciam' inquit 'remitto: exercitum
depono: privatus esse non recuso.' Haec sunt enim verba.
Redire ad se videtur. 'Omnia obliviscor, in gratiam redeo.' 5
Sed quid adiungit? 'si legionibus meis sex, si equitibus, si
cohorti praetoriae praedia agrumque dederitis.' Eis etiam
praemia postulat quibus ut ignoscatur si postulet, impuden-
tissimus iudicetur. Addit praeterea ut, quos ipse cum
Dolabella dederit agros, teneant ei quibus dati sint. Hic 26.1
est Campanus ager et Leontinus, quae duo maiores nostri
annonae perfugia ducebant. Cavet mimis, aleatoribus,
lenonibus: Cafoni etiam et Saxae cavet, quos centuriones
pugnacis et lacertosos inter mimorum et mimarum greges 5
conlocavit. Postulat praeterea ut chirographorum summa
et commentariorum conlegaeque sui decreta maneant.
Quid laborat ut habeat quod quisque mercatus est, si
quod accepit habet qui vendidit? et ne tangantur
rationes ad Opis: id est, ne septiens miliens recupe- 10
retur; ne fraudi sit vii viris quod egissent. Nucula hoc,
credo, admonuit: verebatur fortasse ne amitteret tantas
clientelas. Caveri etiam volt eis qui secum sint quicquid
contra leges commiserint. Mustelae et Tironi prospicit: de
se nihil laborat. Quid enim commisit umquam? num aut 27.1
pecuniam publicam attigit aut hominem occidit aut secum
habuit armatos? Sed quid est quod de eis laboret?
Postulat enim ne sua iudiciaria lex abrogetur. Quo im-
petrato quid est quod metuat? an ne suorum aliquis a 5
Cyda, Lysiade, Curio condemnetur? Neque tamen nos
urget mandatis pluribus; remittit aliquantum et relaxat.
'Galliam' inquit 'togatam remitto, comatam postulo'—
otiosus videlicet esse mavolt—'cum sex legionibus' inquit
'eisque suppletis ex D. Bruti exercitu,' non modo ex dilectu 10
suo, tam diuque ut obtineat dum M. Brutus C. Cassius
consules prove coss. provincias obtinebunt. Huius comitiis
C. frater—eius est enim annus—iam repulsam tulit. 'Ipse
autem ut quinquennium' inquit 'obtineam.' At istud vetat 28.1
lex Caesaris, et tu acta Caesaris defendis.
  Haec tu mandata, L. Piso, et tu, L. Philippe, principes
civitatis, non dico animo ferre verum auribus accipere
potuistis? Sed, ut suspicor, terror erat quidam: nec vos ut 5
legati apud illum fuistis nec ut consulares, nec vos vestram
nec rei publicae dignitatem tenere potuistis. Et tamen
nescio quo pacto sapientia quadam, credo, quod ego non
possem, non nimis irati revertistis. Vobis M. Antonius
nihil tribuit, clarissimis viris, legatis populi Romani: nos 10
quid non legato M. Antoni Cotylae concessimus? Cui
portas huius urbis patere ius non erat, huic hoc templum
patuit, huic aditus in senatum fuit, hic hesterno die senten-
tias vestras in codicillos et omnia verba referebat, huic se
etiam summis honoribus usi contra suam dignitatem ven- 15
ditabant. O di immortales! quam magnum est personam 29.1
in re publica tueri principis! quae non animis solum debet
sed etiam oculis servire civium. Domum recipere legatum
hostium, in cubiculum admittere, etiam seducere hominis
est nihil de dignitate, nimium de periculo cogitantis. Quod 5
autem est periculum? Nam si maximum in discrimen
venitur, aut libertas parata victori est aut mors proposita
victo: quorum alterum optabile est, alterum effugere nemo
potest. Turpis autem fuga mortis omni est morte peior.
Nam illud quidem non adducor ut credam, esse quosdam 30.1
qui invideant alicuius constantiae, qui labori, qui perpetuam
in re publica adiuvanda voluntatem et senatui et populo
Romano probari moleste ferant. Omnes id quidem facere
debebamus, eaque erat non modo apud maiores nostros sed 5
etiam nuper summa laus consularium, vigilare, adesse animo,
semper aliquid pro re publica aut cogitare aut facere aut
dicere. Ego, patres conscripti, Q. Scaevolam augurem 31.1
memoria teneo bello Marsico, cum esset summa senectute
et perdita valetudine, cotidie simul atque luceret facere
omnibus conveniendi potestatem sui: nec eum quisquam
illo bello vidit in lecto, senexque et debilis primus veniebat 5
in curiam. Huius industriam maxime equidem vellem ut
imitarentur ei quos oportebat; secundo autem loco ne
alterius labori inviderent. Etenim, patres conscripti, cum in 32.1
spem libertatis sexennio post sumus ingressi diutiusque ser-
vitutem perpessi quam captivi frugi et diligentes solent,
quas vigilias, quas sollicitudines, quos labores liberandi
populi Romani causa recusare debemus? Equidem, patres 5
conscripti, quamquam hoc honore usi togati solent esse,
cum est in sagis civitas, statui tamen a vobis ceterisque
civibus in tanta atrocitate temporis tantaque perturbatione
rei publicae non differre vestitu. Non enim ita gerimus nos
hoc bello consulares ut aequo animo populus Romanus 10
visurus sit nostri honoris insignia, cum partim e nobis ita
timidi sint ut omnem populi Romani beneficiorum memo-
riam abiecerint, partim ita a re publica aversi ut se hosti
favere prae se ferant, legatos nostros ab Antonio despectos
et inrisos facile patiantur, legatum Antoni sublevatum 15
velint. Hunc enim reditu ad Antonium prohiberi nega-
bant oportere et in eodem excipiendo sententiam meam
corrigebant. Quibus geram morem. Redeat ad impera-
torem suum Varius, sed ea lege ne umquam Romam rever-
tatur. Ceteris autem, si errorem suum deposuerint et cum 20
re publica in gratiam redierint, veniam et impunitatem
dandam puto.
  Quas ob res ita censeo: Eorum qui cum M. Antonio 33.1
sunt, qui ab armis discesserint et aut ad C. Pansam aut ad
A. Hirtium consules aut ad Decimum Brutum imperatorem,
consulem designatum, aut ad C. Caesarem pro praetore ante
Idus Martias primas adierint, eis fraudi ne sit quod cum 5
M. Antonio fuerint. Si quis eorum qui cum M. Antonio
sunt fecerit quod honore praemiove dignum esse videatur,
uti C. Pansa A. Hirtius consules, alter ambove, si eis
videbitur, de eius honore praemiove primo quoque die ad
senatum referant. Si quis post hoc senatus consultum ad 10
Antonium profectus esset praeter L. Varium, senatum existi-
maturum eum contra rem publicam fecisse.